Trybunał Konstytucyjny: zasady obliczania okresów składkowych i nieskładkowych ws. ubezpieczeń społecznych – niekonstytucyjne

Określenie w rozporządzeniu zasad obliczania okresów składkowych i nieskładkowych w sprawach ubezpieczeń społecznych jest niezgodne z konstytucją – orzekł w środę Trybunał Konstytucyjny. Jednocześnie TK odroczył utratę mocy przepisu o rok, aby nie doprowadzić do luki w prawie.

„Trybunał wyraźnie podkreśla, że w niniejszej sprawie nie rozstrzygał o metodzie czy sposobie obliczania okresów składkowych i nieskładkowych, a jedynie o tym, że materia ta, jako immanentnie związana z formami i zakresem zabezpieczenia społecznego będących w wyłącznej kompetencji ustawodawcy, nie może być regulowana w akcie normatywnym rangi podstawowej” – wskazał w uzasadnieniu środowego wyroku sędzia TK, Andrzej Zielonacki.

Jak zaznaczył, TK w orzeczeniu „nie przesądza, jaka metoda obliczania okresów jest optymalna”. Zastrzegł jednak, że tworząc nowy przepis „ustawodawca powinien mieć na uwadze zasadę równości i zakaz dyskryminacji oraz zasadę sprawiedliwości społecznej”.

U podstaw skargi konstytucyjnej, którą w środę rozstrzygnął TK, leżały bowiem właśnie zasady obliczania okresów składkowych i nieskładkowych w sprawach o ubezpieczenia społeczne. Skargę do TK w 2019 r. wniósł prawnik mężczyzny, któremu ZUS odmówił prawa do świadczenia przedemerytalnego. Według wyliczeń organu okazało się bowiem, że mężczyzna posiada staż pracy minimalnie niższy niż wymagane 40 lat.

Zgodnie z zaskarżonym przepisem rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe zapisano m.in., że „przy obliczaniu okresu składkowego i nieskładkowego dodaje się, osobno dla każdego z tych okresów, poszczególne lata, miesiące i dni.

„Okresy niepełnych miesięcy oblicza się w dniach. Sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc 30 dni kalendarzowych; sumę miesięcy zamienia się na lata, przyjmując pełne 12 miesięcy za jeden rok” – głosi przepis rozporządzenia.

W skardze zaznaczono jednak, że „przepis ten nie precyzuje, jak należy rozumieć miesiące i lata, w sytuacji gdy chodzi o okresy nieprzerwane”.

Jak wskazano, „oczywistą dyskryminacją jest traktowanie okresów składkowych, nieskładkowych i uzupełniających w sposób odmienny w zależności od tego, czy są one nieprzerwane czy >>rozczłonkowane<< w sposób premiujący ubezpieczonych posiadających te drugie”.

„Nie sposób przyjąć przykładowo, że osoba pracująca od l do 15 lipca i później od l do 15 sierpnia (łącznie 30 dni) ma l miesiąc zaliczany do okresów składkowych, a osoba pracująca od l do 31 sierpnia (31 dni – o l dzień więcej) ma również jeden miesiąc. Zwłaszcza gdy tylko jeden dzień będzie przesądzał odmowie prawa do świadczeń z ZUS” – argumentowano w skardze.

TK w środowym wyroku wskazał, że niekonstytucyjność przepisu wynika przede wszystkim z faktu, że „prawodawca sposób obliczania okresów uwzględnianych przy ustalaniu świadczeń – a więc elementów konstrukcyjnych, od spełnienia których zależy przyznanie świadczenia określonego w ustawie – uregulował nie, jak powinien był, w ustawie, a w akcie rangi podstawowej; do tego jeszcze na podstawie upoważnienia stricte blankietowego, z którego nie da się zrekonstruować wytycznych co do metody obliczania odnośnych okresów”.

W związku z tym – w ocenie Trybunału – przepis rozporządzenia jest niezgodny z konstytucją „przez to, że reguluje materię zastrzeżoną dla ustawy”.

Przepis ma utracić moc po upływie 12 miesięcy od ogłoszenia wyroku TK w Dzienniku Ustaw.

„Dwunastomiesięczny, maksymalny okres odroczenia jest – w przekonaniu Trybunału – dostatecznie długi dla Sejmu oraz ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, aby dokonali oni stosownych zmian w prawie, które będą uwzględniać niniejszy wyrok, jak też relewantne standardy wynikające z konstytucji” – zaznaczył sędzia Andrzej Zielonacki w uzasadnieniu orzeczenia.

Wyrok Trybunału zapadł w składzie trzech sędziów TK. Poza sędzią Andrzejem Zielonackim byli to jeszcze sędziowie Zbigniew Jędrzejewski, jako przewodniczący składu i Michał Warciński. Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

PAP