130. rocznica urodzin gen. S. Sosabowskiego

W niedzielę świętowaliśmy 130. rocznicę urodzin gen. Stanisława Sosabowskiego, wybitnego polskiego żołnierza, weterana dwóch wojen światowych, dowódcy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, która wzięła udział w największej powietrznodesantowej operacji II wojny światowej – Market Garden. Stanisław Sosabowski został odznaczony Orderem Orła Białego.

Stanisław Sosabowski urodził się 8 maja 1892 r. w Stanisławowie (obecnie Iwano-Frankiwsk na Ukrainie). Był synem Władysława, robotnika warsztatów kolejowych i Franciszki z d. Grabarskiej. Po śmierci ojca w 1904 r. jego rodzinę dotknęło ubóstwo. Z tego powodu młody Stanisław zarabiał na życie, udzielając płatnych korepetycji innym uczniom. W 1905 r., jako 13-latek, zaangażował się w działalność na rzecz niepodległości Polski. Należał do Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, a następnie Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”. Był także członkiem Polskiego Związku Wojskowego, gdzie działał pod pseudonimem „Stanisław Węglarz”. W ramach tej organizacji zorganizował m.in. Oddział Ćwiczebny im. Dionizego Czachowskiego, który w 1910 r. wszedł w skład tajnej Armii Polskiej, paramilitarnej organizacji, która zajmowała się kształceniem przyszłych kadr Wojska Polskiego w odrodzonej Rzeczypospolitej.

Stanisław Sosabowski w 1910 r. zdał maturę z wyróżnieniem, po niej odbył roczny kurs w krakowskiej Wyższej Szkole Handlowej. Później wrócił do Stanisławowa, gdzie został dowódcą 24. Drużyny Strzeleckiej w stopniu podchorążego. W 1913 r. odbył zasadniczą służbę wojskową w wojsku austrowęgierskim, a 1 lutego 1914 r. mianowano go oficerem inspekcyjnym Komendy Okręgowej PDS nr 1 we Lwowie.

Wkrótce wybuchła I wojna światowa. Na początku sierpnia 1914 r. Stanisław Sosabowski zgłosił się do 58. Galicyjskiego Pułku Piechoty, w ramach którego walczył w Galicji, na Słowacji oraz w bitwie pod Gorlicami w maju 1915 r. W czerwcu tego samego roku został ciężko ranny w kolano podczas potyczki z oddziałami rosyjskimi niedaleko Brześcia nad Bugiem. Dochodził do zdrowia wiele miesięcy, po czym otrzymał przydział do Urzędu Cenzury w Złoczowie, a następnie został skierowany do dowództwa 2. Armii we Lwowie, gdzie  służył do 6 marca 1917 roku. Na początku 1918 r. otrzymał awans na porucznika i przeniesiono go do komendy austrowęgierskiego Generalnego Gubernatorstwa Wojskowego w Lublinie. Tam też nawiązał współpracę z ppłk. Stanisławem Burhardt-Bukackim, komendantem Polskiej Organizacji Wojskowej na okupację austrowęgierską.

Tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w listopadzie 1918 r., Stanisław Sosabowski został oficerem Wojska Polskiego. Awansował do stopnia kapitana i został kierownikiem Departamentu Gospodarczego Komisji Likwidacyjnej w Lublinie. W 1919 r. oddelegowano go jako przedstawiciela Ministerstwa Spraw Wojskowych do Głównego Urzędu Likwidacyjnego. Z powodu kontuzji nogi nie mógł wziąć udziału w walkach wojny polsko-bolszewickiej i pełnił w tamtym czasie służbę w Oddziale IV sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych. W listopadzie 1920 r. otrzymał kolejny awans – na stopień majora.

W latach 1922-1923 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej. W 1927 r. awansował na podpułkownika oraz otrzymał przydział liniowy. Został komendantem garnizonu w Rybniku jako dowódca batalionu w 75. pułku piechoty. Rok później Stanisław Sosabowski został zastępcą 3. pułku strzelców podhalańskich. W latach 1929-1937 był wykładowcą, a później kierownikiem Katedry Operacyjnej Służby Sztabów I rocznika Wyższej Szkoły Wojennej. W 1937 r. przekazano mu dowództwo nad 9. pułkiem piechoty Legionów, a w 1939 r. został dowódcą 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy”. Wówczas też awansował do stopnia pułkownika.

Podczas kampanii wrześniowej, 21. Pułk Piechoty, który wchodził w skład 8. Dywizji Piechoty, walczył w okolicach Przasnysza. Po wycofaniu do Warszawy, płk. Stanisław Sosabowski walczył ze swoim pułkiem m.in. na Grochowie. Za jego wzorową służbę w tym czasie oraz dokonane wówczas osobliwe czyny męstwa otrzymał w Londynie 22 października 1947 r. Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari V klasy.

Po klęsce wojny obronnej 1939 r., Stanisław Sosabowski trafił do niemieckiej niewoli, z której uciekł po zaledwie trzech dniach. Nawiązał wówczas kontakt z tworzącymi się strukturami konspiracyjnymi Służby Zwycięstwu Polski, organizując Okręg Łódzki SZP i obejmując nad nim dowództwo. W listopadzie 1939 r. dotarł do Francji, przedostając się przez tereny okupowane przez Sowietów, a następnie przez Węgry. We Francji zaangażował się w tworzenie struktur Wojska Polskiego na uchodźstwie. Został zastępcą dowódcy 4. Dywizji Piechoty, która z racji klęski Francji musiała ewakuować się do Wielkiej Brytanii.

Tam Stanisławowi Sosabowskiemu przekazano dowodzenie nad. 4. Brygadą Kadrową Strzelców, która od stycznia 1941 r. miała służyć jako ośrodek przygotowawczy i szkolny dla kandydatów do przerzutu na teren Polski. Decyzją Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysława Sikorskiego brygada ta została przemianowana na 1. Samodzielną Brygadę Spadochronową, jednostkę podległą bezpośrednio jemu. Jej dowódcą został Stanisław Sosabowski, który 15 czerwca 1944 otrzymał awans do stopnia generała brygady.

1. Samodzielna Brygada Spadochronowa wzięła udział w operacji Market Garden. Była to największa misja powietrznodesantowa II wojny światowej. We wrześniu 1944 r. alianccy żołnierze, w tym gen. Stanisław Sosabowski i jego ludzie, dokonali desantu z powietrza w rejonie Arnhem w Holandii. Aliancki plan zmasowanego ataku z zaskoczenia nie powiódł się. 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa, podobnie jak inne jednostki biorące udział w operacji, poniosła duże straty, broniąc się przed natarciem sił niemieckich. Winą za niepowodzenie misji Brytyjczycy niesłusznie obarczyli gen. Stanisława Sosabowskiego, wskutek czego 27 grudnia 1944 r. pozbawiono go dowództwa nad brygadą.

Gen. Stanisław Sosabowski został więc Inspektorem Jednostek Etapowych i Wartowniczych. Po demobilizacji w 1948 r. pozostał w Wielkiej Brytanii, gdzie pracował fizycznie. Zmarł 25 września 1967 r. w Hillingdon. W 1969 r. jego prochy sprowadzono do ojczyzny. Spoczął na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. W 2018 r. został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta RP Andrzeja Dudę Orderem Orła Białego – najwyższym polskim odznaczeniem państwowym.

Więcej o tym wybitnym polskim żołnierzu można przeczytać na [stronie internetowej przystanekhistoria.pl], na [stronie internetowej IPN poświęconej postaci generała] oraz na [stronie internetowej IPN poświęconej 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej].

IPN/radiomaryja.pl