Geniusz kobiety w nauczaniu św. Jana Pawła II

Święty Jan Paweł II to człowiek, który zadał sobie bardzo wiele trudu, aby zrozumieć kobietę i ukazać jej geniusz, bez którego ciężko jest żyć mężczyznom. Sam twierdził, że kobieta sprawia, iż świat staje się piękniejszy, bliższy i bardziej przyjazny.

Święty Jan Paweł II podczas swojego pontyfikatu wiele uwagi poświęcał kobiecie, ukazując jej godność i wartość[1]. Papież czerpał swoją inspirację od ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, który – pomimo, że nie poświęcił tematyce kobiety osobnego studium – w swoim nauczaniu nie pominął kobiet, do których zwracał się w swoich licznych przemówieniach i kazaniach[2]. Niezwykle godne polecenia jest przemówienie do dziewcząt polskich ks. kard. Stefana Wyszyńskiego zatytułowane „Tylko czyste serce jest zdolne do prawdziwej miłości”. Można je w całości przeczytać tutaj.

Święty Jan Paweł II to człowiek, który zadał sobie bardzo wiele trudu, aby zrozumieć kobietę i ukazać jej geniusz, bez którego ciężko jest żyć mężczyznom. Sam twierdził, że kobieta sprawia, iż świat staje się piękniejszy, bliższy i bardziej przyjazny[3].  O kobiecie Jan Paweł II pisał na długo przed objęciem Stolicy Piotrowej. Dlatego też od początku swojego pontyfikatu, jako głowa Kościoła, nie przestał o niej mówić, ale poprzez swoją maryjną pobożność oraz encyklikę „Redemptoris Mater” starał się przybliżyć wiernym temat kobiety[4].  Ksiądz biskup Edward Ozorowski zwrócił uwagę, że samo nauczanie Jana Pawła II o małżeństwie i rodzinie „w druku wynosi więcej stron niż wypowiedzi wszystkich jego poprzedników razem wzięte”[5].

Głównym nurtem w papieskim rozważaniu nad kobietą jest miłość. Już jako kardynał, Karol Wojtyła wiele uwagi poświęcał na rozmyślanie nad sercem człowieka w sensie biblijnym jako źródle rozumu i myśli. Swoje refleksje na ten temat zamieścił w książce pod tytułem „Miłość i odpowiedzialność”, gdzie miłość jest podstawą współżycia między ludźmi. Ukazuje ona osobową godność i wartość mężczyzny i kobiety. Pisał, że miłość jest „naprzód zasadą czy też ideą, do której ludzie muszą niejako podciągnąć swe postępowanie, jeżeli chcą – czego chcieć powinni – uwolnić je od nastawienia użytkowego czy konsumpcyjnego względem innych osób”[6].

Jan Paweł II dostrzegł godność kobiety w pierwszej księdze Pisma Świętego, gdzie kobieta została stworzona na obraz i podobieństwo Boga. Papież pokazał godność kobiety w jej związkach z misterium poczęcia ziemskiego życia, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Swoje rozważania koncentrował przede wszystkim na Maryi, aby następnie przechodzić od Niej do każdej kobiety. Jan Paweł II podkreślał, że godność kobiety nie zostaje umniejszona poprzez to, iż jej powołanie w Kościele jest inne niż mężczyzny, gdyż na mocy chrztu i bierzmowania zarówno kobieta, jak i mężczyzna otrzymują udział w podstawowym apostolstwie Kościoła. Kobieta jest wezwana, aby spełniając swój apostolat, korzystała z właściwych jej talentów, a przede wszystkim z talentu, jakim jest jej osobowa godność[7].

Z kolei w adhortacji apostolskiej „Familiaris consortio” Jan Paweł II z jednej strony dostrzegł, że we współczesnym świecie mamy do czynienia z „żywszym poczuciem wolności osobistej, jak również ze zwróceniem większej uwagi na jakość stosunków międzyosobowych w małżeństwie, na podnoszenie godności kobiety”[8]. Z drugiej jednak strony zauważył, iż „nie brakuje niepokojących objawów degradacji niektórych podstawowych wartości”[9]. Papież przypomniał także, że szczególną uwagę na kobietę oraz jej prawa i obowiązki w rodzinie i w społeczeństwie zwracał również Sobór Watykański II. Podkreślał bardzo wyraźnie, że godność i odpowiedzialność kobiety jest równa godności i odpowiedzialności mężczyzny, która realizuje się najpełniej w małżeństwie i rodzinie, poprzez oddawanie się współmałżonkowi. Jan Paweł II napisał, że kobieta stworzona z miłości jest powołana do miłości, w swym człowieczeństwie zawiera zdolność miłowania i odpowiedzialności za miłość i wspólnotę. Dodał również, że swoje powołanie kobieta może realizować na dwa sposoby: poprzez małżeństwo lub życie w dziewictwie. Napisał, że „dzieje zbawienia są bowiem ciągłym i chwalebnym świadectwem godności kobiety”[10]. Papież zaznaczył, że Bóg w najwyższym stopniu objawia godność kobiety, gdy On sam przyjmuje ciało ludzkie z Maryi Dziewicy.  Dalej podkreślił, jak wielki, a jednocześnie subtelny, szacunek miał sam Jezus Chrystus dla kobiet, które wezwał do pójścia za sobą i do przyjaźni. Jego szczególne uznanie wobec kobiet potwierdza misja, jaką Jezus powierzył kobietom po swoim Zmartwychwstaniu[11].

Święty Jan Paweł II nie został obojętny na role i zadania kobiety pełnione w społeczeństwie. W swojej adhortacji napisał, że „na specyficznym gruncie rodzinnym szeroko rozpowszechniona tradycja społeczna i kulturalna przyznawała kobiecie jedynie rolę małżonki i matki, nie umożliwiając jej odpowiedniego dostępu do zadań społecznych zarezerwowanych na ogół dla mężczyzny”[12]. Dalej tłumaczył, że kobiety powinny mieć pełny dostęp do zadań publicznych, jednocześnie nie umniejszając jej wartości, podczas gdy pełni ona zadania rodzinne i macierzyńskie. Dlatego też prosił, aby Kościół nawoływał do uznania i poszanowania przez współczesne środowisko niezastąpionej wartości pracy kobiety w domu, co ma szczególne znaczenie w pracy wychowawczej. Społeczeństwo natomiast powinno stworzyć kobiecie zamężnej i matce takie warunki, aby nie musiała ona pracować poza domem. Papież zaznaczył, że nie jest prawdą, iż większy zaszczyt przynosi kobiecie praca zawodowa niż praca w domu. Kobieta nie powinna rezygnować ze swojej kobiecości, ani też naśladować mężczyzn, ale powinna wyrazić swoją pełnię człowieczeństwa kobiecego czy to w rodzinie, czy poza rodziną. W adhortacji „Familiaris consortio” Jan Paweł II wzywał do zaprzestania traktowania istoty ludzkiej nie jako osoby, ale jako rzeczy, jako przedmiotu kupna-sprzedaży będącego na usługach egoistycznego interesu i samozadowolenia. Jak zauważył, pierwszą ofiarą takiej mentalności jest kobieta[13].

Według Jana Pawła II istnieje porządek miłości, którym mierzy się godność kobiety. Jest ona natury ontycznej i etycznej. Kobieta jako osoba nosi w sobie powinność miłości, to znaczy, że jest tą, która winna doznawać miłości, aby wzajemnie miłować. Kobieta jest szczególną wartością jako osoba ludzka, równocześnie stanowi szczególną wartość osobową ze względu na swą kobiecość. Papież podkreślał, że godność kobiety wiąże się ściśle z miłością, jakiej doznaje ze względu na samą kobiecość i równocześnie z miłością, którą ona ze swej strony obdarza. Kobieta nie może odnaleźć siebie inaczej, jak tylko obdarowując miłością innych[14].

Święty Jan Paweł II zawsze troszczył się o pełne, biblijne i chrześcijańskie spojrzenie na ciało ludzkie, dlatego poświęcił mu cykl 129 katechez środowych. Ukazał w nich ciało człowieka nie tylko w wymiarze czysto cielesnym, ale również w wymiarze duchowym. Zwrócił on również uwagę, że we współczesnym świecie jest potrzeba ukazywania wzorców tożsamości męskiej i kobiecej, aby uświadomić godność kobiety we wszystkich wymiarach jej życia społecznego, rodzinnego i zawodowego. Jan Paweł II w swoich dokumentach, posynodalnej adhortacji apostolskiej „Familiaris consortio”, w liście o godności i powołaniu kobiety „Mulieris dignitatem”, w katechezach środowych „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich”, w liście do rodzin, w encyklice „Evangelium vitae” oraz liście do kobiet, podjął problematykę, w której centralne miejsce zajmuje miłość i godność w odniesieniu do wzajemnych relacji między mężczyzną i kobietą[15]. Papież wyjaśniał, że kobieta i mężczyzna wspólnie dojrzewają do pełni człowieczeństwa, pomagając sobie wzajemnie. Kobieta pomaga mężczyźnie, by stał się w pełni wartościowym człowiekiem, a mężczyzna troszczy się o osobowe dojrzewanie kobiety[16].

Swoje rozważania o „geniuszu kobiety” Jan Paweł II najbardziej wyraził w swoim Liście do kobiet z 29 czerwca 1995 roku. Papież podkreślił, że chciałby w tym liście zająć się przede wszystkim „szerszą perspektywą rzeczywistości i problemów kobiet, pragnąc służyć ich sprawie w Kościele i w świecie współczesnym. Punktem wyjścia było podziękowanie Jana Pawła II, które skierował do kobiet. Dziękował on Trójcy Przenajświętszej za „tajemnicę kobiety” i za każdą kobietę, jej godność i wielkie dzieła Boże, jakie przez nią i w niej się dokonały w historii ludzkości. Jan Paweł II ubolewał nad tym, że w ciągu wieków kobieta była pomijana, niedoceniana, spychana na margines życia, sprowadzana do roli niewolnicy. Wszystko to nie pozwalało kobiecie być w pełni sobą i pozbawiało ludzkość prawdziwych bogactw duchowych wychodzących od kobiety[17].

Jan Paweł II nie pominął również wkładu kobiety w dzieje ludzkości, gdyż był on nie mniejszy niż mężczyzny, a w większości przypadków był on o wiele trudniejszy i nie pozbawiony przeszkód. Dar macierzyństwa jest jednym z przykładów, który podał Papież jako w pewnym stopniu utrudnienie dla kobiet, gdyż stawia je w trudnej sytuacji, dodatkowo nie będąc docenianym, a to właśnie dzięki temu ludzkość zawdzięcza swoje przetrwanie, dlatego tak ważne jest, aby kobiety nie były dyskryminowane. Papież podkreślił również, że „ludzkość zaciągnęła ogromny dług wobec tej >>tradycji<< kobiecej”. Zauważył, jak często kobieta była i dziś jeszcze bardziej jest oceniana według wyglądu zewnętrznego, a nie jej zdolności, profesjonalizmu, inteligencji, bogactwa wrażliwości, czyli ostatecznie według jej godności. Papież w liście do kobiet zwrócił uwagę na wkład kobiet w postęp naukowy i techniczny. Podkreślił jednak, że to niejedyny wymiar postępu, gdyż „ważniejszy od niego jest wymiar społeczno-etyczny, który bierze pod uwagę odniesienia międzyosobowe i zalety ducha. Społeczeństwo najwięcej zawdzięcza «geniuszowi kobiety» właśnie w tym wymiarze, który bardzo często urzeczywistnia się bez rozgłosu, w codziennych relacjach międzyosobowych, a szczególnie w życiu rodziny”. Życzył kobietom, aby temat „geniuszu kobiety” był rozważany ze szczególną uwagą nie tylko po to, by rozpoznać w nim ślady Bożego zamysłu, który winien być przyjęty z szacunkiem, ale także po to, by poświęcono mu więcej miejsca w życiu społecznym i kościelnym[18].

Jako najpełniejszy wyraz „geniuszu kobiecego” Jan Paweł II wskazał na Maryję, w której Kościół znajduje źródło nieustannego natchnienia, gdyż jako „służebnica Pańska” poprzez posłuszeństwo Słowu Bożemu oddała się na służbę Bogu, ludziom i służbę miłości. Na końcu swojego listu do kobiet Jan Paweł II zwrócił się z prośbą do Kościoła i współczesnego świata, by „ukazał «geniusz kobiety» i to nie tylko na przykładzie wielkich i znanych kobiet z przeszłości lub nam współczesnych, ale także tych zwyczajnych, prostych, które wykorzystują swe kobiece talenty dla dobra innych w życiu codziennym”. Wyjaśnił, że jest to niezwykle ważne, ponieważ kobieta poprzez „poświęcanie się dla innych każdego dnia wyraża głębokie powołanie swego życia. Być może bardziej jeszcze niż mężczyzna widzi człowieka, ponieważ widzi go sercem. Widzi go niezależnie od różnych układów ideologicznych czy politycznych. Widzi go w jego wielkości i w jego ograniczeniach i stara się wyjść mu naprzeciw, oraz przyjść mu z pomocą. W ten sposób urzeczywistnia się w dziejach ludzkości podstawowy zamysł Stwórcy i na różne sposoby nieustannie ukazuje piękno — nie tylko fizyczne, ale nade wszystko duchowe, jakim Bóg obdarzył od początku człowieka, a w szczególności kobietę”[19].

Święty Jan Paweł II jako pierwszy użył pojęcia „geniusz kobiety”. Tym samym zapoczątkował całą serię doktrynalnych wypowiedzi na ten temat. Pomimo, że Papież nigdy nie podał definicji pojęcia „geniuszu kobiety”, to koncentrując się na tym pojęciu, wskazywał na godność kobiety i jej niezastąpioną rolę w przekazywaniu życia, jak również w humanizacji świata. Jako ideał kobiecego „geniuszu” zawsze i niepodważalnie ukazywał Maryję[20]. W liście do kobiet napisał, że Kościół widzi w Maryi najpełniejszy wyraz geniuszu kobiecego i to właśnie w Niej znajduje źródło nieustannego natchnienia. Papież „geniusz kobiety” wyraża następującymi słowami: „Moralna siła kobiety, jej duchowa moc, wiąże się ze świadomością, że Bóg w jakiś szczególny sposób zawierza jej człowieka właśnie ze względu na jej kobiecość[21]”. Podkreślił, że kobieta jest mocna świadomością zawierzenia, mocna tym, że Bóg «zawierza jej człowieka» zawsze i wszędzie, nawet w warunkach społecznego upośledzenia, w jakich może ona się znaleźć[22].  Ksiądz biskup Edward Ozorowski w swojej publikacji pod tytułem „Geniusz kobiety według Jana Pawła II” napisał, że „Geniusz kobiety wyraża się i w tym, że dopiero przy niej mężczyzna poznaje siebie, odkrywa, kim jest i jaki być powinien. Dokonuje się to na etapie narzeczeństwa, ale też w małżeństwie”[23]. Natomiast ksiądz Andrzej Zwoliński w jednej ze swoich publikacji napisał, że według Jana Pawła II „kobieta jest bogactwem dla świata i relacji międzyludzkich”[24].

Angelika Regulska/radiomaryja.pl

***

Przypisy

[1] M. Hohenauer, Geniusz kobiety-jako wyraz jej powołania i godności według Jana Pawła II, w: Obrazy kobiecości, red. M. Jabłoński, W. Pilch, Kraków 2014, s. 283-284.

[2] M. Ozorowski, Kobieta – służebnica w nauczaniu Stefana Kardynała Wyszyńskiego, 2001, s. 87.

[3] P. Juchniewicz, Św. Jan Paweł II odkrywca geniuszu kobiety, „Niedziela”, 2015, nr 10, s. 14–15.

[4] S. Szczyrba, Papieski głos w „kwestii kobiecej”, „Ethos” 1996, nr 1-2, s. 225–233.

[5] E. Ozorowski, Godność kobiety według Jana Pawła II, 1996, s. 27.

[6] K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność, Lublin 2001, s. 31–32.

[7] E. Ozorowski, Godność kobiety według Jana Pawła II, 1996, s. 31-34.

[8] Jan Paweł II, Familiaris consortio. Adhortacja Apostolska o zadaniach rodziny w świecie współczesnym, 22.11.1981, http://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/apost_exhortations/documents/hf_jp-ii_exh_19811122_familiaris-consortio.html (27.03.2023).

[9] Tamże.

[10] Tamże.

[11] Tamże.

[12] Tamże.

[13] Tamże.

[14] Tamże.

[15] A. Zwoliński, Geniusz kobiety w nauczaniu Kościoła, Kraków 20016, s. 55.

[16] H. Wistuba, W prawdzie i wolności, Wrocław 1994, s. 51–57.

[17] Jan Paweł II, List do kobiet, 10.06.1995, http://mateusz.pl/dokumenty/jpii-ldk.htm (27.03.2023).

[18] Tamże.

[19] Tamże.

[20] M. Chmielewski, Odkryć „geniusz kobiety” Synteza myśli Jana Pawła II na temat kobiety, s. 45-46.

[21] Jan Paweł II, List do kobiet, 10.06.1995, http://mateusz.pl/dokumenty/jpii-ldk.htm (27.03.2023).

[22] Tamże.

[23] E. Ozorowski, Geniusz kobiety według Jana Pawła II, w: Kobieta – etyka – ekonomia, red.  E.  Ozorowskiego, R. C. Horodelskiego, Białystok 2009, s. 14–17.

[24] A. Zwoliński, Geniusz kobiety w nauczaniu Kościoła, Kraków 20016, s. 54-56.