Inicjatywy IPN na 100. rocznicę wybuchu I powstania śląskiego

Apel prezesa IPN do ponad 180 samorządów w całej Polsce ws. wywieszenia biało-czerwonych flag na ulicach, których nazwy związane są z wydarzeniami czy postaciami I powstania śląskiego – to jedna z inicjatyw Instytutu na 100. rocznicę rozpoczęcia tego zrywu.

W związku ze zbliżającą się rocznicą wybuchu I powstania śląskiego (z 16 na 17 sierpnia) katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej przygotował szereg działań edukacyjnych, publikacji oraz upamiętnień.

Jak zaznaczył podczas czwartkowej konferencji prasowej w Katowicach dyrektor katowickiego oddziału IPN Andrzej Sznajder, pracownikom tej instytucji zależy, aby wiedza o Górnym Śląsku, a szczególnie historia powstań śląskich, wyszła poza Śląsk – była udziałem mieszkańców nie tylko regionu, ale całej Polski.

„Nie mam wątpliwości, że tak jak Powstanie Warszawskie nie było tylko sprawą Warszawy i mieszkańców Warszawy, tak samo powstania śląskie, plebiscyt i przyłączenie części Górnego Śląska w 1922 r. do Polski nie było i nie jest sprawą mieszkańców tylko tego regionu” – zaznaczył Andrzej Sznajder.

Z tego powodu IPN podjął, w kontekście zbliżającej się rocznicy, działania o zasięgu m.in. ogólnopolskim. Jednym z nich jest apel prezesa IPN Jarosława Szarka do przedstawicieli miast i gmin, na terenie których znajdują się ulice o nazwach odnoszących się do postaci lub wydarzeń związanych z tamtą historią, aby na czas tej setnej rocznicy udekorowali owe ulice biało-czerwonymi flagami i dali w ten sposób mieszkańcom sygnał publicznej manifestacji pamięci.

Jak podał w czwartek Sznajder, takich samorządów na terenie kraju jest ponad 180, w tym 82 na terenie woj. śląskiego. Takie ulice są też na terenie woj. opolskiego dolnośląskiego, małopolskiego czy mazowieckiego. Pojedyncze ulice Powstańców Śląskich mieszczą się też m.in. w Krośnie i Rzeszowie, Suwałkach, Gdyni, Szczecinie czy Świnoujściu.

Inne ogólnopolskie przedsięwzięcie IPN to dodatki prasowe. Już 12 sierpnia w dwunastu regionalnych dziennikach wydawanych przez Grupę Polska Press ukaże się okolicznościowy dodatek historyczny; drugi – nieco inny – będzie towarzyszył wydaniu Gościa Niedzielnego 18 sierpnia. Oba dodatki mają mieć łączny nakład ok. 400 tys. egzemplarzy.

Ponadto, jak mówił dr Mirosław Węcki z Oddziałowego Biura Badań Historycznych od 2017 r., biuro to prowadzi projekt badawczy „Powstania śląskie 1919-1921”. Efektem pracy trzyosobowego zespołu są m.in. liczne publikacje (książek, albumów, artykułów czy wydawanych w dużych nakładach broszur) – naukowe i popularyzatorskie, np. wydany w 2018 r. album poświęcony Wojciechowi Korfantemu.

Kolejny album to: „Kronika czasu przełomu. Górny Śląsk w latach 1919-1926 na fotografiach Stefana Pierzchalskiego”, prezentujący fotografie, których oryginały znajdują się w archiwum archidiecezjalnym w Katowicach. Zespół organizuje też konferencje naukowe m.in. we współpracy z Muzeum Powstań Śląskich i Instytutem Historii Uniwersytetu Śląskiego.

Naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN Ryszard Mozgol przedstawił w czwartek przygotowaną jako pomoc lekcyjną dla nauczycieli i uczniów infografikę z podstawowymi informacjami nt. wydarzeń poprzedzających wybuch I powstania, okoliczności, przebiegu i konsekwencji.

Infografika, zawierająca 3 mapy, 5 fotografii, 2 diagramy i kalendarium, będzie rozsyłana do szkół im. Powstańców Śląskich na terenie całego kraju. Wszystkie szkoły w regionie będą mogły też je odebrać w punktach IPN; niezależnie od 16 sierpnia dostępna będzie jej wersja elektroniczna (na stronie IPN).

Edukatorzy Instytutu przygotowują też wystawy. Jedna z nich – w wersji wewnętrznej i zewnętrznej – poświęcona jest postaci Roberta Oszka, pochodzącego z regionu marynarza, uczestnika wojny polsko-bolszewickiej i III powstania śląskiego. Inna wystawa opowiada dzieje Policji Woj. Śląskiego 1922-1939 – formacji wywodzącej się z szeregów uczestników powstań śląskich.

Katowicki IPN kontynuuje też projekt plakatów, prezentujących ważne dla regionu w tym okresie postaci. Ostatnio do plakatu przedstawiającego Wojciecha Korfantego dołączyły nowe: Alfonsa Zgrzebnioka (dowódcy I powstania), kpt. Roberta Oszka, Józefy Bramowskiej (działaczki społecznej i senatorki RP), Józefa Dreyzy (działacza społeczno-politycznego okresu plebiscytowego) i Rudolfa Niemczyka (uczestnika trzech powstań śląskich). Plakaty zawierają m.in. archiwalne fotografie i skrótowe biogramy.

Z kolei Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Katowicach od ub. roku stara się pomagać samorządom w remontach miejsc upamiętnień i grobów. Na podstawie przeprowadzonej kwerendy do remontu w latach 2019-2022 wytypowano: 15 grobów wojennych powstańców śląskich, 28 grobów weteranów powstań śląskich oraz 22 pomniki powstań śląskich.

Dotąd – jak mówił w czwartek naczelnik biura Jan Kwaśniewicz – wykonano już m.in. remonty grobów powstańców śląskich w Chorzowie Starym i w Mysłowicach (odbyły się też uroczystości upamiętniające połączone z poświęceniem nagrobków). W maju br. odbył się też I Rajd Śladami Pamięci Powstań Śląskich.

Na 16 sierpnia 2019 r. zaplanowano odsłonięcie tablicy upamiętniającej miejsce wybuchu I powstania śląskiego w Piotrowicach koło Karwiny na terenie Czech. Będzie to pierwsze tematyczne upamiętnienie powstań śląskich ufundowane przez IPN poza granicami kraju. Dzień później zaplanowano odsłonięcie wyremontowanego Pomnika Powstań Śląskich w pobliskim Godowie.

PAP/RIRM