Wystawa „Topografia Terroru” w Berlinie: zbrodniarz wojenny Albert Speer zrobił karierę w RFN

Wystawa „Topografia Terroru” w Berlinie: zbrodniarz wojenny Albert Speer zrobił karierę w RFN

Albert Speer, jeden z czołowych niemieckich nazistowskich dygnitarzy, zbrodniarz wojenny, nie tylko uniknął kary śmierci podczas procesów norymberskich, ale po wyjściu z więzienia stał się gwiazdą w RFN, opowiadającą swoim rodakom kłamstwa, które chcieli usłyszeć – to główny wątek prezentowanej w Berlinie ekspozycji „Albert Speer w Republice Federalnej Niemiec”.

Ekspozycja za pomocą fotografii, cytatów oraz materiałów wideo przypomina o udziale Speera w najważniejszych strukturach Trzeciej Rzeszy, w procesach norymberskich, ale także w establishmencie Republiki Federalnej Niemiec, gdy były nazistowski dygnitarz stał się człowiekiem popularnym i szanowanym.

Pokazuje też, jak nazistowski polityk kreował legendę o sobie jako człowieku, który choć piastował wysokie funkcje w Trzeciej Rzeszy, to nie miał pojęcia o zbrodniach systemu, jaki współtworzył.

W końcu demaskuje też te kłamstwa. Albert Speer, przypominają twórcy wystawy, był nie tylko architektem, ale także ministrem uzbrojenia i amunicji, który przedłużył wojnę o kilkanaście miesięcy. O tym, jak ważnym był dygnitarzem, przypominają m.in. okładki gazet „Die Woche” czy „Deutsche Illustrierte” z lat trzydziestych, na których Speer widnieje razem z samym Hitlerem.

Podczas procesów norymberskich został skazany na 20 lat więzienia. Z twierdzy Spandau wyszedł w 1966 roku i rozpoczął kolejny etap swojej „kariery”.

Na archiwalnym filmie z 1966 roku goście „Topografii Terroru” mogą zobaczyć, jak wyglądały pierwsze dni Speera na wolności: pojawił się w luksusowym hotelu, był oblegany przez dziennikarzy, traktowano go jak gwiazdę.

Speer do końca życia przekonywał, że nie wiedział o Holokauście.

„Twierdził, że nie wiedział o zbrodniach nazistowskich i uwiedziony aurą Hitlera zaangażował się w wojnę nie z własnej winy” – ujmują sprawę autorzy ekspozycji.

Speer w tej sprawie – co wykazały zbadane przez historyków dokumenty – kłamał.

Zbrodniarz wojenny wydał książki, które stały się bestsellerami, nie tylko w Niemczech – „Wspomnienia” oraz „Dzienniki ze Spandau”. Zestaw wydanych w kilku językach tomów jest jednym z najbardziej przykuwających uwagę elementów wystawy. Speer miał też wpływ na popkulturę. To na podstawie jego wersji zdarzeń powstał film „Bunkier” z Anthonym Hopkinsem z 1975 roku (kadr z tego filmu możemy oglądać na wystawie) czy „Za drzwiami Trzeciej Rzeszy” z roku 1981. W szczytowym punkcie jego kariery na historię hitlerowskich Niemiec patrzono właśnie jego oczami.

W swoich książkach i wywiadach Speer konsekwentnie budował mit „dobrego Niemca”, „dobrego narodowego socjalisty”.

O tym, dlaczego udało mu się narzucić tę wizję historii tak wielu rodakom, opowiadają eksperci. Ich wypowiedzi zostały zapisane w formie materiałów wideo, których można wysłuchać, siadając przy specjalnych pulpitach.

Dwa wątki w kłamstwach Speera były dla Niemców szczególnie atrakcyjne. Po pierwsze – mogli identyfikować się z jego tłumaczeniami, że chciał tylko dobrze wykonywać swoją pracę, że był jedynie „apolitycznym technokratą” i „sumiennym fachowcem”. Po drugie – gdy mówił, że nie wiedział o zbrodniach systemu, który współtworzył, wielu Niemców mogło argumentować, że skoro tej wiedzy nie miał ktoś tak wysoko postawiony, to tym bardziej oni nie mogli jej posiadać.

Jednym z nagranych ekspertów jest politolog, Isabell Trommer.

„Ostatecznie można powiedzieć, że centralne strategie usprawiedliwiania i odpuszczenia, które istniały w Republice Federalnej Niemiec w tym czasie, były połączone z postacią Speera. Postrzeganie go było więc upolitycznione i historycznie ukształtowane. Zmieniło się to dopiero wraz ze śmiercią Speera w 1981 roku. Nie był to jednak liniowy proces wyjaśniania, legenda Speera pozostała stosunkowo solidna” – tłumaczy fenoment Speera Isabell Trommer.

Z kolei Magnus Brechtken z Instytutu Historii Współczesnej w Monachium ocenia, że były minister uzbrojenia Trzeciej Rzeszy był „idealną powierzchnią projekcyjną dla milionów Niemców, którzy chcieli opowiadać dokładnie taką samą zdystansowaną wobec narodowego socjalizmu historię jak Speer”.

Jedną z najważniejszych publikacji, które ujawniały kłamstwa Speera, była wydana w 1982 roku książka Matthiasa Schmidta „Albert Speer, koniec pewnego mitu”.

Wystawa jest prezentowana w berlińskim muzeum „Topografia Terroru”. Wstęp jest bezpłatny.

PAP