Czas przełomu

Przygotowania do I pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny

Władze PRL aż do spotkania Prymasa Stefana Wyszyńskiego z Edwardem Gierkiem 24 stycznia 1979 r. nie wyrażały zgody na przyjazd Jana Pawła II do Polski. Wspomniana rozmowa miała kluczowe znaczenie dla powodzenia negocjacji, gdyż I sekretarz KC PZPR oświadczył, że Ojciec Święty ma prawo przybyć do kraju, co oznaczało zgodę władz PRL na pielgrzymkę. Jej efektem było także powołanie Komisji Mieszanej, która miała odpowiadać za doprecyzowanie szczegółów organizacyjnych pielgrzymki.

Negocjacje w kwestii terminu wizyty zakończyły się ostatecznie 1 marca – na posiedzeniu Komisji Mieszanej dygnitarze partyjni wyrazili zgodę na pobyt Jana Pawła II w Polsce w dniach 2-10 czerwca. Władze komunistyczne nie zgodziły się na obecność Papieża w maju, gdy przypadała 900. rocznica śmierci św. Stanisława, traktując wymuszoną zmianę terminu jako swój sukces. Zaakcentowano to w tezach przygotowanych na spotkanie Edwarda Gierka z Leonidem Breżniewem zaplanowanym na 12 marca. Wskazano w nich, że czerwcowy termin jest wynikiem „stanowczego nacisku” na Episkopat.

Przygotowania kościelne

Po oficjalnym ustaleniu i opublikowaniu terminu przyjazdu Jana Pawła II do Ojczyzny, 9 marca 1979 r. odbyło się nadzwyczajne posiedzenie Rady Głównej Episkopatu, w całości poświęcone wizycie. Ksiądz kard. Stefan Wyszyński przedstawił wstępny program i założenia wizyty. Biskupi powołali Komitet Honorowy Przyjęcia Ojca Świętego oraz Ogólnopolski Kościelny Komitet Koordynacyjny, mający na bieżąco współpracować z władzami w związku z przygotowaniami do wizyty. Wspomagać go miały komitety lokalne w Warszawie, Gnieźnie, Częstochowie i Krakowie, również utworzone postanowieniem Rady Głównej z 9 marca.

Za kontakty z władzami wojewódzkimi najwyższego szczebla mieli osobiście odpowiadać biskupi ordynariusze. Na przykład w kwietniu 1979 r. władze archidiecezji krakowskiej utworzyły Kościelny Komitet Organizacyjny składający się z siedemnastu osób, którego zadaniem było opracowanie programu pobytu Jana Pawła II w Krakowie. Aparat represji odnotował: „Kierownictwo kurii krakowskiej podjęło aktywne przygotowania do przyjęcia papieża. Wysiłki hierarchów krakowskich zmierzają między innym do:

– nadania wizycie papieża w Krakowie charakteru masowego o skali dotychczas niespotykanej,

– wykazania na forum krajowym i międzynarodowym siły i zwartości Kościoła,

– wzmożenia ofensywy ideologicznej i politycznej w celu wzmocnienia pozycji społecznej Kościoła i przygotowania do uzyskania przez niego warunków do uzyskania przez niego odpowiedniego statusu publicznoprawnego,

– sprawnego przebiegu zaplanowanych imprez religijnych z udziałem Ojca św. i zapewnienia mu bezpieczeństwa”.

Inną ważną strukturą, którą wtedy powołano, było Biuro Informacyjne umiejscowione przy Komitecie Koordynacyjnym, mające przygotowywać dla mediów zagranicznych rzetelne informacje o życiu Kościoła w Polsce. Jego prace koordynował ks. Alojzy Orszulik. Oczywiście przyjazd Jana Pawła II był okresem mobilizacji i przygotowań również w każdej polskiej parafii.

Mobilizacja PZPR i SB

Priorytetowym zadaniem stawianym przez partię, Urząd do spraw Wyznań i SB w okresie przed wizytą papieską było zdobywanie informacji na temat wszystkiego, co było związane z pielgrzymką. Drugim, nie mniej istotnym celem SB było zapobieganie kontaktom opozycji z Kościołem, ponieważ owa współpraca mogła zaowocować groźnymi dla monopolu władzy PZPR konsekwencjami.

Najwięcej zadań związanych z ,,zabezpieczeniem” wizyty Ojca Świętego otrzymał od władz partyjno-państwowych aparat represji. 15 marca 1979 r. minister spraw wewnętrznych Stanisław Kowalczyk powołał na podstawie dyrektywy PZPR sztab do kierowania akcją zabezpieczania operacyjnego wizyty Jana Pawła II. Działania prowadzono w ramach sprawy operacyjnej o kryptonimie ,,Lato ’79”. Kierował nią gen. Bogusław Stachura, wiceminister spraw wewnętrznych. Takie same zespoły powołano przy Komendach Wojewódzkich Milicji Obywatelskiej. Najważniejszym zadaniem aparatu represji było: ,,Rozwijanie działań operacyjno-rozpoznawczych i profilaktyczno-neutralizacyjnych wobec grup i środowisk kontrolowanych przez SB i MO”. Z kolei wśród zadań dla komitetów wojewódzkich PZPR zdefiniowanych przez KC PZPR wymieniano m.in.:

,,– dołożyć na wszystkich szczeblach starań, żeby wizyta była dobrze przygotowana i przebiegała w korzystnym klimacie również w zakresie stosunków między państwem i kościołem [sic!]. W tym celu nie należy dopuszczać do powstawania zadrażnień we wzajemnych stosunkach;

– przeciwstawić się tendencjom maksymalistycznym strony kościelnej w zakresie frekwencji. W tym celu prowadzić rozmowy z przedstawicielami diecezji, przekonywując i argumentując nasze stanowisko rzeczowymi faktami”.

Aparat represji podejmował bezpośrednio przed pielgrzymką cały szereg działań mających na celu zmniejszenie frekwencji w czasie poszczególnych uroczystości z udziałem Ojca Świętego. W ten sposób starano się zmniejszyć potencjalne grono odbiorców papieskiego przesłania. Pod czujną kontrolą aparatu represji znajdowały się również dekoracje budynków przygotowane z okazji wizyty Jana Pawła II. SB starała się usuwać te, które zawierały „negatywne” dla władz treści.

Zaangażowanie tysięcy funkcjonariuszy SB i MO oraz całego aktywu partyjnego w przygotowania i kontrolę papieskiej pielgrzymki nie przyniosło efektu, gdyż mimo tych działań wolnościowe przesłanie Jana Pawła II dotarło do milionów Polaków i w pełni wydało owoce w okresie „Solidarności”.

dr Rafał Latka

Nasz Dziennik