IPN rusza z kampanią na 75-lecie powstania w getcie warszawskim i prezentuje raport J. Stroopa

Kampania „Odważni na szlaku Machabeuszy” oraz prezentacja raportu J. Stroopa z likwidacji getta w 1943 r. to działania Instytutu Pamięci Narodowej na 75-lecie wybuchu powstania w getcie warszawskim.

„Powstanie w getcie warszawskim było dramatycznym krzykiem ludności żydowskiej skazanej na Zagładę, żeby przed śmiercią, w jakże dramatyczny sposób, wyrazić swój sprzeciw. Garstka ludzi chwyciła za broń, choć wiedzieli, że ta walka jest przegrana. Ale nie chcieli pójść na śmierć nie chwytając za broń” – mówił w środę dr Jarosław Szarek, prezes IPN.

Przypomniał, że większość biorących udział w powstaniu – mimo ich bohaterstwa w walce z przeważającymi siłami m.in. SS i Wehrmachtu, do której doszło w kwietniu i maju 1943 r., – poległa lub została zamordowana przez niemieckich okupantów.

„To była wielka zbrodnia, ale jednocześnie ilustracja, czym była okupacja niemiecka w Polsce i w Warszawie” – dodał.

Prezesowi IPN podczas konferencji prasowej w Warszawie w związku z 75-leciem wybuchu powstania w getcie towarzyszyli wiceprezes IPN Mateusz Szpytma oraz dyrektor Archiwum IPN Marzena Kruk. Wspólnie przedstawili raport dowódcy SS i policji Juergena Stroopa – dokumentujący tłumienie przez Niemców powstania w getcie warszawskim w 1943 r. Raport, który jesienią ubiegłego roku został wpisany na światową listę UNESCO „Pamięć Świata”, jest jednym z najważniejszych dokumentów przechowywanych w Archiwum IPN.

„Ten raport dokumentuje ludobójczą politykę Niemiec wobec ludności żydowskiej; to zapis dzień po dniu mordowania ludności żydowskiej” – powiedział dr Jarosław Szarek, przypominając też, że w 1945 r. raport Stroopa trafił w ręce Amerykanów, którzy wykorzystali go jako dowód w procesie norymberskim. Dokument pełnił także funkcję materiału obciążającego Stroopa w jego procesie w Warszawie w 1951 r., a także w postępowaniach sądowych innych niemieckich zbrodniarzy nazistowskich.

„Dzisiaj prezentujemy go po raz pierwszy w takiej formie, on jeszcze nigdy nie został zaprezentowany publicznie” – dodał dr Jarosław Szarek.

Dyrektor Archiwum IPN Marzena Kruk zaznaczyła, że raport Stroopa, w tym jego fotografie, jest wstrząsający, mimo że został on napisany językiem urzędowym, bez emocji. Część fotograficzna raportu zawiera niezwykle sugestywne ujęcia, które na stałe wpisały się w świadomość ludzi na całym świecie i jednoznacznie są kojarzone z Zagładą Żydów. Niektóre z fotografii, uzyskały status ikony fotograficznej symbolizującej Holokaust.

Teresa Gallewicz-Dołowa, która w Archiwum IPN kieruje pracami Sekcji Kształtowania i Ewidencji Zasobu Archiwalnego, poinformowała PAP, że optyka przedstawienia wydarzeń opisanych w raporcie jest porażająca.

„Holokaust jest przedstawiony z perspektywy zbrodniarza, nie ofiary, przez co dokument – wbrew intencji twórcy, nie gloryfikuje niemieckiej >>odwagi, siły i ofiarności<<, a staje się aktem oskarżenia i dowodem zbrodni popełnionej na ludności żydowskiej; zamiast wychwalać zasługi żołnierzy bezwzględnie wykonujących rozkazy, jest hołdem złożonym ich niewinnym ofiarom” – zaznaczyła archiwistka.

Podkreśliła też, że mimo iż dokument dotyczy konkretnej ludności, znajdującej się w konkretnym czasie, w konkretnym miejscu, to ma on jednak charakter uniwersalny.

„Jest przestrogą – nie pozwala zapomnieć o obecnym okrucieństwie i brutalności, upamiętnia heroiczną walkę ludzi o godność i człowieczeństwo, która toczy się od zawsze, we wszystkich częściach świata” – zaznaczyła Teresa Gallewicz-Dołowa, która zajmowała się procedurą wpisania raportu na listę UNESCO.

Liczący 126 kart raport Stroopa zawiera 31 jego meldunków dziennych oraz 53 fotografie. Sprawozdanie pozwala poznać przebieg żydowskiego powstania, sił i uzbrojenia Niemców, a także realia prowadzenia walki w getcie. W środę został przedstawiony dziennikarzom, w przyszłości IPN planuje przedstawić go szerszej publiczności. Dokument już teraz dostępny jest w wersji cyfrowej na stronie http://pamiec.pl/ftp/ilustracje/Raport_STROOPA.pdf.

IPN przedstawił także planowaną na czwartek kampanię medialną „Odważni na szlaku Machabeuszy”.

„Przypominamy tych >>odważnych na szlaku Machabeuszy<<, tych bojowców, którzy walczyli za swoją i za naszą sprawę, walczyli z naszym wspólnym okupantem” – podkreślił Szpytma.

Kampania to inicjatywa jeszcze z 2008 r., gdy prezesem IPN był Janusz Kurtyka (nie odbiła się jednak wtedy echem w mediach). W ten sposób IPN porównuje powstańców do Machabeuszy – rodu, który wzniecił w Jerozolimie udane powstanie przeciwko greckiej okupacji w 167 r. p.n.e. Plakaty przypominające o bohaterstwie powstańców żydowskich ukażą się w prasie ogólnopolskiej i regionalnej, a także w warszawskich tramwajach i metrze.

„Instytut Pamięci Narodowej wzywa wszystkich do oddania hołdu żydowskim bohaterom walczącym w getcie warszawskim. Niech ich ofiara, złożona siedemdziesiąt pięć lat temu, pozostanie na zawsze w naszej pamięci!” – czytamy na wydanym przez IPN plakacie.

Więcej informacji o inicjatywach IPN w związku z 75-leciem powstania w getcie warszawskim znajduje się na stronie internetowej Instytutu.

Powstanie w getcie warszawskim rozpoczęło się 19 kwietnia 1943 r. Było pierwszym miejskim powstaniem w okupowanej Europie, aktem o charakterze symbolicznym, zważywszy na nikłe szanse powodzenia. W nierównej, trwającej prawie miesiąc, walce słabo uzbrojeni bojownicy Żydowskiej Organizacji Bojowej oraz Żydowskiego Związku Wojskowego stawili opór żołnierzom z oddziałów SS, Wehrmachtu, Policji Bezpieczeństwa i formacji pomocniczych.

W tym czasie Niemcy zrównali getto z ziemią, metodycznie paląc dom po domu. 8 maja w schronie przy ul. Miłej 18 samobójstwo popełnił przywódca powstania Mordechaj Anielewicz wraz z grupą kilkudziesięciu żołnierzy. Nielicznym powstańcom udało się kanałami wydostać z płonącego getta.

PAP/RIRM