„Z Ojczyzny Jezusa”
Rozpoczął się już wakacyjny czas wypoczynku. Do Ziemi Świętej przyjeżdżają liczni pielgrzymi i turyści. W programie wielu grup znajdują się nie tylko sanktuaria, ale także inne atrakcje Ziemi Świętej. W Izraelu jest ponad 40 narodowych parków archeologicznych. Jednym z częściej odwiedzanych miejsc są położone na samym brzegu Morza Śródziemnego ruiny Cezarei Nadmorskiej zwanej również Palestyńską.
Po ostatnim felietonie, w którym mówiliśmy o miejscach Ziemi Świętej bezpośrednio związanych z życiem św. Pawła, jedna ze słuchaczek napisała: Dziękuję za wprowadzenie w Rok Apostoła Narodów. To niesamowite, ale właśnie takiej syntezy potrzebowałam”. Dzisiaj zatrzymamy się w Cezarei, gdzie apostoł gościł kilkakrotnie i gdzie spędził dwa lata jako więzień. Po Jerozolimie jest to na pewno najważniejsze miasto Palestyny w historii św. Pawła.
Wśród miast Ziemi Świętej słynących z pięknych budowli oraz cieszących się przychylnością kolejnych władców szczególne miejsce zajmuje Cezarea Nadmorska. Na przełomie IV i III wieku przed Chrystusem pas palestyńskiego wybrzeża od Jafy na północ stał się własnością Fenicjan. Strato, król Sydonu, założył nad brzegiem morza osadę, którą od jego imienia nazywano Wieża Stratona. Nieduży port był zarówno punktem odpoczynku dla podróżujących drogą lądową, tzw. Via Maris, która zapewniała stałą łączność i rozwiniętą wymianę handlową pomiędzy starożytnymi imperiami oraz służył jako przystań dla statków przemierzających szlaki pomiędzy Egiptem a Fenicją.
Po powstaniu Machabeuszy (167-160 p.n.e.), król Aleksander Janeusz zdobył Wieżę Stratona przyłączając ją do swego królestwa. Jedną z pierwszych decyzji nowego władcy było założenie w porcie gminy żydowskiej. Około roku 30 przed Chrystusem rzymski cesarz August podarował to mało znaczące miasteczko królowi żydowskiemu Herodowi Wielkiemu, który uczynił z niego chlubę swojego królestwa. Budowa portu oraz nowego miasta nie trwały długo. Jak każde liczące się ówczesne miasto Cezarea posiadała monumentalną drogę z kolumnami po obu stronach, wykwintne pałace, piękne świątynie, teatr oraz oryginalny jak na owe czasy system kanalizacyjny. Nowy port oceniany jako cud ówczesnej inżynierii stał się mostem łączącym Palestynę, nie tylko z centrum cesarstwa czyli Rzymem, ale także z innymi portami śródziemnomorskimi. Dla uczczenia cesarza rzymskiego Herod zmienił dotychczasową nazwę miejsca na Cezareę. W późniejszym okresie dla odróżnienia Cezarei nad brzegiem morskim od Cezarei założonej u podnóży Hermonu przy źródłach Jordanu zaczęto nazywać ją Cezareą Nadmorską lub Palestyńską.
O ogromnym znaczeniu jakie miasto zdobyło za panowania króla Heroda świadczy fakt, że po przejęciu przez Rzymian bezpośredniej kontroli nad Palestyną Cezarea pełniła funkcję stolicy prowincji oraz siedziby prokuratora. Jednym z namiestników, który przebywał w Cezarei, był Poncjusz Piłat. Archeolodzy odnaleźli łacińską inskrypcję z jego imieniem. Rzymskie panowanie w Cezarei to kolejne lata rozwoju miasta. Powstał nowy akwedukt, wybudowany przez Hadriana, amfiteatr oraz hipodrom. Tutaj także znajdowała się kwatera główna stacjonujących w Palestynie legionów rzymskich. W Dziejach Apostolskich czytamy: W Cezarei mieszkał człowiek imieniem Korneliusz, setnik z kohorty zwanej Italską, pobożny i Ťbojący się Bogať wraz z całym swym domem. Dawał on wielkie jałmużny ludowi i zawsze modlił się do Boga” (Dz 10,1-2). Opisane nawrócenie setnika jest pierwszym przypadkiem chrztu osoby nie wywodzącej się z judaizmu. Święty Piotr po widzeniu jakie miał w Jafie udał się do Cezarei do domu centuriona. Podczas gdy Piotr dzielił się z zebranymi Dobrą Nowiną Duch Święty zstąpił na wszystkich, którzy słuchali nauki. I zdumieli się wierni pochodzenia żydowskiego, którzy przybyli z Piotrem, że dar Ducha Świętego wylany został także na pogan” (Dz 10,44-45). Wobec tak ewidentnego znaku z nieba Korneliusz i jego rodzina zostali ochrzczeni. W ten sposób nastąpiło otwarcie Kościoła Jezusa Chrystusa na pogan.
Najprawdopodobniej Ewangelia dotarła do Cezarei jeszcze przed nawróceniem Korneliusza. Pierwszym, który głosił Dobrą Nowinę w tym mieście, był diakon Filip (por. Dz 8,40). Wspomina o nim autor Dziejów w opisie ostatniej podróży św. Pawła do Jerozolimy, w której sam wziął udział. Pisze bowiem: Weszliśmy do domu Filipa ewangelisty, który był jednym z Siedmiu, i zamieszkaliśmy u niego. Miał on cztery córki, dziewice prorokinie” (Dz 21,8-9). Ważnym przyczynkiem do rozwoju chrześcijaństwa w Cezarei był pobyt świętego Pawła, który w tym mieście przebywał ponad dwa lata w więzieniu i tutaj był sądzony przez prokuratora Feliksa a później Festusa. To właśnie z portu wybudowanego przez Heroda Wielkiego święty Paweł wyruszył w ostatnią misyjną podróż do Rzymu.
Chrześcijaństwo w Cezarei rozwijało się dość prężnie. Historyczne świadectwa potwierdzają obecność biskupstwa już od II wieku. W roku 195 odbył się tu synod, na którym przyjęto obchodzenie Wielkanocy w niedzielę. Na początku III wieku w Cezarei została założona przez Orygenesa (185-245) zasłużona szkoła katechetyczna. Słynęła ona nie tylko z doskonałego przygotowania, ale także z bogatej biblioteki. Uczniem tej szkoły był między innymi Euzebiusz z Cezarei (260-340), który w roku 314 został biskupem miasta. Jest on znany przede wszystkim jako pierwszy historyk Kościoła i jako nieoceniony znawca geografii biblijnej. Bez jego dzieła Onomasticon wiele biblijnych i ewangelicznych miejsc nigdy nie zostałoby zidentyfikowanych. W okresie bizantyńskim miasto, dzięki swemu portowi, stało się obowiązkowym postojem dla wszystkich pielgrzymów przybywających drogą morską do Ziemi Świętej. Tutaj przybyła święta Helena, matka cesarza Konstantyna oraz święty Hieronim. Kolejni chrześcijańscy władcy rozbudowali i ufortyfikowali miasto, a pogańską świątynię Augusta zastąpili chrześcijańską bazyliką dedykowaną św. Prokopowi, męczennikowi.
Z upływem czasu Cezarea stała się ofiarą niszczycielskich konsekwencji wojen jakie toczyły się w całym rejonie oraz grabieżczej polityki kolejnych najeźdźców. Przejściowe panowanie krzyżowców w Cezarei nie przywróciło miastu jego pierwotnej sławy. Po upadku królestwa jerozolimskiego w 1291 roku Cezarea pozostała praktycznie niezamieszkała aż do końca XIX wieku. Panujący wówczas w Palestynie Turcy osiedlili tutaj muzułmańskich uchodźców z Bośni. Ich łupem padły kolejne, nie rozkradzione jeszcze, pozostałości budowli Cezarei herodiańskiej i bizantyńskiej.
Paradoksalnie archeolodzy stosunkowo późno zainteresowali się Cezareą i jej ukrytą pod piaskami bogatą historią. Prace rozpoczęte pod koniec mandatu brytyjskiego około 1945 roku trwają jednak do dnia dzisiejszego. W wyniku prac międzynarodowej ekipy archeologów zostały odkryte najważniejsze budowle świadczące o świetności Cezarei: ulica Cardo Massimo, pałac Heroda, teatr rzymski, hipodrom, łaźnie bizantyjskie oraz dwa akwedukty zaopatrujące miasto w wodę. Oczywiście oprócz pozostałości z czasów rzymskich i bizantyńskich, można dzisiaj oglądać pokaźne ślady pobytu krzyżowców.
Dzisiejszy felieton jest ostatnim przed wakacyjną przerwą. Mówiąc wszystkim do usłyszenia, zapraszam do duchowego pielgrzymowania ze św. Pawłem po Ziemi Świętej. On patrzył oczarowany na tę ziemię, jak ktoś, kto szuka swoich korzeni. Była to ziemia jego ojców, ojczyzna Jezusa, miejsce do którego podąża się z miłością.
jk