Weszła w życie nowela regulująca wywiady środowiskowe

Uporządkowanie przepisów ws. wywiadów środowiskowych przewiduje nowelizacja, która weszła dziś w życie. Chodzi o wyraźną podstawę prawną do przeprowadzania przez kuratorów tych wywiadów, np. w postępowaniach rodzinnych na etapie wykonawczym.

Zgodnie z uchwaloną w październiku nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego, a także ustaw o wychowaniu w trzeźwości oraz o ochronie zdrowia psychicznego, do aktów tych zostały dodane przepisy stanowiące dla sądów podstawę prawną do zlecania kuratorowi sądowemu przeprowadzania wywiadów środowiskowych w określonych sytuacjach.

„Kuratorzy są również funkcjonariuszami publicznymi. Jeśli konstytucja gwarantuje prawo do ochrony informacji i nienaruszalności mieszkania, a odstępstwa od tej reguły mogą być tylko uregulowane w ustawie, to nie poszedłbym do kogoś na wywiad środowiskowy, gdzie muszę wejść do jego mieszkania i żądać informacji, nie mając do tego odpowiedniej podstawy” – powiedział PAP przewodniczący Krajowej Rady Kuratorów Grzegorz Kozera.

Dodał, że „w tej chwili kuratorzy będą mieli tę podstawę i w takim zakresie należy uznać, że regulacja jest jak najbardziej konieczna”.

Do połowy 2015 r. kwestie przeprowadzania takich wywiadów, już po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie rodzinnej, były zawarte w rozporządzeniu – Regulaminie urzędowania sądów powszechnych. Ponad dwa lata temu zagadnienia te zniknęły z regulaminu. Jak wówczas wskazywano, ponieważ wywiady środowiskowe mogą ingerować w prawa obywatela, m.in. do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, to właściwym miejscem na ich uregulowanie powinna być ustawa.

„Zmiana ma daleko idące konsekwencje praktyczne, ponieważ znacznie wyszła poza zakres tego, co kiedyś było zawarte w regulaminie. Tam były tylko i wyłącznie uregulowane kwestie udziału kuratora w kontroli warunków życiowych osoby poddanej prawnej opiece, jak również kontroli rodzin zastępczych. Absolutnym novum jest natomiast zlecanie wywiadów w sprawach o zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego, czy wywiadów z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego” – ocenił Grzegorz Kozera.

W nowelizacji dopuszczono zlecanie wywiadów środowiskowych na określonych etapach sprawy – już po wydaniu orzeczenia, które podlega wykonaniu, oraz jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania z urzędu przez sąd. Ponadto znalazły się w niej podstawy prawne do zlecania takich wywiadów w postępowaniach o opiekę i kuratelę nad osobami dorosłymi, w sprawach o orzeczenie obowiązku podjęcia leczenia odwykowego oraz o skierowanie bez zgody osoby, której sprawa dotyczy, do szpitala psychiatrycznego lub do domu pomocy społecznej.

Jak powiedział Grzegorz Kozera nowelizacja – postrzegana jako narzędzie dla sądu – jest potrzebna.

„Natomiast pytanie, czy kuratorzy w sposób miarodajny będą w stanie opiniować osoby z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego? Tak, jeżeli będą odpowiednio przeszkoleni i jasno będzie powiedziane, jaki zakres informacji środowiskowych ma być zawarty w takim wywiadzie” – dodał.

Zastrzegł, że w takich przypadkach kuratorzy nie mogą zastępować biegłych i zbierać informacji na temat stanu zdrowia danej osoby.

Grzegorz Kozera zaznaczył ponadto, że środowisko kuratorów oczekuje od resortu sprawiedliwości „miarodajnego rozliczania czasu pracy kuratorów”.

„Paradoksalnie, obecnie wywiady te nie są wliczane w obciążenie pracą kuratora” – wskazał.

Na potrzebę nowelizacji odnoszącej się do wywiadów środowiskowych i problem braku podstawy prawnej tych wywiadów w zeszłym roku zwracał uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, który pisał do Ministerstwa Sprawiedliwości, że „istnieje potrzeba jednoznacznego uregulowania pozycji kuratora sądowego w ramach postępowania wykonawczego, dotyczącego realizacji orzeczeń sądu opiekuńczego, w tym w zakresie przeprowadzania wywiadów środowiskowych”.

Z postulatem tym zgodziło się wtedy MS. Dlatego – jak informowano – celem przygotowanej w resorcie sprawiedliwości i złożonej w czerwcu 2017 r. w Sejmie zmiany „jest wprowadzenie do obowiązującego systemu prawnego przepisów, na podstawie których sądy rodzinne będą mogły zlecać kuratorowi sądowemu przeprowadzanie wywiadów środowiskowych w postępowaniu wykonawczym prowadzonym w sprawach rodzinnych i opiekuńczych”.

Sejm uchwalił nowelizację 12 października zeszłego roku, Senat nie wprowadził do niej poprawek, zaś prezydent Andrzej Duda podpisał zmianę 23 listopada.

PAP/RIRM