Felieton „Spróbuj Pomyśleć”
Szczęść Boże!
W prestiżowym amerykańskim dzienniku THE WALL STREET JOURNAL 19. lutego 2007r. ukazał się artykuł Sharon Begley p. t. Nowe dane – niektre funkcje mzgu poprawiają się z wiekiem.
Artykuł zawiera przegląd najnowszych doniesień naukowych wskazujących na lepsze funkcjonowanie mzgu ludzi w podeszłym wieku niż młodych w takim zakresie, jaki jest szczeglnie przydatny do uzasadnienia wartości głosu ludzi starszych w podejmowaniu ważnych decyzji w życiu rodziny, zakładu pracy, małej społeczności, narodu i świata.
Trzeba z całą mocą podkreślić, że po raz kolejny odkrycia naukowe potwierdzają naturalną prawdę znaną człowiekowi od początku jego istnienia. To najstarsi decydowali o losach rodzin i rodw, rady starszych brały na siebie ciężar odpowiedzialności za grupy terytorialne i plemiona, senaty za państwa. Sprawność umysłu Ojca Świętego Jana Pawła II mogliśmy obserwować dzień w dzień w kolejnych latach długiego pontyfikatu. W ostatnich latach nie zakłcił jej ani podeszły wiek, ani ciężkie choroby. Dzisiaj skałą Kościoła jest Ojciec Święty Benedykt XVI, ktry już wkrtce – 16. kwietnia – ukończy 80 lat. Obraz tych dwch niezwykle nam bliskich papieży może być ilustracją poniżej streszczonych najnowszych odkryć naukowych.
Osoby starsze dysponują bogatszym zasobem słw, łatwiej posługują się synonimami i antonimami. Mają większy zasb wiedzy eksperckiej odpowiadającej wykonywanemu zajęciu, co pozwala im w konkretnej sytuacji odwołać się do licznych wariantw rozwiązania problemw. Eryk Kandel laureat nagrody Nobla z roku 2000 w dziedzinie medycyny, ktry nadal czynnie uczestniczy w życiu naukowym i dydaktycznym, uważa, że w wieku 77 lat jest lepszym naukowcem niż wtedy, kiedy był młodszy, bowiem w nauce bardzo ważny jest rozum i obecnie łatwiej mu odrżnić problemy ważne od nieważnych.
Nic dziwnego, że reprezentanci powojennego szczytu demograficznego lat pięćdziesiątych opierają się przymusowi przechodzenia na emeryturę. Wspierają ich odkrycia nauki dotyczące pamięci semantycznej, czyli przywoływania z pamięci faktw i liczb. Pamięć semantyczna jest względnie oporna na starzenie się. Obejmuje słownictwo, ktrego bogactwo narasta z wiekiem tak niezawodnie, przynajmniej u osb, ktre nie zaprzestały czytać, że ktoś młodszy nigdy nie powinien starać się prześcignąć inteligentnego 75-latka w rozwiązywaniu krzyżwek.
Starości opiera się także wiedza ekspercka, czyli zasb posiadanych informacji z zakresu własnego zawodu czy hobby. Nauka jest przekonana, że synapsy kodujące wiedzę ekspercką są niezniszczalne. Są jak wykute w kamieniu. Dlatego zawiadujący ruchem startujących i lądujących samolotw kontrolerzy lotw liczący od 60. do 69. roku życia, są co najmniej tak sprawni jak ich koledzy pomiędzy 30. a 39. rokiem życia, zwłaszcza w sytuacjach skomplikowanych i nadzwyczajnych. Doświadczenie kompensuje ubytek innych zdolności, co zdaniem naukowcw skłania do rewizji poglądw na wiek emerytalny. Badania też wykazały, że z wiekiem nie ulega obniżeniu koncentracja wybircza, czyli zdolność skupiania uwagi na konkretnej sprawie i oporność na czynniki odwracające uwagę. Jest to ważne nie tylko dla kontrolerw lotw, ale i kierowcw skupionych na ruchu drogowym pomimo migających świateł i hałaśliwych pasażerw.
Najbardziej korzystną cechą mzgu starszych osb jest to, że mniej rzeczywistych wyzwań wymaga obciążonego dużym wysiłkiem zastanawiania się jak rozwiązać powstałe problemy. Zamiast godzinami metodycznie rozgryzać jakiś tekst, starszy ekspert skupia się na ważnych fragmentach tego tekstu i je dopasowuje do tego, co już wie o sprawie. To samo dotyczy esencji artykułw, w tym naukowych, łatwiej wydobywanej przez osoby starsze.
Mzgi osb młodszych rozwiązują problemy krok po kroku, zaś mzgi starszych – odwołują się do szablonw poznawczych, oglnych zarysw jakiegoś problemu i jego rozwiązania, ktre kiedyś okazało się skuteczne. Tak ocenia się nowe sytuacje lub nowe problemy, z ktrymi miało się już do czynienia i nie trzeba do nich podchodzić metodycznie. Nawet jeśli starsi ludzie zapominają o drobiazgach i czasem mają kłopoty z koncentracją, dysponują tak dużym bogactwem szablonw poznawczych, że są wystarczająco kompetentni, aby sprawować pełną kontrolę nad sytuacją. Nawet przy zmniejszonych dostawach krwi i tlenu do mzgu.
W rezultacie starsi ludzie wykonujący zawody wymagające profesjonalnego przygotowania łatwiej oddzielają sprawy ważne od nieważnych i ich zdolność do znaczącego wkładu w sukces zespołu narasta z czasem, doświadczeniem i wiekiem. Zdolność oddzielania ziaren od plew, jest szczeglnie przydatna n. p. w procesach o odszkodowanie, gdzie wstępna dokumentacja może być tak obszerna, że mogłaby wypełnić halę magazynową, a potrzebne są tylko fakty wspierające wygranie sprawy a nie te, ktre odwracają uwagę sądu.
Dalsza sprawa do czynności automatyczne. Po wielu latach wykonywania nie kosztują już one żadnego wysiłku, a do tego są najmniej podatne na starzenie. Jeśli decyzje opierają się na wiedzy i umiejętnościach, starsi ludzie mają przewagę na młodszymi tylko z tego powodu, że ich umysł ma do udźwignięcia mniejszy ciężar.
Mzgi osb starszych łatwiej kontrolują uczucia, zwłaszcza negatywne, takie jak niecierpliwość i gniew. Opublikowane w 2006r. badania 250 osb trwające od okresu ich dorastania do osiągnięcia 80. roku życia po raz pierwszy udokumentowały pozytywne zmiany tej części mzgu, ktra rządzi emocjami. Jest to anatomiczna podstawa zmniejszającej się z wiekiem nerwowości i przesadnego reagowania na stres. Jednocześnie starsi ludzi wykazują wybitną inteligencję emocjonalną i łatwość oceny czyjegoś charakteru. Lepiej od osb młodszych potrafią ocenić, że ktoś jest miły lub inteligentny, albo też nieuczciwy.
Z Panem Bogiem
dr Zbigniew Hałat