Moje greckie Boże Narodzenie

Święta Narodzenia Pańskiego tuż tuż, niebawem każda rodzina zgromadzi się przy jednym stole by wspólnie świętować ten wspaniały moment pierwszego przyjścia Jezusa Chrystusa na ten świat. Mając za sobą kilkanaście lat spędzonych w prawosławnej Grecji, chciałbym przybliżyć kilka zwyczajów i tradycji związanych z świętami Bożego Narodzenia jakie panują w tym kraju.

Warto zaznaczyć, że Grecy zdecydowanie bardziej uroczyście przeżywają święta Zmartwychwstania Pańskiego niż Bożego Narodzenia. Być może wynika to z pytania, które trapi niejednego chrześcijanina: które święto jest ważniejsze? Moim zdaniem, obie uroczystości są najważniejszymi wydarzeniami wartymi odmiennego świętowania, ponieważ z jednej strony Bóg pokazuje, jak bardzo kocha człowieka, że poniżył samego Siebie, zechciał przyjąć ludzką naturę i żyć wśród nas, jednak trzeba pamiętać że było to środkiem do celu – odkupienia ludzkości z niewoli grzechu i śmierci poprzez mękę, śmierć i zmartwychwstanie Syna Człowieczego.

Wigilia i Boże Narodzenie

Grecja, na tle innych krajów prawosławnych, jest wyjątkowa, ponieważ tam Boże Narodzenie obchodzone jest 25 grudnia, a nie 6 stycznia. Okres świąteczny w Grecji nazywany jest Δωδεκαήμερο – tłumacząc dosłownie dwunastodniowy i trwa od 24 grudnia do 6 stycznia, kiedy obchodzona jest uroczystość Objawienia Pańskiego. W kraju Hellenów nie świętuje się Wigilii. Natomiast w dniu Bożego Narodzenia cała rodzina spotyka się, chcąc razem przeżyć ten radosny czas. Na stole z pewnością pojawi się świąteczny chleb – Χριστόψωμο, gdzie w centralnym miejscu widnieje krzyż ulepiony z ciasta. Na stole nie zabraknie też słodyczy, szczególnie κουραμπιέδες – migdałowych ciasteczek posypanych cukrem pudrem oraz μελομακάρονα – ulepione ciastka korzenne duszone w syropie lub miodzie i posypane kawałkami orzechów. Jeżeli kiedykolwiek wybierzecie się do Grecji w okresie świąt Bożego Narodzenia, radzę zaopatrzyć się w te przepyszne słodycze.

Kolędnicy

Jednym z charakterystycznych zwyczajów panujących w Grecji w okresie świątecznym są τα κάλαντα czyli kolędy. W tym czasie, kolędnicy – głównie młodzież – krążą wyposażeni w charakterystyczny instrument τρίγωνο (żelazny trójkąt) po sąsiedzkich domach i sklepach pytając się biesiadników lub przedsiębiorców, czy życzą sobie, by zaśpiewać im kolędy (Να τα πούμε;). Jeżeli usłyszą „tak”, wówczas radośnie śpiewają jedną z wybranych kolęd, szczególnie tych najbardziej znanych jak np. Καλήν εσπεραν άρχοντες. Po zaśpiewaniu, kolędnicy dostają „honorowe wynagrodzenie” za trud i odwagę. Może się zdarzyć, że w danym miejscu już inna grupa zaśpiewała kolędy, wówczas może paść odpowiedź: Μας τα πάνε, czyli już nam opowiedzieli (zaśpiewali). Oznacza to, że trzeba szukać szczęścia gdzie indziej. Podobnie ma się w nocy 24 grudnia. Wówczas grupy kolędników ze szkół katechetycznych krążą po okolicznych ulicach i śpiewają kolędy, w tym również te z czasów Cesarstwa Bizantyjskiego, ogłaszając mieszkańcom, że Jezus Chrystus już się zbliża, już niebawem się narodzi. Można porównać ten zwyczaj do biblijnego ogłoszenia pasterzom, że w betlejemskiej stajence przyszedł na świat Ten, który w przyszłości wybawi ludzkość z niewoli grzechów.

https://www.youtube.com/watch?v=6cGXOkgJjPI5

Nie ukrywam, że jako młody chłopak też chodziłem na kolędowanie ponieważ jest to unikatowy zwyczaj, tym bardziej że śpiew jest równie dobrą okazją, by głosić Dobrą Nowinę, jaką jest narodzenie Chrystusa, a i uzbierane kieszonkowe cieszyło serce. Kolędowanie w Grecji ma miejsce trzy razy – 24 grudnia, 31 grudnia oraz 6 stycznia. Daty nie są przypadkowe. 24 grudnia, czyli wigilia Bożego Narodzenia, 31 grudnia – koniec roku, zatem kolędnicy śpiewają kolędy na nowy rok życząc błogosławieństwa i prezentów od św. Bazylego Wielkiego – grecki św. Mikołaj – natomiast 6 stycznia przypada Θεοφάνεια – czyli uroczystość Objawienia Pańskiego.

Choinka i stateczki

Kolejnym unikalnym elementem świąt Bożego Narodzenia w Grecji jest dekoracja stateczków. Zwyczaj ten nawiązuje do czasów, kiedy Grecy byli ubogim narodem a częstym źródłem utrzymania całych rodzin było morze – rybactwo, handel morski, żegluga. Z tęsknoty za członkami rodzin, którzy byli w tym czasie na morzu, na balkonach mieszkań w blokach i w oknach domów wieszano iluminowane stateczki pięknie ozdabiane. Niestety, zwyczaj ten coraz bardziej zanika na rzecz dekoracji choinek, które zostały sprowadzone po raz pierwszy do kraju w 1833 roku, za panowania bawarskiego króla Ottona. Szkoda, ponieważ każdy naród ma jakiś unikatowy zwyczaj, który warto pielęgnować i nie pozwolić by zostało wyparte przez modę z Zachodu.

Nowy Rok

Wspomniałem już, że 31 grudnia kolędnicy znów wychodzą na ulicę, by zaśpiewać mieszkańcom i pobliskim przedsiębiorcom noworoczne kolędy. W tym dniu przeważają głównie dwie – Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά oraz Πάει ο παλιός ο χρόνος. Ich przesłanie jest podobne: żegnamy stary rok i witamy nowy wierząc, że przyniesie więcej pociechy i błogosławieństwa Bożego.

Ponadto,  w nocy z 31 grudnia na 1 stycznia do greckich domów z dalekiej Cezarei przybywa św. Bazyli Wielki, by przynieść prezenty. Warto zaznaczyć, że życiorysy naszego św. Mikołaja oraz greckiego św. Bazylego są podobne – obaj żyli w IV wieku na terenie dzisiejszej Turcji, obaj są świętymi zarówno Kościoła Katolickiego, jak i Kościoła Prawosławnego, a także pomagali ludziom najbardziej potrzebującym.

Kiedy już zawita Nowy Rok, Grecy siadają znów rodzinnie przy stole i kroją wasilopitę (βασιλόπιτα), ciasto – przypominające po części naszą chałkę – w którym ukryty jest pieniążek – φλουρί. Zgodnie z zwyczajem, komu przypadnie kawałek z wspomnianym fluri, będzie oznaczało, że ten rok będzie dla niego wyjątkowy i może przynieść wiele szczęścia i sukcesów.

Na koniec, chciałbym życzyć całej Rodzinie Radia Maryja błogosławionych świąt Narodzenia Pańskiego w gronie najbliższych, by w waszym domu zapanował pokój Boży oraz miłość płynąca od Świętej Rodziny. Καλά Χριστούγεννα και καλές γιορτές!

Jakub Jóźwiak