[Jestem w Kościele] Zabrano Pana mego i nie wiem, gdzie Go położono

W Bazylice Archikatedralnej we Fromborku przeniesiono tabernakulum z głównego do bocznego ołtarza. Jednocześnie zmieniony został kierunek sprawowania liturgii. Do tej pory bowiem fromborska katedra była jednym z niewielu miejsc, gdzie Mszę Świętą celebrowało się ad orientem. Teraz liturgia sprawowana jest już „przodem do ludu”. Pomijając kwestię tak rewolucyjnych działań w kontekście ochrony zabytkowej przestrzeni, ujawnia się tu nadgorliwość w realizowaniu rzekomych wskazań soborowych, a także wynikający z posoborowej reformy liturgicznej problem umiejscowienia tabernakulum.

Archidiecezja Warmińska w odpowiedzi dla portalu PCh24.pl tłumaczy, że „zmiany dokonane we fromborskiej katedrze podyktowane są dostosowaniem przestrzeni sakralnej do wymogów dokumentów Soboru Watykańskiego II i Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego”. Jednak  powołanie się na dokumenty soborowe jest co najmniej wątpliwe. Konia z rzędem temu, kto w jakimkolwiek dokumencie Vaticanum II znajdzie choć jedną wzmiankę, że trzeba przenosić tabernakulum z centrum prezbiterium do bocznej kaplicy lub ołtarza. To prawda, że tradycyjnie w katedrach tabernakulum było umieszczone w osobnej kaplicy, jednak nie jest to obowiązek i w przypadku katedry fromborskiej tak nie było. Dlatego ma tu zastosowanie zapis adhortacji apostolskiej Benedykta XVI Sacramentum caritatis: „W kościołach, w których nie ma kaplicy Najświętszego Sakramentu a pozostał ołtarz główny z tabernakulum, wskazane jest, by zachować ten układ dla przechowywania i adoracji Eucharystii”.

W dokumentach Soboru Watykańskiego II na próżno szukać także wezwania do celebrowania Mszy Świętej przodem do ludu. Taki postulat to owoc posoborowej reformy liturgicznej. Wbrew obiegowej opinii nie jest to jednak nakaz, a jedynie możliwość. Co ciekawe, nawet rubryki Mszału Rzymskiego oraz Ogólnego Wprowadzenia zakładają wspólny kierunek księdza i ludu podczas najważniejszych momentów liturgii  eucharystycznej. Dlatego dziwi nagła konieczność zmiany nie tylko dozwolonej, ale i pod wieloma względami pożądanej celebracji ad orientem na versus populum.

Z tej zmiany wynika problem miejsca przechowywania Najświętszego Sakramentu po reformie liturgicznej. Z jednej strony do czasu Vaticanum II tabernakulum znajdowało się na ołtarzu, przy którym sprawowano Eucharystię (poza wspomnianym wcześniej wyjątkiem dotyczącym katedr). W wyniku posoborowej reformy liturgicznej tabernakulum zazwyczaj albo pozostało na starym ołtarzu głównym, albo zostało przeniesione do ołtarzy bocznych lub kaplic. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z sytuacją, kiedy celebrując przy nowym ołtarzu versus populum, kapłan stoi plecami do tabernakulum. Co więcej, przepisy liturgiczne nakazują ignorowanie tabernakulum podczas celebracji i oddawanie pokłonów wyłącznie ołtarzowi. Najświętszy Sakrament w tabernakulum zostaje zauważony i uczczony przez przyklęknięcie jedynie na początku i końcu Mszy Świętej. W przypadku usytuowania tabernakulum w bocznym ołtarzu lub osobnej kaplicy co prawda takiego problemu nie ma, jednak może wprowadzać to dezorientację wśród wiernych i osłabiać kult eucharystyczny, zwłaszcza gdy w centrum znajduje się  wyeksponowane miejsce przewodniczenia. Te wszystkie kwestie pokazują, że obecny kształt zreformowanej liturgii Mszy Świętej nie jest doskonały i wymaga dalszych zmian w duchu ciągłości tradycji liturgicznej.

Wojciech Grzywacz