Z cukrzycą można żyć

Z dr n. med. Iwoną Trznadel-Morawską, diabetologiem z Katedry i Kliniki Chorób Metabolicznych Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, rozmawia Anna Zalech

Czy Polacy mają dostateczną wiedzę dotyczącą cukrzycy?
– Myślę, że wiedza dotycząca cukrzycy zatacza coraz szersze kręgi. Jest to na pewno zasługa mediów, diabetologów, ale również wykształcenia w społeczeństwie postaw prozdrowotnych. Coraz więcej osób dba o profilaktyczne badania w kierunku cukrzycy. Niestety, jest też spora grupa ludzi, którzy cierpią na to schorzenie, a nie wiedzą o tym. Szczególnie dotyczy to cukrzycy typu 2.

Dlaczego tę chorobę nazywamy chorobą cywilizacyjną?
– Na cukrzycę choruje w Polsce ponad 2 miliony osób, z czego około 25 proc. stanowią chorzy nieświadomi swojej choroby. Prognozuje się, iż w ciągu najbliższych 15-20 lat nastąpi podwojenie liczby chorych na cukrzycę w Polsce.
Według danych epidemiologicznych opublikowanych przez Międzynarodową Federację ds. Cukrzycy około 285 milionów ludzi na świecie choruje na cukrzycę, a do roku 2025 liczba ta wzrośnie do ponad 380 milionów. Ciągle lawinowo wzrasta liczba osób chorujących. Duży wpływ na to mają: zanieczyszczone środowisko, niewłaściwe nawyki żywieniowe, bierny styl życia osób, a co za tym idzie otyłość społeczeństwa, a w przypadku kobiet w ciąży również późne macierzyństwo.

Jakie rozróżniamy typy cukrzycy?
– Najczęściej mówimy o cukrzycy typu 1, na którą chorują przeważnie dzieci i ludzie młodzi – jest to 15 proc. ogółu chorych na cukrzycę. U osób chorych na ten typ cukrzycy do utrzymania życia od początku konieczne jest stałe podawanie insuliny, ponieważ ich organizm nie wytwarza jej w dostatecznej ilości. Do choroby dochodzi, gdy reakcja autoimmunologiczna powoduje, że trzustka przestaje wytwarzać insulinę. Reakcja autoimmunologiczna to proces, w którym organizm produkuje przeciwciała przeciwko własnym komórkom. Jeśli trzustka nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny, dochodzi do znacznego podwyższenia poziomu cukru i konieczności podawania insuliny z zewnątrz.
Najwięcej osób choruje jednak na cukrzycę typu 2 – ok. 85 procent. U wszystkich osób z cukrzycą typu 2 na początku choroby trzustka produkuje nadmiar insuliny w odpowiedzi na oporność tkanek na nią. Z czasem jednak dochodzi do wyczerpania rezerw insuliny w trzustce i konieczności jej podawania. W leczeniu tego typu choroby stosuje się w większości przypadków przez cały czas dietę redukcyjną cukrzycową, wdraża się doustne leki przeciwcukrzycowe, a następnie insulinę. Jest to zaburzenie o charakterze metabolicznym. Cukrzyca tak naprawdę jest zbiorem wielu różnych rodzajów zaburzeń metabolizmu i zdrowia, które mają jako wspólny wykładnik hiperglikemię, czyli stałe podwyższenie stężenia glukozy, tj. cukru, we krwi oraz bardzo wiele towarzyszących temu głównemu objawowi zaburzeń metabolicznych, innych objawów, powikłań i chorób skojarzonych.

Obserwując swój organizm, można łatwo wychwycić objawy cukrzycy?
– W przypadku cukrzycy typu 1 głównymi objawami są m.in. duże pragnienie, częstomocz, wzmożony apetyt przy jednoczesnym chudnięciu. Rzeczywiście jest szybciej i częściej wykrywany ten typ cukrzycy dzięki większej świadomości pacjentów. To jest ważne, ponieważ jest mniej powikłań cukrzycowych. Coraz rzadziej spotykamy np. śpiączkę cukrzycową. Cukrzyca typu 2 jest o tyle podstępna i przez to także niebezpieczna, że ma bardzo dużo objawów nietypowych np. choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, zwiększenie stężenia cholesterolu lub trójglicerydów we krwi, zmiany skórne, otyłość brzuszna. Często ten typ jest wykrywany zbyt późno, kiedy są już powikłania ostre, np. w postaci kwasicy, a najczęściej powikłania późne.

Jakie są powikłania cukrzycy?
– Najczęstszym powikłaniem jest retinopatia prowadząca do utraty wzroku, nefropatia, będąca najczęstszą przyczyną schyłkowej niewydolności nerek wymagającej dializoterapii, neuropatia z zespołem stopy cukrzycowej, który jest często powodem amputacji kończyny. Cukrzyca może prowadzić również do zawału serca, udaru mózgu, zaburzeń układu trawienia.
Tak więc choroba potajemnie poprzez hiperglikemię uszkadza narządy wewnętrzne. To doprowadza do dysharmonii i wyniszczenia całego organizmu. Dlatego tak ważne jest, aby w odpowiednim momencie rozpoznać pierwsze objawy cukrzycy i rozpocząć właściwe leczenie.

Kto się znajduje w grupie ryzyka zachorowania na cukrzycę?
– Zagrożone rozwojem cukrzycy są osoby, w których rodzinie rodzice, dziadkowie, rodzeństwo chorują na cukrzycę, również osoby z nadwagą i otyłością, mało aktywne fizycznie. Także kobiety, które urodziły dzieci o ciężarze powyżej 4 kg lub rozpoznano u nich cukrzycę ciążową, mogą w przyszłości zachorować na tę groźną chorobę. Zagrożeni są również ci, u których w przeszłości notowano podwyższone stężenie cukru we krwi i cierpiący na choroby układu krążenia, takie jak: nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, oraz u których stwierdzono nieprawidłowy poziom cholesterolu. Również wiek pretenduje do zachorowania. Już w okresie przedcukrzycowym, tzw. prediabetes, ważne jest rozpoznanie i wczesna interwencja. W tym okresie bowiem rozwija się już miażdżyca i jej powikłania.

Można przeciwdziałać cukrzycy?
– W przypadku cukrzycy typu 1 trudno jest przeciwdziałać chorobie, natomiast w przypadku cukrzycy typu 2 w wielu przypadkach sami „zapracowujemy” na to schorzenie. Dlatego też ważne jest wyrabianie już od dzieciństwa właściwych nawyków żywieniowych: jeść często, ale małe porcje, uprawiać sport, a także nie palić tytoniu, bo palenie jest czynnikiem ryzyka występowania chorób sercowo-naczyniowych. Osoby, które znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, powinny nie dopuszczać do nadwagi. Otyłość jest główną przyczyną cukrzycy. Tak więc trzeba dążyć do utrzymywania prawidłowej masy ciała, prowadzić zdrowy styl życia i dbać o regularną aktywność fizyczną. Wszystkie osoby po 45 r.ż. powinny systematycznie oznaczyć sobie stężenie cukru we krwi.
Jeżeli u pacjenta zostanie stwierdzony podwyższony poziom cukru we krwi na czczo, niespełniający kryterium rozpoznania cukrzycy, wtedy lekarz skieruje taką osobę na specjalistyczne badanie, tzw. doustny test tolerancji glukozy. Na podstawie tego badania można stwierdzić, czy pacjent ma stan przedcukrzycowy czy cukrzycę, i rozpocząć leczenie.

Jak leczymy cukrzycę?
– Pamiętajmy, że z cukrzycą możemy żyć. Podstawą leczenia cukrzycy jest dieta, wysiłek fizyczny, leki i insulina. W przypadku cukrzycy typu 1, jak już wspomniałam, od samego początku choroby pacjent musi wstrzykiwać sobie insulinę, natomiast w przypadku cukrzycy typu 2 oprócz diety i ruchu zaczynamy od podawania tabletek. Dopiero kolejnym etapem leczenia jest insulinoterapia. Mamy do dyspozycji kilka rodzajów insulin i innych specyfików w walce z cukrzycą. W ostatnich latach zmieniły się także sposoby podawania iniekcji insuliny. Strzykawki i igły zastąpione są nowoczesnymi strzykawkami z wtopioną igłą i tłokiem (pióra insulinowe), pozwalającymi na bardzo precyzyjne i atraumatyczne dawkowanie tej substancji. Wprowadzenie tzw. wstrzykiwaczy – penów posiadających zbiorniczki z insuliną i pozwalających na bardzo łatwe podanie iniekcji środka, stało się ogromnym udogodnieniem dla diabetyków, szczególnie tych leczonych metodą wielokrotnych wstrzyknięć. Kolejną próbą udoskonalenia sposobu podawania insuliny są pompy insulinowe. Ważnym elementem leczenia jest samokontrola pacjenta dobrze wyedukowanego przez zespół pielęgniarek, dietetyczek i lekarzy. Chora osoba powinna być dobrze wyedukowana, by właściwie zarządzać chorobą. Chorzy na cukrzycę kontrolują poziom cukru we krwi, wykorzystując glukometry. Kolejnym składnikiem samokontroli jest m.in. systematyczny pomiar ciśnienia tętniczego krwi oraz pomiar ciężaru ciała i oznaczanie cholesterolu we krwi. Osoby chore na cukrzycę muszą aktywnie uczestniczyć w procesie leczenia, co wymaga wiedzy, stałej edukacji i dużej dyscypliny. To czasami jest trudne dla pacjentów, ale możliwe i konieczne do opanowania. W zależności od oceny lekarskiej zalecana jest indywidualizacja leczenia, tzn. dostosowanie leczenia do celów i możliwości pacjenta.

Osoby, które dotknięte są omawianym schorzeniem, mają w Polsce dostęp do nowoczesnych terapii?
– Jak najbardziej. Poradnie diabetologiczne zajmują się diagnostyką i leczeniem pacjentów z cukrzycą, wykonują badania i prowadzą szeroką edukację pacjentów w zakresie cukrzycy. Mamy ściśle określone standardy leczenia cukrzycy. Niestety, nie zawsze refundacja leków podąża za tymi standardami. Szczególnie dotyczy to insulin analogowych długodziałających – nie są refundowane i ze względu na cenę nie dla wszystkich chorych są dostępne. Podobnie z nowoczesnymi lekami doustnymi, które mają mniejsze skutki uboczne, np. nie powodują, wzrostu masy ciała, niedocukrzeń, nie są jeszcze refundowane.

Dziękuję za rozmowę.