Uroczyste odsłonięcie pomnika gen. B. J. Roi na Międzynarodowych Obchodach 77. Rocznicy Wyzwolenia Obozu Sachsenchausen

W dzisiejszą niedzielę o godzinie 14.00 nastąpi uroczyste odsłonięcie pomnika generała brygady Bolesława Jerzego Roi na terenie Muzeum niemieckiego obozu koncentracyjnego Sachsenchausen (Niemcy), w ramach międzynarodowych obchodów w 77. rocznicę jego wyzwolenia.

Uroczystość odsłonięcia pomnika generała brygady Bolesława Jerzego Roi była pierwotnie zaplanowana w ramach Międzynarodowych Obchodów Wyzwolenia Niemieckiego Obozu KL Sachsenhausen na 22 kwietnia 2020 roku, kiedy to mijała 75. rocznica tamtego wydarzenia. W związku z sytuacją sanitarną wszystkie ceremonie z udziałem gości zostały odwołane. Pomimo trudności, wynikających z sytuacji epidemicznej, udało się jednak w terminie postawić pomnik generała brygady Bolesława Jerzego Roi na terenie byłego obozu KL Sachsenhausen.

Pomnik stanął obok upamiętnienia poświęconego generałowi Stefanowi Roweckiemu ps. „Grot”, w okolicach budynku komendantury obozu. Obaj oficerowie związani byli z miastem Kielce, które od lat prowadzi współpracę z instytucjami pamięci w Berlinie. W styczniu 2018 roku środowisko kombatantów i byłych więźniów obozów koncentracyjnych skupione w Stowarzyszeniu Pamięci Narodowej „Czwartak” w Kielcach zwróciło się do prezydenta Kielc Bogdana Wenty z prośbą o podjęcie rozmów z władzami Miejsca Pamięci i Muzeum KL Sachsenhausen w Oranienburgu  w sprawie upamiętnienia generała brygady Bolesława Jerzego Roi. Pomnik powstał przy współpracy Urzędu Miasta Kielce oraz Instytutu Pamięci Narodowej , który współfinansował upamiętnienie.

Rozmowy z partnerami z Niemiec trwały blisko dwa lata. W tym czasie miasto Kielce we współpracy ze Stowarzyszeniem Pamięci Narodowej „Czwartak”, i Miejscem Pamięci i Muzeum KL Sachsenhausen w Oranienburgu oraz historykami z Polski zebrało obszerny materiał źródłowy dokumentujący życie i okoliczności śmierci generała brygady Bolesława Jerzego Roi. 16 grudnia 2019 roku wpłynęła zgoda Rady Pamięci Regionu Brandenburgia, która opiniowała wniosek Miasta Kielce o upamiętnienie generała.

Kluczowa dla realizacji zadania była pomoc Instytutu Pamięci Narodowej, który podjął się współfinansowania wykonania i budowy upamiętnienia. Czas instalacji pomnika zbiegł się z 75. rocznicą wyzwolenia obozu oraz 80. rocznicą śmierci generała brygady Bolesława Jerzego Roi w KL Sachsenhausen.

Dla inicjatorów upamiętnienia postać generała brygady Bolesława Jerzego Roi jest szczególna. Był on jednym z najważniejszych dowódców legionowych. Twórca słynnego 4. Pułku Piechoty Legionów Polskich, sformowanego na wiosnę 1915 roku, stacjonującego w okresie międzywojennym w Kielcach. Z tej jednostki w marcu 1939 roku na Westerplatte został wysłany pluton wartowniczy w sile blisko 68 żołnierzy.

Z tych samych powodów, co w 2020 roku, także w kolejnym roku nie udało się dokonać uroczystego odsłonięcia pomnika generała brygady Bolesława Jerzego Roi. Jednak inicjatorzy jego powstania, Miasto Kielce oraz Instytut Pamięci Narodowej, we współpracy z Miejscem Pamięci i Muzeum KL Sachsenhausen w Oranienburgu zorganizowali online międzynarodową konferencję popularnonaukową zatytułowaną: „Polscy więźniowie w KL Sachsenhausen. Upamiętnienie generała Bolesława Roi”. 

***

Biogram generała brygady Bolesława Jerzego Roi zredagowany przez dr. Aleksandrę Kozłowską

Bolesław Roja przyszedł na świat 4 kwietnia 1876 roku we wsi Bryńce Zagórze, pow. Bóbrka (obecnie w obwodzie lwowskim na Ukrainie) jako syn Marii i Józefa. Ojciec prowadził gospodarstwo, wykonywał również zawód leśnika. Przyszły generał należał do wyjątków, jakimi wśród generalicji okresu II Rzeczypospolitej były osoby pochodzenia chłopskiego.

Późniejszy legionista, generał i polityk, pobierał naukę w gimnazjach we Lwowie i Krakowie oraz szkole kadetów w Wiener Neustadt koło Wiednia. Następnie służył w armii austro-węgierskiej. Pracował dla wywiadu austriackiego. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku prowadził szkolenie wojskowe Drużyn Sokolich. Wkrótce rozpoczął służbę w Legionach Polskich, najpierw w szeregach 2. pułku piechoty. Jednostka ta wchodziła w skład II Brygady legionowej, nazywanej później Żelazną lub Karpacką. Wraz z 2. pułkiem Bolesław Roja brał udział w ciężkich walkach pod Mołotkowem i Rafajłową. Wiosną 1915 r. stanął na czele 4. pułku piechoty, utworzonego pod Piotrkowem Trybunalskim W tym czasie został podpułkownikiem. Na przełomie lipca i sierpnia 1915 roku wziął udział w słynnym boju pod Jastkowem, koło Lublina, uważanym za chrzest bojowy „Czwartaków”. W listopadzie tego roku otrzymał awans na stopień pułkownika.

Na przełomie 1915 i 1916 roku „Czwartacy” stacjonowali pod Optową nad Styrem. Powstałe tam obozowisko legionowe nazwano na cześć dowódcy 4. pułku piechoty „Rojowym Osiedlem”. W 1916 roku Bolesław Roja był członkiem słynnej Rady Pułkowników, nieformalnego organu doradczego przy Komendzie Legionów Polskich. W pierwszych dniach lipca tego roku wziął udział w bitwie pod Kostiuchnówką, największej bitwie legionowej I wojny światowej. Po kryzysie przysięgowym w 1917 roku znalazł się ponownie armii austro-węgierskiej. W listopadzie 1918 roku przebywał w Krakowie, biorąc udział w przejmowaniu władzy przez Polaków. Otrzymał za to nominację na stopień generała brygady.

W latach 1919-1920  Bolesław Roja brał czynny udział w walkach o nowe granice odrodzonego państwa polskiego. W 1922 roku przeniesiono go w stan spoczynku. Rok później został zweryfikowany w stopniu generała dywizji. W latach dwidziestych i trzydziestych XX wieku zajmował się działalnością polityczną. W 1928 roku Bolesław Roja został posłem z ramienia Stronnictwa Chłopskiego. Wcześniej zwolennik Józefa Piłsudskiego, z czasem znalazł się w gronie jego przeciwników. Po śmierci marszałka krytykował rządy sanacyjne. W 1937 roku doprowadziło to do internowania generała i przetrzymywania na oddziale psychiatrycznym szpitala wojskowego.

Za swoje zasługi wojenne Bolesław Roja został odznaczony między innymi Orderem Wojennym Virtuti Militari, klasy V oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

We wrześniu 1939 roku generał miał 63 lata. Był już wówczas schorowanym człowiekiem. Nie powstrzymało go to jednak od działalności podziemnej na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża. Prawdopodobnie to właśnie ona doprowadziła do jego aresztowania w marcu 1940 roku. Był więziony na Pawiaku, skąd 3 maja został wywieziony i dzień później znalazł się w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Nadano mu numer obozowy: 23982. Okoliczności jego śmierci przerażają. Niemcy, wiedząc, że to polski generał w stanie spoczynku, szczególnie dręczyli Bolesława Roję. Został zamordowany 27 maja 1940 roku w bestialski sposób. Jak wspominał o. Henryk Maria Malak: „Generała Roję wykończono wczoraj  na ulicy przed barakiem. Zadusił go młody esesman, przydeptując mu gardło. »Patrzcie! Tak kończy polski generał«”. Symboliczny grób Bolesława Roi znajduje się na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim.

W 2006 roku na osiedlu Nowy Bukowiec, w podwarszawskim Legionowie odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Bolesławowi Roi. Generał uważany jest za „ojca chrzestnego” Legionowa. Taką bowiem nazwę nadał koszarom w Jabłonnie, oddając w ten sposób cześć polskim legionistom.

 

Bolesław Roja - źródło IPN

Instytut Pamięci Narodowej