Akta „rozpłynęły się” w Niemczech

Centralne Archiwum Sądu Krajowego (landowego) w Ludwigsburgu (główny urząd
ds. koordynacji nad badaniem zbrodni nazistowskich) potwierdziło, że otrzymało "w
latach wcześniejszych od polskiej Komisji Zbrodni Hitlerowskich (…) wiele
oryginalnych dokumentów dotyczących zbrodni wojennych dokonanych przez nazistów". "Aby
rzeczowo odpowiedzieć na Państwa pytanie, należałoby mieć wgląd do oryginalnych
akt i dokumentów, które obecnie znajdują się w wielu archiwach w różnych miejscach,
tam, gdzie dana prokuratura prowadziła sprawy" – wyjaśnił dr Riedel w
imieniu Centralnego Archiwum Sądu Krajowego w Ludwigsburgu. Z przedstawionego
przez niego stanowiska wynika, że gdyby strona polska chciała odzyskać utracone
dokumenty, musiałaby zwracać się do archiwów lokalnych prokuratur.
Polski historyk dr hab. Bogdan Musiał, który pracował zarówno w Komisji Badania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, jak i w niemieckich archiwach, w tym
w centralnym archiwum w Ludwigsburgu, potwierdził, że niemieckie archiwa w
powyższy sposób traktowały dokumenty z Polski. – Miałem między innymi do czynienia
ze śledztwami dotyczącymi zbrodni niemieckich popełnionych we wrześniu 1939
roku i późniejszymi. (…) Śledztwa prowadziły poszczególne prokuratury regionalne,
np. w Hamburgu czy Hanowerze – stwierdził Bogdan Musiał. – Wszystkie te śledztwa
zostały według mojej wiedzy umorzone w latach 90., ponieważ się przedawniły,
jako że nie były one popełnione na tle rasowym – powiedział polski historyk.
Naczelnik wydziału nadzoru nad śledztwami Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu IPN, odnosząc się do tej informacji, potwierdził, że absolutna
większość śledztw została umorzona.
Tymczasem już dziś – jak poinformowano nas w sekretariacie wicedyrektora Ryszarda
Walczaka – otrzymamy wyjaśnienie, w jaki sposób i dlaczego wyzbywano się tak
ważnych dokumentów.
W stanowisku niemieckich archiwów, do których zwróciliśmy się z pytaniami dotyczącymi
dokumentów z Polski, występują jednak pewne rozbieżności. Archiwum centralne
w Ludwigsburgu poinformowało, że przekazywało do lokalnych prokuratur oryginalne
dokumenty z Polski. Wypowiadający się w imieniu archiwum zastępca jego dyrektora
dr Joachim Riedel napisał: "teraz nie mogę Państwu potwierdzić, które
i ile dokumentów było oryginalnych, gdyż posiadamy w chwili obecnej jedynie
duplikaty wszystkich dokumentów". "Na podstawie tych duplikatów nie
ma możliwości ustalić, czy zostały one sporządzone z oryginałów, czy też z
innych kopii. Oryginały zostały wcześniej przekazane do wielu prokuratur [na
terenie całego kraju – red.], które w danym momencie prowadziły sprawy związane
z tymi dokumentami" – tłumaczył przedstawiciel archiwum.
Tymczasem niższa rangą Filia Archiwum Federalnego, mieszcząca się również w
Ludwigsburgu, nie wiedziała, czy otrzymywała oryginalne dokumenty. Reprezentujący
tę instytucję doktor Andreas Kunz powiedział, że nie jest w stanie wyjaśnić,
czy otrzymane od centralnego archiwum dokumenty "są oryginalne, czy też
są to dokumenty sporządzone na podstawie jedynie kopii".
Według historyka Bogdana Musiała, rzeczywiście poszczególne prokuratury lokalne
otrzymywały od centralnego archiwum w Ludwigsburgu oryginały dokumentów, które
przysłano z Polski. – Po umorzeniu śledztwa te dokumenty zostały oczywiście
w aktach poszczególnych prokuratur, które po pewnym czasie zostały przekazane
do archiwów lokalnych – twierdzi Musiał. Jego zdaniem, aby teraz mieć do nich
dostęp, należałoby uzyskać specjalne zezwolenie. – Czyli te dokumenty praktycznie
nie są dzisiaj dostępne. Wniosek: odzyskanie dokumentów, które polska strona
przekazała, jest dzisiaj praktycznie niemożliwe – uważa Bogdan Musiał.
W przyszłym tygodniu Prokuratura Okręgowa w Warszawie wezwie na przesłuchanie
w sprawie "eksportu akt" do Niemiec prokuratora z IPN, który był
w wewnętrznej komisji Instytutu wyjaśniającej całą sprawę. Wtedy też podejmie
decyzję o rozpoczęciu śledztwa. Tymczasem już dziś – jak poinformowano nas
w sekretariacie wicedyrektora Ryszarda Walczaka – otrzymamy wyjaśnienie, w
jaki sposób i dlaczego wyzbywano się tak ważnych dokumentów, jakimi były akta
śledztw dotyczących zbrodni popełnionych przez Niemców w okupowanej Polsce.
Działo się to w czasie, gdy Walczak był szefem Głównej Komisji Badania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu i za jego przyzwoleniem.
– W drugiej połowie miesiąca prokuratura zdecyduje o rozpoczęciu śledztwa w
sprawie przekazywania do Niemiec akt dotyczących zbrodni niemieckich popełnionych
w okupowanej Polsce – powiedział nam rzecznik Prokuratury Okręgowej w Warszawie
Maciej Kujawski. – Wtedy z urlopu wraca jedna z osób, które w ubiegłym roku
były w komisji wyjaśniającej całą sprawę wewnątrz IPN, i będzie można ją przesłuchać
– dodał. Nieoficjalnie wiemy, że najprawdopodobniej chodzi tu o prokuratora
Antoniego Kurę, naczelnika wydziału nadzoru nad śledztwami Głównej Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN, który w ubiegłym roku przedstawił
raport z prac komisji i wykazał braki w wielu dokumentacjach śledztw prowadzonych
przez Instytut.
Prokurator Maciej Kujawski nie wykluczył, że w trakcie postępowania może zaistnieć
konieczność zwrócenia się o pomoc prawną do Niemiec. – Wtedy o taką poprosimy
– powiedział.
Podobnego zdania jest prokurator Antoni Kura. – Do końca roku postaramy się
zbilansować rzeczywisty stan akt prowadzonych przez nas śledztw – zapowiedział.
– Gdy ustalimy skalę braków, będziemy musieli znaleźć jakiś mechanizm odzyskiwania
akt od Niemców – dodał. Według niego, w każdej z oddziałowych komisji, które
przesyłały akta, są kopie pism przewodnich od Niemców. Dlatego Antoni Kura
liczy, że dzięki temu uda się zlokalizować dokumenty i trafić do nich.
Jednak czy do wszystkich? – Na razie posługujemy się szacunkami, które pochodzą
ze strony niemieckiej – tłumaczy Antoni Kura. – Wewnętrzny bilans pozwoli nam
ustalić, jakie jeszcze dokumenty zostały wysłane do archiwów niemieckich –
dodaje. Jego zdaniem, bardzo dużo śledztw zostało ogołoconych z akt.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które powinno być zainteresowane sprawą,
przesłało nam dziś odpowiedź, w której czytamy: "Informujemy, iż Departament
Prawno-Traktatowy MSZ nie zajmuje się sprawą przekazywania do archiwów w Niemczech
akt dotyczących zbrodni niemieckich popełnionych w okupowanej Polsce. Do Departamentu
nie wpłynęło dotychczas żadne pismo z IPN lub innego organu ws. wydania opinii
lub stanowiska dotyczącego tych zagadnień. (…) W chwili obecnej sprawę bada
prokuratura i nie ma dostatecznej wiedzy, czy MSZ powinno występować o zwrot
jakichkolwiek dokumentów". Pod pismem podpisała się Alicja Rakowska z
departamentu systemu informacji MSZ.
Dzisiaj – po 14 dniach od zadania pytań – wyjaśnienie ma przesłać dr Ryszard
Walczak (były pracownik kadrowy Akademii Nauk Społecznych KC PZPR, obecnie
wicedyrektor biura postępowania sądowego Prokuratury Krajowej).
Doniesienie w sprawie "eksportu akt" do Niemiec złożył w czerwcu
2006 r. prezes Instytutu Pamięci Narodowej Janusz Kurtyka. Chodzi o przekazywanie
od lat 60. przez ścigającą wówczas zbrodnie niemieckie w Polsce Główną Komisję
Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (poprzedniczkę pionu śledczego
IPN) do centrali ścigania zbrodni narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu oryginałów
materiałów kilku tysięcy śledztw dotyczących zbrodni niemieckich z lat okupacji.
Chodzi m.in. o protokoły przesłuchań świadków, akty zgonów, dane o sprawcach,
zdjęcia, plany itp. Przesyłano oryginalne dokumenty, niejednokrotnie bez zachowywania
kopii. Z Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu przekazano
do Niemiec także wystawę "Powstanie Warszawskie ’44" z autentycznymi
zdjęciami oraz akta Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy dla Generalnego Gubernatorstwa.
Ten "eksport akt" przeprowadzony został wbrew ustawie o narodowym
zasobie archiwalnym. Szefem Komisji był wówczas Ryszard Walczak.

Waldemar Maszewski, Hamburg
Anna Skopinska