Środowa Audiencja Generalna

Drodzy Bracia i siostry!

Pragnąłbym dzisiaj dokończyć – tą trzecią częścią – moje katechezy o św. Tomaszu z Akwinu. Nawet ponad siedemset lat od jego śmierci możemy się od niego wiele nauczyć. Przypomniał go również mój poprzednik, papież Paweł VI, który w swoim przemówieniu, wygłoszonym w Fossanova 14 września 1974 roku z okazji 700-lecia śmierci św. Tomasza, zapytywał: „Mistrzu Tomaszu, jakiej lekcji chcesz nam udzielić?”. I odpowiadał: „Zaufania do prawdy katolickiej myśli religijnej, która przez niego była broniona, uwypuklona i otwarta na możliwość bycia poznaną przez ludzki umysł” (Insegnamenti di Paolo VI, XII [1974], s. 833-834). W tym samym dniu w Akwinie, również odnosząc się do św. Tomasza, stwierdził: „My wszyscy, którzy jesteśmy wiernymi synami Kościoła, możemy i powinniśmy, przynajmniej w jakiejś mierze, być jego uczniami!” (tamże, s. 837). Udajmy się więc również i my do jego szkoły i przybliżmy się do jego arcydzieła Summa Theologiae. Dzieło to, chociaż pozostało niedokończone, jest dziełem monumentalnym: zawiera 512 kwestii i 2669 paragrafów. Mamy w nim do czynienia ze ścisłym rozumowaniem, w którym zastosowanie ludzkiej inteligencji do tajemnic wiary dokonuje się z całą jasnością i głębią, gdzie przeplatają się pytania i odpowiedzi, w których św. Tomasz pogłębia nauczanie pochodzące z Pisma Świętego i Ojców Kościoła, a szczególnie od św. Augustyna. W tej refleksji, w spotkaniu z prawdziwymi pytaniami swojej epoki, które często są również i naszymi pytaniami, św. Tomasz, stosując również metodę i myśli starożytnych filozofów, a w szczególności Arystotelesa, dochodzi do sformułowań precyzyjnych, przejrzystych i dotyczących prawd wiary, gdzie prawda jest darem wiary, jaśnieje i staje się dostępna dla nas oraz dla naszej refleksji. Taki jednak wysiłek umysłu ludzkiego – przypomina Akwinata samym swoim życiem – jest zawsze oświecony modlitwą, światłością, która pochodzi z Wysoka. Tylko ten, kto obcuje z Bogiem i z tajemnicami ten może zrozumieć, co one wyrażają.

W Summie teologicznej św. Tomasz wychodzi od faktu, iż są trzy sposoby istnienia Boga: Bóg istnieje w sobie samym, jest początkiem i celem wszystkich rzeczy, ku któremu wszystkie stworzenia dążą i od którego zależą; następnie Bóg jest obecny poprzez swoją łaskę w życiu i w działalności chrześcijanina, i w świętych; Bóg jest w końcu obecny w szczególny sposób w Osobie Chrystusa, zjednoczonego tutaj realnie z człowiekiem Jezusem, i działa w Sakramentach, które wypływają z Jego dzieła odkupienia. Dlatego struktura tego monumentalnego dzieła (por. Jean-Pierre Torrell, La „Summa” di San Tommaso, Milano 2003, s. 29-75), stanowiącego studium pełni Boga przy użyciu „teologicznego spojrzenia” (por. Summa Theologiae, Ia, q. 1, a. 7), wyrażona jest w trzech częściach i wyjaśniona przez samego Doktora Communis – św. Tomasza – w następujących słowach: „Główny cel świętej nauki polega na poznaniu Boga, nie tylko w sobie samym, ale również jako początku i celu rzeczy, a zwłaszcza stworzeń rozumnych. Starając się przedstawić tę naukę, będziemy najpierw mówić o Bogu, następnie o dążeniu stworzenia ku Bogu i po trzecie o Chrystusie, który będąc człowiekiem, jest dla nas drogą, dzięki której mamy przystęp do Boga” (tamże, I, q. 2). Jest to jakby koło zamknięte: Bóg sam w sobie, który wychodzi z siebie samego i bierze nas za rękę, tak że z Chrystusem powracamy do Boga, jesteśmy zjednoczeni z Nim, a Bóg będzie wszystkim we wszystkich.

Pierwsza część Summy teologicznej rozważa więc o Bogu w nim samym, o tajemnicy Trójcy Świętej i o działaniu stwórczym Boga. W części tej odnajdujemy również głęboką refleksję nad prawdziwą rzeczywistością bytu ludzkiego jako tego, który wyszedł ze stwórczych Bożych rąk jako owoc Jego miłości. Z jednej strony jesteśmy bytem stworzonym, zależnym, nie pochodzimy od nas samych; z drugiej zaś strony posiadamy prawdziwą autonomię w taki sposób, że nie jesteśmy czymś pozornym – jak to mówią niektórzy filozofowie platońscy, ale jesteśmy rzeczywistością jako taką chcianą przez Boga i wartością samą w sobie.

W drugiej części św. Tomasz analizuje człowieka poruszonego łaską, w jego pragnieniu poznania i kochania Boga, aby osiągnąć szczęście doczesne i wieczne. Na początku autor przedstawia podstawy teologiczne moralnego działania, analizując, w jaki sposób – w wolnym wyborze człowieka, by pełnić dobre czyny – jednoczą się ze sobą rozum, wola i uczucia, wspierane mocą pochodzącą z Bożej łaski za pośrednictwem cnót i darów Ducha Świętego, jak również wspomagane prawem moralnym. Tak więc byt ludzki jest bytem dynamicznym, który poszukuje samego siebie, który czyni wszystko, aby stać się sobą i czyni wszystko, aby móc dokonać czynów, które go tworzą, które uczynią go prawdziwie człowiekiem; i tutaj mamy do czynienia z prawem moralnym, z Łaską i własnym rozumem, z wolą i ze zmysłami. Na tej podstawie św. Tomasz zarysowuje obraz człowieka żyjącego według Ducha i który w ten sposób staje się ikoną Pana Boga. W tym miejscu św. Tomasz zatrzymuje się, aby pogłębić trzy cnoty teologalne – wiarę, nadzieję i miłość – poddane następnie wnikliwej analizie ponad pięćdziesięciu cnót moralnych, skupionych wokół czterech cnót kardynalnych – roztropności, sprawiedliwości, umiarkowania i męstwa. Kończy następnie refleksją nad różnymi powołaniami istniejącymi w Kościele. W trzeciej części
Summy św. Tomasz zgłębia Misterium Chrystusa, który jest drogą i prawdą, i za którego pośrednictwem możemy ponownie połączyć się z Bogiem Ojcem. W tej części pisze do dziś niedoścignione teksty o Misterium Wcielenia i Męki Jezusa, dołączając następnie szeroki temat poświęcony siedmiu Sakramentom, ponieważ to w nich Wcielone Słowo Boże rozlewa dobrodziejstwa Wcielenia dla naszego zbawienia, dla naszej drogi wiary prowadzącej do Boga i do życia wiecznego. Mówiąc o Sakramentach, św. Tomasz zatrzymuje się w sposób szczególny na Tajemnicy Eucharystii, dla której miał bardzo wielką cześć i nabożeństwo, tak iż nawet dawni biografowie pisali, że jego zwyczajem było opieranie głowy o Tabernakulum, tak jakby chciał poczuć bicie Boskiego i ludzkiego Serca Jezusa. W jednym ze swoich dzieł – komentarzy do Pisma Świętego Tomasz pomaga nam zrozumieć wspaniałość Sakramentu Eucharystii, kiedy to pisze: „Eucharystia, będąc Sakramentem Męki naszego Pana, zawiera w sobie Jezusa Chrystusa, który cierpiał dla nas. Dlatego wszystko, co jest owocem

Męki naszego Pana, jest także owocem tego sakramentu, nie będąc niczym innym, jak zastosowaniem Męki Pana do nas” (In Ioannem, c. 6, lect. 6, nr 963). Rozumiemy więc dobrze, dlaczego św. Tomasz i inni święci celebrowali Mszę Świętą, wylewając
łzy współczucia dla Pana, który ofiaruje się w ofierze dla nas – łzy radości i dziękczynienia.

Kochani bracia i siostry, w szkole świętych rozmiłujmy się w tym Sakramencie! Uczestniczmy w Mszy Świętej w skupieniu, aby otrzymać Jej owoce duchowe; pożywiajmy się Ciałem i Krwią Pańską, aby nieustannie nasycać się Jego Boską Łaską! Zatrzymujmy się chętnie i często sam na sam w obecności Najświętszego Sakramentu! To, co św. Tomasz przedstawił z naukową precyzją w swoich wielkich dziełach teologicznych, jak właśnie w Sumie Teologicznej, było też ukazywane w jego przepowiadaniu, skierowanym do studentów i do wiernych. W 1273 r. przez cały Wielki Post głosił kazania w kościele św. Dominika Większego w Neapolu. Treść owych kazań została spisana i zachowana. Są to
"Opuscoli" – czyli dzieła, w których wyjaśnia on Symbol Apostolski, komentuje modlitwę Ojcze nasz, objaśnia Dekalog i podaje komentarz do modlitwy Zdrowaś Maryjo. Treść przepowiadania Doktora Anielskiego odpowiada prawie w całości strukturze Katechizmu Kościoła Katolickiego. W katechezie i w przepowiadaniu – w takich czasach jak nasze, to jest w czasach odnowionego zaangażowania na rzecz ewangelizacji – nie powinno bowiem nigdy brakować tych podstawowych zagadnień: tego, w co wierzymy – i stąd Symbol wiary; tego o co prosimy – i stąd Ojcze nasz i Zdrowaś Maryjo; oraz tego, jak żyjemy zgodnie z tym, jak nas naucza Objawienie biblijne – i stąd prawo miłości Boga i bliźniego oraz Dziesięć przykazań jako wykład tego nakazu miłości..

Chciałbym zaproponować jakiś przykład z treści nauczania św. Tomasza, które jest proste, zasadnicze i przekonujące. W swoim „Dziełku o Symbolu Apostolskim” wyjaśnia on wartość wiary. Za jej pośrednictwem – mówi – dusza jednoczy się z Bogiem i powstaje jakby zarodek życia wiecznego; życiu nadany zostaje właściwy kierunek, a my bez większego trudu przezwyciężamy pokusy. Temu, kto czyni zarzut, że wiara jest głupotą, ponieważ skłania do wierzenia w coś, co nie podpada pod doświadczenie zmysłów, św. Tomasz daje bardzo konkretną odpowiedź i przypomina, że jest to bezpodstawna wątpliwość, ponieważ inteligencja ludzka jest ograniczona i nie może poznać wszystkiego. Tylko w przypadku, gdybyśmy mogli poznać w sposób doskonały wszystkie rzeczy widzialne i niewidzialne, byłoby autentyczną głupotą akceptować prawdę tylko dzięki czystej wierze. Zresztą – stwierdza św. Tomasz – nie można żyć bez zaufania do doświadczenia innych, tam gdzie nie dociera nasze osobiste doświadczenie. Jest więc czymś rozumnym uwierzyć objawiającemu się Bogu i świadectwu Apostołów: byli oni nieliczni, prości i ubodzy, załamani z powodu ukrzyżowania ich Mistrza, a jednak wielu ludzi mądrych, z wyższych sfer i bogatych, nawróciło się w krótkim czasie dzięki słuchaniu ich przepowiadania. Mamy tutaj do czynienia, patrząc od strony historycznej, z cudownym zjawiskiem, na które z trudem można udzielić innej racjonalnej odpowiedzi, jeśli nie tej, że wynikało to ze spotkania apostołów z Chrystusem Zmartwychwstałym.

Komentując artykuł o Symbolu Wcielenia Słowa Bożego, św. Tomasz czyni kilka rozważań. Podkreśla, że wiara chrześcijańska, rozważając tajemnicę Wcielenia, domaga się umocnienia; nadzieja staje się bardziej ufna na myśl, że Syn Boży przyszedł pośród nas jako jeden z nas, aby przekazać ludziom własną boskość; miłość jest ożywiana, ponieważ nie ma bardziej czytelnego znaku miłości Boga do nas niż ujrzeć Stworzyciela wszechświata, stającego się samemu stworzeniem. W końcu, medytując nad misterium Wcielenia Boga, czujemy, jak zapala się nasze pragnienie osiągnięcia Chrystusa w chwale. Używając prostego i skutecznego porównania, św. Tomasz zauważa: „Jeśli brat jakiegoś króla byłby daleko, z pewnością pragnąłby sprowadzić go do siebie blisko. A przecież Chrystus jest naszym bratem: musimy zatem pragnąć Jego towarzystwa, stać się z Nim jedno sercem”
(Opuscoli teologico-spirituali, Roma 1976, s. 64).

Przedstawiając modlitwę Ojcze Nasz, św. Tomasz ukazuje, że jest ona doskonała sama w sobie, zawierając wszystkie pięć cech charakterystycznych, które dobra modlitwa powinna posiadać: ufne i spokojne oddanie; stosowną zawartość, ponieważ – zauważa św. Tomasz – „jest czymś bardzo trudnym wiedzieć dokładnie, o co należy prosić, a o co nie, ponieważ mamy trudność z dokonaniem selekcji pragnień”; i wreszcie odpowiedni porządek próśb, żarliwość miłości i szczerość pokory.

Św. Tomasz, jak wszyscy święci, odznaczał się wielką pobożnością maryjną. Maryję określał zdumiewającym tytułem: Triclinium totius Trinitatis. Triclinium jest to miejsce, gdzie Trójca znajduje swój odpoczynek, gdyż z racji Wcielenia w Maryi, jak w żadnym innym stworzeniu, trzy Boskie Osoby zamieszkują i znajdują rozkosz i radość przebywania w Jej duszy pełnej łaski. Za Jej wstawiennictwem możemy uzyskać wszelką pomoc. Modlitwą, która tradycyjnie przypisywana jest św. Tomaszowi, a która w każdym razie zawiera elementy jego głębokiej pobożności maryjnej, prośmy także i my: „O przebłogosławiona i najsłodsza Dziewico Maryjo, Matko
Boga… zawierzam Twojemu miłosiernemu sercu całe moje życie… Wyproś dla mnie, o moja najsłodsza Pani, prawdziwą miłość, którą będę mógł miłować z całego serca Twojego Najświętszego Syna, a po Nim Ciebie, ponad wszystko, zaś bliźniego w Bogu i dla Boga”.

Po francusku:

Drodzy bracia i siostry

Kontynuując dzisiejszą katechezę o św. Tomaszu z Akwinu, chcę się zatrzymać przy Sumie teologicznej. Choć niedokończona, stanowi jego główne dzieło. Uciekając się do myśli filozofów starożytności, a przede wszystkim do Arystotelesa, św. Tomasz pogłębia nauczanie, które pochodzi z Pisma św. i Ojców Kościoła, szczególnie św. Augustyna. Suma dzieli się na trzy części, które odpowiadają trzem sposobom istnienia Boga. Najpierw Bóg istnieje w samym sobie i stanowi początek i koniec wszystkich stworzeń. Doktor Anielski wyjaśnia następnie Tajemnicę trynitarną i zastanawia się nad autentyczną rzeczywistością ludzkiego istnienia. Druga część dzieła dotyczy obecności Boga poprzez Jego łaskę w życiu i działaniu ludzi. Święty Tomasz rysuje fizjonomię człowieka, który żyje według Ducha stając się w ten sposób ikoną Boga. Trzecia część poświęcona jest Tajemnicy Chrystusa, Życiu i Prawdzie, obecnym w sposób szczególny w sakramentach. Ważny rozwój, jaki przyznaje Tajemnicy Eucharystii, ukazuje nam inteligencję teologa, który modli się i który pomaga nam miłować ten sakrament i nim żyć. Święty Tomasz wskazuje nam to, w co powinniśmy: Credo; to, o co mamy się modlić: Ojcze nasz; to, czym mamy żyć: Prawo Miłości Boga i bliźniego i Dziesięć Przykazań. Pozdrawiam pielgrzymów języka francuskiego, a szczególnie uczniów i obecnych Wietnamczyków. Obyśmy szli drogą, którą nam wskazał św. Tomasz z Akwinu! Niech Matka Boża wam towarzyszy! Dobrego pielgrzymowania dla wszystkich!

Po angielsku:

Drodzy bracia i siostry

W naszych katechezach o chrześcijańskiej kulturze średniowiecza kierujemy się jeszcze raz ku nauczaniu św. Tomasza z Akwinu. Suma Teologiczna, jego arcydzieło, ukazuje spokojną ufność Tomasza w harmonię pomiędzy wiarą i rozumem, oraz w zdolność rozumu, oświeconego przez wiarę, aby dojść do zrozumienia Boga i Jego zbawczego planu. Suma ukazuje Trójjedynego Boga w sobie samym, w Jego dziele stworzenia i w osobie Jezusa Chrystusa, Syna wcielonego, którego człowieczeństwo jest środkiem, dzięki któremu powracamy do Ojca. Tomasz ilustruje działanie Bożej łaski, która doskonali nasze naturalne dary i uzdalnia nas przez praktykę cnót i dary Ducha Świętego do osiągnięcia wiecznego szczęścia, do którego zostaliśmy stworzeni. Jego opis zbawczego dzieła Chrystusa podkreśla znaczenie siedmiu sakramentów, a szczególnie Eucharystii. Te wielkie prawdy teologiczne odbijają się także w przepowiadaniu Tomasza, który w sposób jasny i prosty ukazuje tajemnice wiary, treść modlitwy chrześcijańskiej i wymogi życia moralnego kierowanego przez prawo naturalne i ewangeliczne nowe przykazanie miłości. Wraz z Doktorem Anielskim módlmy się o łaskę miłowania Pana całym naszym sercem i miłowania naszego bliźniego „w Bogu i dla Boga”. Gorąco witam liczne grupy studenckie tutaj obecne, a w sposób szczególny tych, którzy biorą udział w programach sponsorowanych przez Foyer Unitas Lay Centre, Anglikański Ośrodek w Rzymie i Midwest Theological Forum. Dziękuję chórom za wielbienie Boga w śpiewie. Na wszystkich gości języka angielskiego, szczególnie ze Szkocji, Norwegii, Szwecji, Australii, Indonezji, Japonii, Singapuru, Bahamów i USA, wzywam obfitych błogosławieństw Boga.

Po hiszpańsku:

Drodzy bracia i siostry

Kończę dzisiaj katechezy poświęcone św. Tomaszowi z Akwinu. Jak twierdził mój umiłowany poprzednik papież Paweł VI, nauczanie tego wielkiego teologa jest dzisiaj nadal aktualne i, w pewien sposób, wszystkie dzieci Kościoła
„możemy i powinniśmy być jego uczniami”. Głównym dziełem św. Tomasza jest Suma Teologiczna, w której przedstawia w sposób precyzyjny, jasny i dokładny prawdy wiary, które wypływają z Pisma św. i nauczania Ojców Kościoła. W Sumie św. Tomasz wychodzi od trzech różnych sposobów istnienia Boga. Pierwszy sposób: Bóg istnieje w samym sobie, jest początkiem i końcem wszystkiego, wszystkiego stworzenia pochodzą i zależą do Niego. Drugi: Bóg staje się obecny przez łaskę w życiu chrześcijanina, w życiu świętych. Trzeci i ostatni: Bóg jest obecny w sposób szczególny w Osobie Chrystusa i w sakramentach, w których przedłuża się Jego misja odkupicielska. Według tego potrójnego schematu dzieli się to monumentalne dzieło. Jednocześnie to wszystko, co Tomasz przedstawił w swojej myśli teologicznej, ukazał to w swoim przepowiadaniu. Na przykład niektóre jego mowy zostały zebrane w książce pod tytułem Opuscula. Święty wyjaśnia w niej Symbol Apostolski,
interpretuje Ojcze nasz, wyjaśnia Przykazania i komentuje Zdrowaś Maryjo. Dlatego też aktualność jego myśli jest widoczna, kiedy stwierdzimy, że schemat Opuscula jest prawie taki sam jak struktura Katechizmu Kościoła Katolickiego. Pozdrawiam grupy j. hiszpańskiego, a szczególnie członków Publicznego Stowarzyszenia Wiernych
„Dom Matki”, a także pozostałych wiernych przybyłych z Hiszpanii, Meksyku i innych krajów Ameryki Łacińskiej. Zachęcam wszystkich, za przykładem św. Tomasza z Akwinu, do pogłębiania przez studium i modlitwę wielkich tajemnic wiary. Dziękuję bardzo.

Po portugalsku:

Drodzy bracia i siostry

To jest trzecia katecheza, którą poświęcam św. Tomaszowi z Akwinu, którego my wszyscy – jak mówił papież Paweł VI – możemy i powinniśmy być uczniami. Głównym dziełem Doktora Anielskiego jest Suma Teologiczna, która dzieli się na trzy części: w pierwszej mówi o Bogu; w drugiej zajmuje się ruchem stworzenia ku Bogu; w ostatniej mówi o Chrystusie, który, jako człowiek, jest drogą, abyśmy doszli do Boga. To, co św. Tomasz przedstawił zgodnie z wymogami naukowymi w swoich wielkich dziełach teologicznych, głosił w przepowiadaniu do studentów i wiernych. Wyjaśniał im Credo, czyli w co wierzymy; ale także Ojcze nasz i Zdrowaś Maryjo, czyli o co się modlimy; i jeszcze Dziesięć Przykazań, czyli życie, o jakie biblijne Objawienie prosi nas – naznaczone miłością Boga i bliźniego. Umiłowani pielgrzymi
j. portugalskiego, którzy przybyliście do grobu św. Piotra, aby odnowić wasze wyznanie wiary eklezjalnej, uznając i wielbiąc Trójjedynego Boga, który wybrał was do swojego Śwętego Ludu. Do was wszystkich, a szczególnie do grupy brazylijskiej z Piracicaba, kieruję moje pozdrowienie wraz z moim Apostolskim błogosławieństwem, życząc obfitych darów łaski i Bożego pokoju, o które proszę dla was i waszych bliskich.

Po polsku:

Serdecznie witam polskich pielgrzymów. W sposób szczególny zwracam się do diakonów z krakowskiego Seminarium Duchownego. Za waszym pośrednictwem przesyłam moje pozdrowienie i błogosławieństwo wszystkim klerykom w Polsce. Bądźcie wdzięczni Bogu za dar powołania, pielęgnujcie je i przykładnym życiem dodawajcie odwagi innym, których Pan wzywa, aby nie wahali się odpowiadać: „Oto ja, poślij mnie” (Iz 6, 8). Niech Bóg błogosławi wszystkim tu obecnym!

 

Tłumaczenie Radio Maryja