„Z Ojczyzny Jezusa „
Pokój i Dobro!
Listopadowa zaduma nad grobami naszych bliskich zmarłych stawia nas wobec tajemnicy śmierci. Na zakończenie naszego wyznania wiary deklarujemy uroczyście: „wierzę w ciała zmartwychwstanie i żywot wieczny”. W tej formule zawarte są fundamentalne elementy eschatologicznej nadziei Kościoła, która jest jedną z podstawowych prawd wiary nie tylko w chrześcijaństwie, lecz również w judaizmie oraz islamie.
Według biblijnej tradycji miejscem powszechnego zmartwychwstania i sądu ostatecznego będzie dolina Jozafata, znana bardziej jako dolina Cedronu. Jest ona położona u podnóża Góry Oliwnej, po wschodniej stronie murów starego miasta Jerozolimy. W księdze proroka Joela czytamy: „zgromadzę wszystkie narody i zaprowadzę je w dolinę Jozafata. Tam odbędę nad nimi sąd…” (Jl 4, 2). To samo miejsce, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza „Pan sądzi” kilka wersetów dalej prorok nazywa doliną Wyroku (por. Jl 4, 14). Tradycja sięgająca IV w. przed Chrystusem identyfikuje dolinę Jozafata z doliną Cedronu i łączy ją z ostatecznym sądem Boga nad narodami. Konsekwencją tej tradycji jest koncentracja cmentarzy – chrześcijańskich, żydowskich i muzułmańskich – na południowo-zachodnim zboczu Góry Oliwnej i po drugiej stronie doliny Cedronu, poniżej murów świątyni.
Od najdawniejszych czasów pamięć o zmarłych odgrywała w Jerozolimie ważną rolę. Liczne cmentarze Jerozolimy stanowią odzwierciedlenie przeszłości i współczesnej historii miasta, również w istniejących podziałach religijnych. Na podstawie przepisów dotyczących rytualnej czystości miejsce pochówku musiało znajdować się poza murami miasta. Z czasem niektóre z nich zostały wchłonięte przez rozbudowujące się osiedla.
Żydzi otaczają czcią groby patriarchów, proroków i królów, zwłaszcza symboliczny grób Dawida na chrześcijańskim Syjonie. Na wielkim żydowskim cmentarzu na górze Oliwnej pochowani są znani rabini, zasłużeni działacze oraz inni, często zmarli podczas pielgrzymki do Jerozolimy. Z powodu braku miejsca obecnie bardzo rzadko odbywają się tam pochówki. Na pielgrzymach ta olbrzymia nekropolia wywiera dziwne wrażenie. Całe zbocze zasłane jest ciasno ustawionymi nagrobkami z białego kamienia, bez kwiatów i zniczy, a jedynym dowodem pamięci są pozostawione małe kamyczki na niektórych grobach. Ortodoksyjni żydzi starają się nawet za bardzo wysoką cenę znaleźć miejsce na tym cmentarzu, wierząc, że po wskrzeszeniu zmarłych Mesjasz poprowadzi ich z Góry Oliwnej do Jerozolimy, gdzie obejmie władzę jako jedyny król całej ziemi. Wierzą, że w ten sposób mogą znaleźć się w pierwszych szeregach wybrańców.
Cmentarze muzułmańskie znajdują się przede wszystkim przy wschodnich murach Jerozolimy obok Złotej Bramy. Śmierć w islamie traktowana jest jako przejście do drugiego życia pod bezpośrednią opiekę Boga. Wokół meczetu Skały znajdują się łuki, na których według islamskiej tradycji zostaną zawieszone szale do ważenia dobrych i złych uczynków. Jeden z najstarszych muzułmańskich cmentarzy, używanych od czasów wypraw krzyżowych, znajduje się w dzielnicy Mamilla. Pochowani są tam liczni szejkowie oraz członkowie prominentnych rodzin palestyńskich.
Dla chrześcijan najważniejszy jest grób Pana Jezusa w Bazylice Zmartwychwstania. Wielką czcią otaczany jest również grób Matki Bożej u stóp góry Oliwnej. Chrześcijańskie cmentarze w Jerozolimie można znaleźć w dolinie Cedronu oraz na zboczach góry Syjon. Na tym ostatnim jest jedno z większych skupisk grobów naszych rodaków. Nad polskimi mogiłami modlono się tradycyjnie w dzień Wszystkich Świętych. Na grobach naszych rodaków zapłonęły znicze oraz zostały złożone kwiaty i wieńce w biało czerwonych kolorach.
Dzięki zaangażowaniu polskich sióstr zakonnych mogiły zostały wyczyszczone oraz przystrojone kwiatami. Siostry elżbietanki ze Starego Domu Polskiego sprowadziły z kraju jednakowe czerwone znicze na każdy z 86 grobów. Polscy pielgrzymi z Komisariatu Ziemi Świętej w Krakowie dołożyli do każdej mogiły jedną białą świecę tworząc w ten sposób symboliczne biało czerwone znicze. Duszpasterze wraz z przedstawicielami polskiej placówki dyplomatycznej w Izraelu oraz liczną polonią Ziemi Świętej nawiedzili wszystkie ważniejsze skupiska polskich mogił na tutejszych cmentarzach w Hajfie, Jafie, Ramli oraz Jerozolimie.
Lokalni chrześcijanie Ziemi Świętej nawiedzili groby swoich bliskich zmarłych w liturgiczne wspomnienie Wszystkich Zmarłych, czyli w Dzień Zaduszny. W Jerozolimie wielu wiernych uczestniczyło we Mszy św. żałobnej celebrowanej w kościele parafialnym pw. Najświętszego Zbawiciela, po której odbyła się procesja na katolickie cmentarze na Syjonie. Wraz w franciszkanami modlono się najpierw na zakonnym cmentarzu przy Wieczerniku, a następnie na parafialnym cmentarzu, na terenie którego znajduje się kwatera 86 polskich grobów.
Modlitwa za zmarłych w Jerozolimie ma szczególną wymowę. Nawiedzanie grobów leżących blisko doliny Cedronu lub Jozafata, skłania do zadania sobie pytań dotyczących spraw ostatecznych. Przy mogiłach kończy się wiedza, a zaczyna wiara. Tam odkrywa się tajemnicę Chrystusa, który przez swoje zmartwychwstanie pokonał śmierć.
o. dr Jerzy Kraj