Nabożeństwo Drogi Krzyżowej znane w dzisiejszej formie sięga XVII-XVIII wieku

W Wielkim Poście w Kościele katolickim w Polsce odbywają się nabożeństwa pasyjne – Droga Krzyżowa i Gorzkie Żale. W dzisiejszej formie znane są od przełomu XVII i XVIII wieku. Ich celem jest pogłębienie wiary i nawrócenie – powiedział ks. prof. Dominik Ostrowski, konsultor Komisji liturgicznej Konferencji Episkopatu Polski.

Wyjaśnił, że zarówno nabożeństwo Drogi Krzyżowej, jak i Gorzkich Żali nie należą do liturgii Kościoła, a więc przysługuje im swoboda, gdy chodzi o formę i przebieg.

Droga Krzyżowa (łac. Via Crucis, dosł. droga krzyża) korzeniami sięga starożytnej Jerozolimy, gdzie wierni odwiedzali miejsca męki Chrystusa i ją tam rozważali.

„Wielką popularność zawdzięcza zakonowi franciszkanów, którzy w średniowieczu przenieśli ją do Kościoła zachodniego, ze względu na wiernych, którzy nie mogli sami pielgrzymować do Miasta Świętego. W XIII wieku można było, zatem odprawić nabożeństwo męki Chrystusa na tzw. +Drogach jerozolimskich+. Potem przybrało różne formy, czasami bardzo rozbudowane, nawet po kilkadziesiąt stacji, czego przykładem jest Kalwaria Zebrzydowska, Kalwaria Pacławska, Wambierzyce” – wskazał ks. prof. Dominik Ostrowski.

Nabożeństwo Drogi Krzyżowej znane w dzisiejszej formie – 14 stacji – sięga XVII wieku. Do jej urzeczywistnienia przyczynili się św. Franciszek, św. Bernard z Clairvaux, św. Anzelm oraz św. Brygida Szwedzka. Natomiast najstarszy z zachowanych polskich tekstów nabożeństw Drogi Krzyżowej to „Sposób nabożeństwa droga krzyżowa nazywanego”, który został wydany we Wrocławiu w roku 1731.

„Część obecnych stacji ma swoje odzwierciedlenie w Ewangelii i swoje topograficznie umiejscowienie. Wśród nich są 1. skazanie na śmierć, 2. wzięcie krzyża, 5. pomoc Szymona z Cyreny, 8. spotkanie niewiast, 10. obnażenie z szat, 11. przybicie do krzyża, 12. śmierć na krzyżu, 13. zdjęcie z krzyża, 14. złożenie do grobu. Natomiast pozostałe stacje to owoc tradycji” – powiedział ks. Andrzej Hładki, liturgista.

„Nie ma powszechnie opublikowanego jednego oficjalnego wykazu 14 stacji Drogi Krzyżowej, natomiast wykaz odpustów mówi o 14 stacjach, ale nie wymienia, jakich” – zwrócił uwagę ks. prof. Dominik Ostrowski.

Zaznaczył, że zewnętrznie plastyczne przedstawienia scen mają charakter drugorzędny.

„Droga Krzyżowa to po prostu 14 krzyży” – podkreślił liturgista.

Wspomniał, że tytuły stacji bywają nieraz przedmiotem dyskusji. Jako przykład wskazał stację VIII – tytułowaną „Jezus pociesza płaczące niewiasty”.

„Zarówno w Ewangelii, jak i w starych opisach Drogi Krzyżowej Jezus je nie tyle pociesza, co napomina” – zauważył ks. prof. Dominik Ostrowski.

Wyjaśnił, że ponieważ „Droga Krzyżowa nie jest liturgią i nie obowiązują jej ścisłe przepisy ujednolicające, jest prawo do pewnej swobody. Stąd w wielu miejscach, nawet w Rzymie, odprawia się czasem bardzo oryginalne Drogi Krzyżowe z rozważaniami opartymi nie tyle na 14 stacjach jerozolimskich, co na motywach biblijnych”.

„Tylko za ściśle określoną formę Drogi Krzyżowej można otrzymać odpust. Wymaga się, aby prowadzący przechodził od stacji do stacji, natomiast wierni mogą pozostać na swoich miejscach w czasie modlitwy. Natomiast w przypadku, kiedy nie ma kapłana, nabożeństwo Drogi Krzyżowej oraz Gorzkie Żale może poprowadzić lektor bądź akolita – jako osoby pełniące w Kościele daną posługę” – powiedział ks. Andrzej Hładki.

Nabożeństwo Gorzkich Żali pochodzi z początków XVIII w. Po raz pierwszy odprawiono je 13 marca 1707 roku w kościele pw. Świętego Krzyża w Warszawie. Szybko zyskało popularność w całej Polsce i otrzymało akceptację Stolicy Apostolskiej. Rozpowszechnili je Księża Misjonarze Św. Wincentego a Paulo, którzy wówczas prowadzili w Polsce ponad 20 z około 30 seminariów duchownych.

„Struktura tego nabożeństwa opiera się na strukturze dawnej Jutrzni. Składa się więc z trzech części, rozpoczyna się zachętą (lub Pobudką – analogia do współczesnego Wezwania) i wzbudzeniem intencji (czytanie). W każdej części znajduje się hymn i dwie pieśni (dziś w Jutrzni są dwa psalmy i pieśń ze Starego Testamentu). W każdą niedzielę Wielkiego Postu odprawia się jedną część” – wyjaśnił ks. Andrzej Hładki.

Powiedział, że kształt tego nabożeństwo pobudza u ludzi myśli i emocje.

„Nie chodzi jednak, aby pozostać na wzruszeniach, ale aby rozważanie danych treści prowadziło do przemiany myślenia, pragnień, postaw – prosząc Boga o wsparcie” – wskazał.

Ks. prof. Dominik Ostrowski zwrócił uwagę, że „w Kościele powszechnym mówi się także o innych nieliturgicznych wielkopostnych formach pobożnych, jakim są procesja ku czci Męki Pańskiej i wspomnienie boleści Najświętszej Maryi Panny, które w naszym kraju nie są tak popularne”.

Wskazał, że istnieje także taki termin jak „nabożeństwo liturgiczne”.

„W Wielkim Poście są np. liturgie stacyjne z procesjami, czy liturgiczne nabożeństwa pokutne z celebracją sakramentu pojednania. Dodatkowymi specjalnymi nabożeństwami wielkopostnymi są liturgie okresu katechumenatu, czyli najczęściej dla dorosłych przygotowujących się do chrztu na Wielkanoc” – powiedział konsultor Komisji liturgicznej Konferencji Episkopatu Polski.

Zaznaczył, że „jeśli w parafiach są organizowane inne nabożeństwa, to jednak są one nieliturgiczne”.

„Zgodnie z nauczaniem Kościoła katolickiego publiczna adoracja Krzyża ma miejsce wyłącznie w Wielki Piątek, w czasie Liturgii Męki Pańskiej. Natomiast to, o czym mówi się w czasie Wielkiego Postu, zapraszając wiernych na tzw. adorację Krzyża, jest jedynie spotkaniem modlitewnym, mającym na celu pobudzenie do większej miłości i czci do Chrystusa Ukrzyżowanego” – zwrócił uwagę ks. Andrzej Hładki.

Wyjaśnił, że kult męki Chrystusa ma charakter teologiczny.

„Poprzez nabożeństwa pasyjne podkreślano, że męka, śmierć i zmartwychwstanie były czymś realnym. Przez wieki tworzyły się bowiem różne herezje, z których jedne zaprzeczały, że Jezus jest Bogiem, inne z kolei, że człowiekiem. Kaznodzieje musieli przypominać, że Jezus Chrystus jest jednocześnie Bogiem i człowiekiem, zwracając uwagę na jego cierpienie na krzyżu” – powiedział liturgista.

„Pierwsze nabożeństwa liturgiczne ku czci Krzyża odbywały się bez figury Chrystusa, ponieważ chodziło o autentyczne relikwie Krzyża Świętego w Jerozolimie” – powiedział ks. prof. Dominik Ostrowski.

Podkreślił, że „w liturgii Wielkiego Piątku wierni adorują Krzyż, jako znak zwycięstwa i chwały, a nie figurę Chrystusa. Z biegiem wieków Kościół nie mógł pozostawić krzyży bez wizerunków Chrystusa i tak powstały dzisiejsze krucyfiksy” – dodał liturgista.

„W pierwszym tysiącleciu chrześcijaństwa krucyfiks przedstawiał Syna Bożego w koronie królewskiej i w szatach chwalebnych. Widać było w tym bardzo wyraźny wpływ tradycji bizantyjskiej, gdzie w wizerunkach religijnych dominuje dostojeństwo i akcentowanie chwały Bożej. Mogło to czasem owocować u ludzi poczuciem oddalenia od Boga, którego majestat przytłacza człowieka” – zauważył ks. Andrzej Hładki.

Wskazał, że „pewnym nieporozumieniem jest udział wiernych w Drodze Krzyżowej, czy nabożeństwie Gorzkich Żali, a opuszczanie Mszy św. niedzielnej. Jeśli udział w nabożeństwach nie prowadzi do Eucharystii, czyli nie owocuje skruchą, nawróceniem, spowiedzią i komunią św., wówczas nie są one dobrze przeżywane”. Wyjaśnił, że „nabożeństwa odbywają się przed lub po Mszy św. i nie w szatach mszalnych. Nabożeństw nieliturgicznych nie wolno bowiem łączyć z Mszą świętą”.

PAP