Boże Narodzenie wczoraj i dziś

Święta Bożego Narodzenia są najbardziej wyczekiwanym czasem w ciągu roku. Wtedy to, po odpowiednim przygotowaniu adwentowym, świętujemy radosne przyjście na świat Zbawiciela, którym jest Jezus Chrystus. Święta te bardzo wrosły w polską tradycję.

Silne zakorzenienie Świąt Bożego Narodzenia w tradycji polskiej spowodowało powstanie wielu świątecznych zwyczajów. Niektóre przetrwały do dziś, inne zostały przeobrażone, a jeszcze inne całkowicie zapomniane. Jest ich bardzo wiele i warto przypomnieć choćby te najbardziej znane. Dlaczego choinka? Co oznacza opłatek? Co symbolizuje Pasterka? Jak bardzo obecne przeżywanie Bożego Narodzenia różni się od świętowania w dawniejszych czasach?

Wieczerza wigilijna

Uroczysta wieczerza, która rozpoczyna Boże Narodzenie. W przeddzień świąt (24 grudnia), kiedy na niebie pojawi się pierwsza gwiazdka, domownicy zasiadają do wspólnego stołu, aby dzielić się opłatkiem, składać sobie nawzajem życzenia i spożywać specjalnie przygotowane potrawy, których – według tradycji – powinno być 12. Dawniej na wsiach, w czterech kątach domu ustawiało się snopy pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa, po jednym w każdym kącie. Miało to chronić przez cały rok przed niedostatkiem. Wigilię rozpoczynała głowa rodziny od odczytania fragmentu z Ewangelii o narodzeniu Chrystusa wg św. Łukasza. Następnie brała do rąk talerz, na którym leżał opłatek sklejony miodem i po specjalnej aklamacji każdy po kolei odłamywał kawałek tego opłatka dla siebie.

Dzielenie się opłatkiem

Jednym z najpiękniejszych i najbardziej wzruszających momentów jest dzielenie się opłatkiem podczas wieczerzy wigilijnej. Dziś opłatki są białe i mają delikatne wzorki. W tradycji staropolskiej opłatki były kolorowe i ozdobne. Nazwa pochodzi od słowa oblatum oznaczającego dar ofiarny. Łamanie się opłatkiem i składanie życzeń miało ustrzec człowieka przed niebezpieczeństwami. Tradycja wypieku opłatka sięgała czasów Jezusa, kiedy to – według nakazu Mojżeszowego – opłatek przygotowywało się z chleba przaśnego, niekwaszonego. Jest to symbol Eucharystii. Przez niego Nowonarodzony Chrystus napełnia łaskami swoich wiernych. Na pamiątkę tego, że zwierzęta były również obecne przy narodzeniu Chrystusa, także z nimi dzielono się opłatkiem. Jednak, aby odróżnić ich od ludzi, dostawały one opłatek kolorowy.

Składanie życzeń i prezenty

Ta tradycja bierze swój początek od czasów starożytnych. Był to symbol miłości i braterstwa. Pięknym zwyczajem jest także wypisywanie życzeń na kartkach świątecznych, które były odpowiednio przyozdobione. Rozsyłało się je do rodziny, znajomych, a nawet sąsiadów. Obecnie liczba wysyłanych kartek świątecznych gwałtownie spada. Coraz bardziej popularne staje się wysyłanie sms-ów i e-maili. Oprócz życzeń obdarowujemy się także prezentami, z których największą radość mają dzieci, które najbardziej ich wyczekują. Z tą tradycją łączy się także wzajemne odwiedzanie się. Kiedyś Boże Narodzenie świętowano aż do Nowego Roku. Według zwyczaju pierwszy dzień świąt spędzało się w domu z najbliższą rodziną. W kolejne dni odwiedzało się dalszych krewnych.

Sianko pod obrusem

Podczas wieczerzy wigilijnej, zgodnie z tradycją wkłada się sianko pod obrus na stole wigilijnym. Obecnie jest to symbol sianka, którym wyścielony był żłóbek dla Nowonarodzonego Chrystusa. Jednak dawniej służyło ono także młodym pannom, które chciały się dowiedzieć, jak będzie w przyszłości wyglądało ich życie. Według tradycji, im dłuższe było źdźbło wyciągnięte przez pannę, tym dłużej musiała ona czekać na swojego małżonka.

Puste miejsce przy stole

Według tradycji, przy stole wigilijnym powinno się znajdować dodatkowe nakrycie po to, aby w razie potrzeby przyjąć bezdomną lub samotną czy będącą w podróży osobę, która zapuka do drzwi domu. Ten zwyczaj nawiązuje do Ostatniej Wieczerzy. Dawniej wystrzegano się tego, aby przy stole była nieparzysta liczba miejsc. Gdy było inaczej, wtedy zapraszano kogoś ze służby lub bezdomnego. Najbardziej unikano liczby 13, ponieważ miała ona nawiązywać do Judasza, który jako trzynasty zasiadł do Ostatniej Wieczerzy z Jezusem i Apostołami.

Pasterka

Główną uroczystością związaną z Bożym Narodzeniem jest Msza św. pasterska, czyli Pasterka. Jest ona odprawiana w nocy z 24 na 25 grudnia, najczęściej o północy, na pamiątkę tego, że to właśnie w nocy pasterze dowiedzieli się od anioła o Nowonarodzonym Jezusie, po czym udali się do Betlejem, aby oddać Mu chwałę. W liturgii Kościoła Pasterka jest jedną z trzech Mszy św. odprawianych w Boże Narodzenie. Ich tradycja narodziła się w VI w. w Rzymie. Formularz mszalny nawiązuje do tradycji papieskiej. O północy papież celebrował Mszę św.  w specjalnej grocie będącej repliką groty betlejemskiej przy bazylice Santa Maria Maggiore. Miejsce to szczególnie nawiązuje do macierzyństwa Maryi. Wedle tradycji wszyscy domownicy siedzieli razem przy stole wigilijnym rozmawiając i śpiewając kolędy aż do czasu, kiedy zbliżała się Pasterka. Wtedy wszyscy razem udawali się do kościoła, by w niej uczestniczyć.

Kolęda

Termin „kolęda” w odniesieniu do pieśni Bożonarodzeniowych uplasował się dopiero w XVII w. Wywodzi się on jednak jeszcze ze starożytności i pochodzi od rzymskiego słowa calendae oznaczającego wówczas pierwszy dzień miesiąca. Po wprowadzeniu przez Cezara tzw. kalendarza juliańskiego,  kalendy były to dni rozpoczynające Nowy Rok. Wcześniej 1 stycznia cieszył się szczególnym znaczeniem, ponieważ wtedy w imperium rzymskim konsulowie prawnie obejmowali swoje urzędy. Z tej okazji mieszkańcy Rzymu nawiedzali się wzajemnie i obdarowywali prezentami. Nowe znaczenie kolędzie nadała tradycja kościelna. W ten sposób zaczęto określać ofiary, które parafianie składali duchownym w okresie Świąt Bożego narodzenia. Do rozpowszechnienia tradycji kolędowania przyczyniły się widowiska zwane dialogami Bożonarodzeniowymi. Polegały one na odtwarzaniu scen narodzin Jezusa w Betlejem. Pierwsze takie widowisko zorganizował św. Franciszek z Asyżu w 1223 r. we Włoszech. Najstarsze polskie kolędy powstawały w XV w. Trudno określić ich autorów, ponieważ były to anonimowe teksty, często tłumaczone z języka łacińskiego lub czeskiego. Dawniej po wsiach, od domów do domów, chodzili kolędnicy poprzebierani za różne postacie związane z Bożym Narodzeniem. Obecnie tradycja jasełek kolędniczych powoli zanika.

Choinka

Najbardziej rozpowszechnionym i wszechobecnym zwyczajem Bożonarodzeniowym jest ubieranie choinki. Stoją one w domach, kościołach, na ulicach miast. W czasie świątecznym można je spotkać na każdym kroku. Zwyczaj ten sięga jeszcze czasów pogańskich. Podczas przesilenia zimowego, kiedy noc była najdłuższa, na sufitach mieszkań podwieszano gałązki sosny, jodły lub świerku. Symbolizowało to zwycięstwo światła nad ciemnością, czyli życia nad śmiercią. Chrześcijaństwo przejęło ten zwyczaj, odnosząc go do przychodzącego na świat Jezusa, który stał się światłością świata i zwyciężył śmierć. Drzewko choinkowe symbolizuje życie. Chrystus także na drzewie umarł, aby wielu miało życie. Światełka na choince symbolizują światło, które Chrystus przyniósł na ziemię. Ozdoby i słodycze są symbolem dobrodziejstw, które człowiek uzyskał dzięki odkupieniu.

Źródła:

http://www.brewiarz.pl/czytelnia/bn.php3

http://www.niedziela.pl/artykul/23079/nd/Skad-wziely-sie-koledy-pastoralki-i

http://www.niedziela.pl/artykul/10565/nd/Zapomniane-zwyczaje

http://www.katolik.pl/zwyczaje-bozonarodzeniowe,1354,416,cz.html

RIRM