Rocznica napaści Związku Sowieckiego na Polskę – zbiór dokumentów na zapisyterroru.pl i premiera filmu „Wagon”
Ponad 900 zeznań osób, które przeszły dramat sowieckich łagrów i zesłania można znaleźć na prowadzonej przez Instytut Pileckiego stronie www.zapisyterroru.pl. To jedynie część dokumentów gromadzonych przez Armię Andersa jeszcze w trakcie trwania wojny, a po niej na wiele lat przechowywanych w archiwach Instytutu Hoovera. Materiały spisane na podstawie odpowiedzi byłych więźniów do ankiet zbierało i przechowywało Biuro Dokumentów Armii Andersa. W poniedziałek mija 79. rocznica napaści Związku Sowieckiego na Polskę. To szczególny moment, aby przypomnieć o bezcennym źródle wiedzy o Rosji sowieckiej i losach żołnierzy i cywilów, którzy dzięki dołączeniu do Armii wyrwali się z sowieckiej gehenny.
Instytut Pileckiego od kilkunastu miesięcy pracuje nad opracowaniem, transkrypcją i tłumaczeniem materiałów, które zostały przekazane przez Instytut Hoovera po kilkudziesięciu latach przechowywania. Już prawie 1000 świadectw zostało przepisanych i duża części z nich przetłumaczonych na język angielski. Można je znaleźć na www.zapisyterroru.pl. Zbiór ten jest systematycznie uzupełniany – cały liczy ponad 18 tysięcy świadectw.
Początek akcji spisywania wspomnieniowych ankiet to wiosna 1942 r., po wyjściu armii do Iranu. Jako jedni z pierwszych kwestionariusz wypełniali wstępujący do Armii Polskiej byli jeńcy i łagiernicy. Akcja została uregulowana rozkazem gen. Andersa z 19 grudnia 1942 r. i nabrała tempa na początku 1943 r. Funkcjonowało kilka wzorów ankiet i formularzy, jednak podstawowe pytania pozostawały niezmienne. Pytano o imię i nazwisko, wiek, zawód, stan cywilny, okoliczności aresztowania/deportacji, o obóz, więzienie lub inne miejsce pobytu przymusowego, przebieg przeciętnego dnia, wyżywienie, normy pracy, stosunek władz NKWD, opiekę medyczną, łączność z krajem i rodzinami oraz okoliczności zwolnienia. Warto zaznaczyć, że wiele ze świadectw dawanych przez więźniów ma teraz nie tylko wartość reporterską, ale nawet literacką.
Pod koniec II wojny światowej zastanawiano się co zrobić z tak ogromnym, skatalogowanym i uporządkowanym materiałem źródłowym. W obawie przed utratą przez Polskie Siły Zbrojne autonomii i przejęciem archiwaliów przez komunistów generał Anders zdecydował o przekazaniu ich Instytutowi Hoovera. Była to instytucja przyjazna Polsce i, jako podmiot prywatny, wolna od bezpośrednich nacisków politycznych. Materiały przesłano w dwóch partiach: pierwszą pod koniec 1946 r. z Włoch, drugą w listopadzie 1947 r. już z Foxley w Anglii, gdzie dyslokowano Biuro Dokumentów. Aby zwiększyć ochronę archiwaliów przed niepożądaną inwigilacją obcych służb, gen. Anders został uznany za „wyłącznego właściciela” całości zbioru, który stał się tym samym depozytem prywatnym. Z tego też powodu całość archiwum Biura Dokumentów w Stanford została nazwana Anders Collection (Dokumenty Władysława Andersa).
Instytut Pileckiego przygotował również premierę filmu „Wagon”. To krótkometrażowy film zrealizowany w technologii Virtual Reality. I chociaż zdjęcia do filmu mają charakter fabularny, to narracja została w całości zbudowana z autentycznych relacji Polaków wywiezionych na Syberię – świadectw składanych tuż po wyjściu z „nieludzkiej ziemi” wraz z armią gen. Władysława Andersa.
Premiera filmu odbędzie się w środę 19 kwietnia o godz. 18:00 w Multikinie VR w Złotych Tarasach. Pokaz poprzedzi krótka rozmowa z udziałem prof. Daniela Boćkowskiego, dr. Wojciecha Stanisławskiego i Wojciecha Saramonowicza. Film trwa kilkanaście minut, kolejne projekcje odbywać się będą co 15 minut od około godz. 18:30 do 21:00.
Instytut Pileckiego/RIRM