Stanisława Grajek pośmiertnie uhonorowana za pomoc Żydom w czasie wojny

Przyznany pośmiertnie Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za ratowanie Żydów podczas II wojny światowej odebrał w środę w Poznaniu syn Stanisławy Grajek. Wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej wręczył odznaczenie w trakcie gali przyznawania nagród IPN „Świadek Historii”.

Także w środę, w Nietkowie (woj. lubuskie) zastępca prezesa IPN dr Mateusz Szpytma wręczył odznaczenia przyznane pośmiertnie Stanisławowi i Franciszce Kurpielom. Krzyże Komandorskie Orderu Odrodzenia Polski odebrała córka.

„Franciszka i Stanisław Kurpielowie za pomoc Żydom zostali zamordowani. Stanisława Grajek też została za to skazana na karę śmierci. Karę zmieniono na obóz koncentracyjny, ale udało się jej uciec. Dzięki temu przeżyła II wojnę światową” – powiedział w Poznaniu wiceprezes IPN.

„Poszukiwanie Polaków ratujących Żydów rozpoczęło się wraz z początkiem działalności Instytutu Pamięci Narodowej. Dzięki tej inspiracji (…) prezydent Lech Kaczyński zaczął przyznawać ordery tym wszystkim, którzy ratowali. Ale bardzo wiele tych orderów nie zostałoby wręczonych, gdyby nie działalność różnego rodzaju środowisk, stowarzyszeń, fundacji, osób, które przechowały pamięć, które pamiętały o tych wydarzeniach i zwróciły się o takie odznaczenie” – dodał Mateusz Szpytma.

Stanisława Grajek z domu Kornecka (1919-2004) mieszkała w czasie okupacji niemieckiej w Sanoku i pracowała jako kasjerka w fabryce czekolady. Przed wojną poznała Żyda Leona Felda, z którym planowała ślub. Z powodu wojny małżeństwo nie doszło do skutku.

Od 1942 r. Leon Feld przebywał w getcie sanockim i pracował jako spawacz w fabryce wagonów. W styczniu 1943 r. uciekł z getta i znalazł schronienie w mieszkaniu Stanisławy. Mieszkał u niej do aresztowania w styczniu 1944 roku.

Funkcjonariusze gestapo zastrzelili Leona Felda, a Stanisława Kornecka za ukrywanie osoby narodowości żydowskiej została skazana na śmierć przez sąd niemiecki w Rzeszowie. Generalny gubernator Hans Frank zamienił jej karę śmierci na dożywotnie więzienie. Kobieta została osadzona w sanockim więzieniu, a w maju 1944 r. przetransportowano ją do więzienia w Rzeszowie. W lipcu 1944 r. uciekła z transportu podczas ewakuacji więzienia, unikając wywózki do KL Ravensbruck.

Postanowieniem z 25 stycznia 2010 r. prezydent RP Lech Kaczyński nadał pośmiertnie Stanisławie Grajek Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Odznaczenie przyznane „za bohaterską postawę i niezwykłą odwagę wykazaną w ratowaniu Żydów podczas II wojny światowej, za wybitne zasługi w ratowaniu godności człowieczeństwa i praw ludzkich” odebrał w środę w Poznaniu syn odznaczonej, Ryszard Grajek.

Order Odrodzenia Polski ustanowiony został w 1921 roku. Jest nadawany, także pośmiertnie, za wybitne zasługi położone w służbie państwu i społeczeństwu, a zwłaszcza za szczególne osiągnięcia w działalności publicznej podejmowanej z pożytkiem dla kraju.

Także w środę wiceprezes IPN wręczył medale „Świadka Historii”. Instytut Pamięci Narodowej przyznaje je osobom, które w sposób szczególny przyczyniają się do upamiętniania i popularyzacji najnowszej historii Polski.

„Mamy swoje struktury, swoich edukatorów, ale przecież nie bylibyśmy w stanie wszystkiego zrealizować, gdybyśmy nie mieli wsparcia ze strony instytucji, organizacji społecznych i poszczególnych osób. Dzięki tym osobom, instytucjom i ich bezinteresownemu wsparciu, nasza działalność może mieć szersze pole działania. <<Świadek Historii>> to jest nasze, instytutowe podziękowanie” – powiedział Mateusz Szpytma.

W środę uhonorowani zostali: nauczyciel historii w Zespole Szkół Technicznych w Pleszewie Janusz Waliszewski, założyciel Stowarzyszenia Miłośników Historii Wojskowości przy Lubuskim Muzeum Wojskowym w Drzonowie, wiceprezes Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, inicjator wielu wydarzeń patriotycznych Maciej Myczka, nauczyciel historii i dyrektor Zespołu Szkół Publicznych w Sowinie Błotnej Maciej Grzesiński, a także pracownik naukowy, regionalista, popularyzator historii, inicjator i redaktor naczelny czasopisma Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk „Polonia Maior Orientalis. Studia z dziejów Wielkopolski Wschodniej” prof. Uniwersytetu Adama Mickiewicza Piotr Gołdyn.

Nagroda Honorowa Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej „Świadek Historii” została wręczona w Poznaniu po raz ósmy. W dotychczasowych edycjach nagrody w Poznaniu wyróżnieni zostali m.in.: Światowy Związek Żołnierzy AK Okręg Wielkopolska, Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego Oddział Wielkopolska, Janusz Pałubicki, gen. Jan Podhorski i mjr Ludwik Misiek.

Podczas uroczystości odbył się pokaz filmu „Operacja Tannenberg” – dokumentu o polskich społecznikach z czasów międzywojennych XX w. wymordowanych przez Niemców na początku wojny.

PAP/RIRM