Misterne dzieła sztuki z Krakowa

Tradycja wykonywania szopek krakowski trwa nieprzerwanie przynajmniej od XIX wieku. Zaangażowane są w to całe rodziny, a kunszt przekazywany jest z pokolenia na pokolenie. Te misterne dzieła sztuki zostały wpisane w 2018 roku na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.

„Szopka” – to figuralne przedstawienie scen związanych z narodzinami Jezusa Chrystusa w postaci makiety lub dioramy.

– Tradycyjna polska szopka urządzana w kościołach w okresie Bożego Narodzenia składała się z stajenki betlejemskiej na tle skalistego krajobrazu, wypełnionej nieruchomymi figurami przedstawiającymi Dzieciątko Jezus, Matkę Boską, św. Józefa, Trzech Króli niosących dary, pastuszków i zwierzęta. Od początków XIX wieku malowane tło zaczęto zastępować drewnianą konstrukcją odtwarzającą architekturę dworków wiejskich, ratuszów, pałaców – wskazał dr Maciej Duda z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w pracy poświęconej szopkom wpisanym na listę światowego dziedzictwa kulturowego.

Na tle polskich przedstawień Bożego Narodzenia zaczęły wyróżniać się szopki krakowskie, ponieważ – jak zauważył dr Maciej Duda – zamiast wymyślonych pałaców czy orientalnych ruin zaczęła przedstawiać konkretne zabytki krakowskie (Kościół Mariacki, Kaplicę Zygmuntowską na Wawelu, Barbakan, Sukiennice, Bramę Floriańską).

Tradycja wykonywania szopek w Krakowie sięga przełomu XIX i XX wieku. Pierwszy konkurs związany z tą tradycją odbył się w 1937 roku. II wojna światowa przerwała zwyczaj, do którego po wojnie powrócił Jerzy Dobrzycki, historyk sztuki i pierwszy dyrektor Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Forma i konstrukcja krakowskich szopek zmieniała się przez dziesięciolecia. Obecnie w każdy pierwszy czwartek grudnia szopkarze krakowscy prezentują swoje dzieła na Rynku Głównym, pod pomnikiem Adama Mickiewicza.

– Szopka krakowska – według definicji – to smukła symetryczna budowla, która odzwierciedla elementy zabytków Krakowa. To nie makieta. To taka miniaturka Krakowa. Kraków w pigułce. Zgrabna kompozycja, która tworzy całość z różnych elementów architektury – wyjaśnia Małgorzata Niechaj, kierownik działu Folkloru i Tradycji Krakowa w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa.

Zgrabna architektura szopki powinna zawierać kilka wież, przynajmniej jeden poziom wysokości, specjalne miejsce na scenę Bożego Narodzenia, ale także postacie z tradycji i legend Krakowa. Liczą się również baśniowe krakowskie kolory, oświetlenie, ruchome postacie i ogólny wygląd szopki, która ma tworzyć swoistą narrację i opowieść. Jury wyróżnia kilka kategorii wielkości budowli: duża, średnia, mała i miniatura. Uwzględnia także kilka kategorii wiekowych szopkarzy: seniorzy, młodzież i dzieci.

Jak przypomniał dr Maciej Duda, w szopce krakowskiej mogą się znaleźć różne kategorie postaci: Święta Rodzina (Dzieciątko Jezus, Maryja, św. Józef), postacie ewangeliczne (Trzej Królowie, król Herod, pastuszkowie ze zwierzętami, aniołowie), figurki obrzędowe (kolędnicy z Turoniem, śmierć, diabeł, tańczące pary krakowskie i góralskie), postacie z legend krakowskich (Pan Twardowski na kogucie, Lajkonik, Smok Wawelski, Szewczyk Skuba, trębacz z wieży Mariackiej, królewna Wanda, zaczarowana dorożka), postacie historyczne związane z Krakowem (Tadeusz Kościuszko, Józef Piłsudski, polscy królowie, święci krakowscy – św. Jan Paweł II, św. Faustyna), a nawet postacie współczesne (Anna Szałapak, Zbigniew Wodecki, Piotr Skrzynecki). Pojawiają się w niej także symbole Krakowa i Polski (monogram „K”, orzeł w koronie, flagi biało-niebieska i biało-czerwona).

Jak dodał, szopki obrazują również ważne wydarzenia i ich rocznice (kanonizacja Jana Pawła II, Światowe Dni Młodzieży, 1050. rocznica chrztu Mieszka I, 100. rocznica odzyskania niepodległości). Szopkarze podejmują również aktualne problemy społeczne.

Anita Suraj-Bagińska/radiomaryja.pl