80. rocznica utworzenia niemieckiego podobozu KL Auschwitz-Jawischowitz
15 sierpnia 2022 roku o godzinie 10.00 odbędą się uroczystości upamiętniające 80. rocznicę utworzenia niemieckiego podobozu KL Auschwitz-Jawischowitz. Podczas uroczystości będzie miało miejsce symboliczne złożenie kwiatów.
O godzinie 10.00 w Parku Miejskim przy ulicy Dworcowej w Brzeszczach w Miejscu Pamięci przy pomniku upamiętniającym ofiary podobozu KL Auschwitz-Jawischowitz odbędą się dziś uroczystości upamiętniające 80. rocznicę utworzenia niemieckiego podobozu KL Auschwitz-Jawischowitz.
Na wydarzenie zapraszają burmistrz Brzeszcz oraz Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau. Więcej informacji można znaleźć [tutaj].
***
Po napaści Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku Państwo Polskie przestaje istnieć, a cały nasz kraj zostaje wykreślony z map Europy. Nasz narodowy majątek zostaje zagrabiony i zaanektowany przez nazistowskie Niemcy. Już z początkiem 1940 roku Państwowa Kopalnia Węgla Kamiennego Brzeszcze Jawiszowice przechodzi pod okupacyjny zarząd niemiecki i ze zmieniona nazwą: Steinkohlenbergwerk Brzeszcze – Schachtanlagen Brzeszcze und Jawischowitz wchodzi w skład niemieckiego koncernu „Herman Goring Werke”.
Na początku 1942 roku koncern HGW, chcąc zwiększyć zatrudnienie w kopalni, buduje na polach w Jawiszowicach obóz barakowy z przeznaczeniem dla robotników przymusowych. Jednak w czerwcu 1942 roku podpisuje z głównym urzędem SS umowę, na podstawie której obóz KL Auschwitz ma dostarczyć 6 tysięcy więźniów do pracy w kopalni. Już w lipcu, pusty jeszcze obóz dla pracowników przymusowych, zostaje oddany pod zarząd i kierownictwo obozu KL Auschwitz, a nadzór nad nim przejmuje całkowicie SS. Obóz zostaje przystosowany do osadzenia w nim więźniów, powstaje ogrodzenie z podwójnego rzędu drutów kolczastych i budowane są wieże strażnicze.
15 sierpnia 1942 roku do obozu KL Auschwitz-Jawischowitz zostaje skierowany pierwszy transport 150 więźniów niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady KL Auschwitz. Są to Żydzi deportowani do KL Auschwitz z Francji – to pierwszy przypadek w niemieckim nazistowskim systemie obozowym wykorzystania więźniów do przymusowej niewolniczej pracy pod ziemią.
Z czasem przybywają kolejne transporty więźniów i w 1944 roku obóz osiąga stan maksymalny: ponad 2500 osadzonych. Są to więźniowie pochodzący z krajów całej ówczesnej okupowanej Europy, czyli z Polski, Francji, Holandii, Czech, Słowacji, Włoch, Belgii, Węgier, byłej Jugosławii, Rosji, Austrii, Ukrainy, Niemiec – głównie w 95 procentach to Żydzi, ale też więźniowie pochodzenia nieżydowskiego.
Warunki pracy więźniów i życia w obozie były bardzo ciężkie i panowała w nim wysoka śmiertelność, odbywały się też częste selekcje więźniów, ci niezdolni do pracy byli odsyłani do KL Auschwitz-Birkenau, gdzie najczęściej kierowano ich od razu do komór gazowych lub na uśmiercenie dosercowym zastrzykiem fenolu. Stan liczbowy więźniów był na bieżąco uzupełniany nowymi transportami z obozu głównego.
18-19 stycznia 1945 roku około 1900 więźniów zostało ewakuowanych i ruszyło na „Marsz śmierci”. Kilkudziesięciu więźniów niezdolnych do marszu pozostało w obozie i 27 stycznia oswobodzeni zostali przez żołnierzy sowieckich.
Nie jest dokładnie ustalona liczba ofiar niemieckiego nazistowskiego obozu KL Auschwitz-Jawischowitz, ale pochłonął on życie kilku tysięcy więźniów, z czego co najmniej około dwóch tysięcy ludzi zginęło tylko w następstwie przeprowadzanych w obozie selekcji i egzekucji po nich.
Najtragiczniejszą kartą istnienia tego podobozu było to, że Niemcy osadzili w nim także 150 dzieci. Według obozowych władz SS, dzieci (z ich mniejszymi dłońmi) bardziej nadawały się do sortowania wydobytego węgla.
Mieszkańcy Brzeszcz i Jawiszowic, pomimo groźby kary śmierci czy osadzenia w obozie, potajemnie dostarczali więźniom żywność, lekarstwa, przenosili korespondencje – grypsy i pomagali w ucieczkach. Górnicy pracujący wraz z więźniami w kopalni bardzo często wykonywali za nich prace i dzielili się z więźniami swoim jedzeniem.
Dziś KL Auschwitz-Jawischowitz to Miejsce Pamięci, którym opiekuje się Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau. Po podobozie zachował się oryginalny budynek łaźni obozowej i oryginalna betonowa latarnia w miejscu placu apelowego, a w 1983 roku na terenie podobozu powstał pomnik upamiętniający jego ofiary. Przy budynku obozowej łaźni stoją kopie betonowych figur wykonanych w 1944 roku na zlecenie kierownictwa obozu przez więźnia Jacquesa Markiela, oryginały znajdują się w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau