RAPORT O WSI część 5
PRZEWODNICZĄCY KOMISJI WERYFIKACYJNEJ
Antoni MACIEREWICZ
R A P O R T
o działaniach żołnierzy i pracowników WSI oraz wojskowych jednostek organizacyjnych realizujących zadania w zakresie wywiadu i kontrwywiadu wojskowego przed wejściem w życie ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o Wojskowych Służbach Informacyjnych w zakresie określonym w art. 67 ust. 1 pkt 1-10 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. „Przepisy wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego”
oraz o innych działaniach wykraczających poza sprawy obronności państwa i bezpieczeństwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
Załącznik nr 9
MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ
SZTAB GENERALNY
Nr PF 697 Warszawa, dnia 01.10.1990 r.
SZEF SZTABU GENERALNEGO WP
NOTATKA
Dotycząca wyników kontroli Szefostwa WSW i jemu podległych organów terenowych w zakresie postępowania z materiałami archiwalnymi.
I.1. Analiza wyników komisyjnej kontroli stanu przestrzegania przepisów w Szefostwie i terenowych organach WSW w zakresie postępowania z materiałami archiwalnymi, w tym głównie podczas realizacji – na przełomie ubiegłego i bieżącego roku – przedsięwzięcia polegającego na uporządkowaniu zasobu archiwalnego, wykazuje istnienie przesłanek do stwierdzenia, że mogło wystąpić tzw. zacieranie śladów poprzez niszczenie dokumentów kompromitujących działalność organów byłego Głównego Zarządu Informacji i WSW. O ile sam zamysł uporządkowania zasobu archiwalnego, w związku z planowaną restrukturyzacją organów kontrwywiadowczych i prewencyjnych, był uzasadniony – o tyle jego realizacja spowodowała negatywne skutki. Przejawiły się one w totalnym niszczeniu zbiorów archiwalnych po byłym Głównym Zarządzie Informacji WP oraz dokumentów o wartości archiwalnej z bieżącej działalności terenowych organów WSW znajdujących się w teczkach kancelaryjnych. Na uwagę zasługuje fakt, że zniszczono również szereg dokumentów operacyjnych z ostatniego dziesięciolecia – przydatnych w dalszej działalności kontrwywiadowczej.
Niszczenie akt bieżącej działalności spowodowane było angażowaniem kontrwywiadu wojskowego do rozpracowania opozycji politycznej, a tym samym wkraczania w kompetencje Służby Bezpieczeństwa.
Załącznik nr 10
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
Przewodniczący
Podkomisji Nadzwyczajnej
do Zbadania Działalności byłej
Wojskowej Służby Wewnętrznej
Warszawa
Do wiadomości: Szef Oddziału Nadzoru nad Postępowaniem Przygotowawczym NPW w Warszawie.
W wykonaniu zalecenia Pana Przewodniczącego wynikającego z pisma z dn. 12.01.1991 r., w załączniku przesyłam kopię postanowienia o przedstawieniu zarzutów ppłk. rez. Janowi Duzinkiewiczowi z b. Zarządu WSW ŚOW we Wrocławiu wydanego w sprawie niszczenia archiwów b. Wojskowej Służby Wewnętrznej. Jest to pierwszy z podejrzanych, któremu w przedmiotowym śledztwie przedstawiono zarzuty. Tym samym postępowanie przygotowawcze wkroczyło w fazę ad personam i kopie zarzutów na kolejnych podejrzanych nadsyłać będę na ręce Pana Przewodniczącego sukcesywnie, w miarę realizowania zamierzonych czynności.
Przystąpienie do przedstawienia zarzutów poprzedzone być musiało szeregiem czynności dowodowych niezbędnych do procesowo wymaganej weryfikacji ustaleń Komisji Sztabu Centralnego WP badającej pierwotnie to zagadnienie. Wiarodajność ustaleń owej Komisji okazała się bowiem niepełna (szereg dokumentów wykazanych w protokole jako zniszczone odnaleziono) , w związku z czym okres pierwotnie przewidywany na zakończenie fazy postępowania ad rem ulec musiał wydłużeniu.
Taktyka śledztwa oraz logika następstwa czynności dowodowych wymagają, aby przedstawienie zarzutów rozpocząć od niższych ogniw decyzyjno-wykonawczych, albowiem wyjaśnienia tych właśnie podejrzanych pozwolą na ostateczną weryfikację podejrzeń odnośnie do osób usytuowanych na kolejnych szczeblach dowodzenia i dokonywanie właściwej oceny prawnej rzeczywistego ich udziału oraz winy w zakresie bezprawnego niszczenia archiwów.
Z pozyskanej w ostatnich dniach opinii biegłych wynika, iż z zasobów archiwalnych b. Szefostwa WSW zniszczono łącznie ponad 30% dokumentów posiadających wartość historyczną. Rozmiary zniszczeń archiwaliów w terenowych organach tej służby były znacznie większe, do tego stopnia, że eksperci nie byli w stanie w oparciu o zachowaną dokumentację oszacować nawet procentowo skali tej bezprawnej działalności.
Przyjęty plan dalszych czynności śledczych w przedmiotowej sprawie narzuca pożądaną operatywność, jednakże – zważywszy na wyjątkowo szeroki zakres przedmiotowy i podmiotowy śledztwa – termin jego merytorycznego zakończenia trudny jest w chwili obecnej do kategorycznego określenia.
Zał.: postanowienie – także NPW
Warszawa, dnia 19 lutego 1991 r.
POSTANOWIENIE
o przedstawieniu zarzutów
Prokurator – kpt. mgr Zbigniew Piechowicz, po rozpatrzeniu akt w sprawie nieprawidłowości w niszczeniu zasobów archiwalnych byłego szefostwa WSW oraz terenowych organów tej służby na zasadzie art. 269 §1 i 2 kpk – postanowił:
przedstawić płk. rez. Janowi Duzinkiewiczowi zarzuty, że:
W okresie od 31 stycznia 1990 r. do końca lutego 1990 r. we Wrocławiu, posiadając z racji zajmowanego stanowiska szefa Oddziału V Zarządu Wojskowej Służby Wewnętrznej Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu szczególny obowiązek ochrony materiałów archiwalnych pozostających w zasobach tego Zarządu i podległych mu jednostek terenowych WSW, działając przestępstwem ciągłym, kierował działalnością zmierzającą do ich bezprawnego zniszczenia poprzez: udzielenie wytycznych, klasyfikowanie poszczególnych dokumentów do zniszczenia bądź akceptowanie propozycji w tym zakresie przedstawionych mu przez podwładnych oraz określenie miejsc, sposobu i terminu fizycznego zniszczenia tych materiałów, w rezultacie czego w lutym 1990 r. doszło do zniszczenia spalenie dokumentów archiwalnych Zarządu WSW Śląskiego Okręgu Wojskowego i Oddziału WSW w Opolu w postaci: książki inwentarzowej nr 1 i 2 Zarządu WSW ŚOW, dzienników korespondencji do ewidencji wysyłanych i otrzymanych pism za lata 1981-1988 Zarządu WSW ŚOW i Oddziału WSW w Opolu, książki ewidencji wydawnictw Zarządu WSW ŚOW, teczek lokali kontaktowych Oddziału WSW w Opolu, teczek dokumentacji planistycznej i sprawozdawczej Zarządu WSW ŚOW i Oddziału WSW w Opolu, teczek protokołów zniszczenia dokumentów Zarządu WSW ŚOW i Oddziału WSW w Opolu do 1988 roku włącznie.
Tj. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 16 kk. w zw. z art. 52 ust. 1 Ustawy z dn. 14.07.1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (DzU Nr 339 kk.).
W m-cu lutym 1990 r. we Wrocławiu, posiadając z racji zajmowanego stanowiska szefa Oddziału V Zarządu WSW ŚOW we Wrocławiu szczególny obowiązek ochrony materiałów archiwalnych, działając w warunkach przestępstwa ciągłego, zniszczył poprzez wydarcie z teczek Rozkazów i Zarządzeń Szefa Zarządu WSW Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu, a następnie ich spalenie na terenie Ośrodka Wypoczynkowego w Warszawie wymagającym wieczystego przechowywania rozkazów szefa Zarządu WSW ŚOW na kartach:
116 z roku 1969. 3-4; 14: 94-98; 109; 117-118 z roku 1960. 13-14; 16; 28; 60; z roku 1961. 116; 179 z roku 1962. 26; 158; 168;179 z roku 1963. 27; 36; 43; 128 z roku 1962. 26; 158; 168; 179 z roku 1963. 1-3; 80; 124; 164; 171 z roku 1966. 660 z roku 1967. 13-15; 17; 171-173 z roku 1969. 106; 139-140 z roku 1970. 1-2; 34-37; 100 z roku 1972. 140; 156 z roku 1973. 24 z roku 1976. 14-16; 145; 161-162; 173 z roku 1977. 64; 176 z roku 1978. 95-101; 123 z roku 1979 2: 44-46
Załącznik nr 11
ANALIZA SYTUACJI KADROWEJ W KONTRWYWIADZIE
WOJSKOWYM
Rozliczanie kadry zawodowej byłej Wojskowej Służby Wewnętrznej na dzień 1 września 1990 r.:
W wyniku rozformowania WSW zdecydowanie zmniejszono służbę kontrwywiadu. Stanowi ona 24% stanu etatowego WSW.
Przy doborze oficerów na stanowiska w nowej strukturze brano pod uwagę przede wszystkim wysokie wartości intelektualne i moralno-etyczne, wysokie kwalifikacje zawodowe, a także pozytywny stosunek do zachodzących w kraju i wojsku przemian politycznych oraz strukturalnych.
Przeciętny wiek oficerów kontrwywiadu wynosi 36 lat (niższy o 2 lata w porównaniu z WSW).
Wykształcenie wyższe drugiego stopnia posiada 60% oficerów, a pozostali wyższe pierwszego stopnia.
Spośród 535 oficerów kontrwywiadu 302 to oficerowie starsi i 233 oficerowie młodsi.
W kierownictwie i centrali kontrwywiadu pełni służbę 37 oficerów starszych.
W nowej strukturze organów kontrwywiadu Zarządu II Sztabu Generalnego WP na stanowiska kierownicze łącznie wyznaczono bądź powierzono obowiązki 110 oficerom.
Spośród nich:
– 32 objęło stanowiska kierownicze po raz pierwszy;
– 16 awansowało z niższych stanowisk;
– 19 zajmowało stanowiska równorzędne;
– 43 zajmowało stanowiska wyższe.
Na stanowiska kierownicze wyznaczono kadrę młodą, dobrze przygotowaną do pełnienia tych funkcji. Przeciętny wiek szefów oddziałów wynosi 44,8 lat, a szefów wydziałów 41,8 lat. Nikt spośród nich nie służył w organach byłej Informacji Wojskowej ani też nie miał bezpośredniego wpływu na określenie kierunków pracy kontrwywiadowczej byłej WSW.
Przy obsadzie stanowisk w nowych strukturach nie uwzględniono 83 oficerów zajmujących dotychczas kierownicze stanowiska, w tym:
– zastępców szefa WSW – 5
– szefów zarządów Szefostwa WSW – 2
– zastępców szefów zarządów Szefostwa WSW – 2
– szefów oddziałów Szefostwa WSW – 3
– szefów zarządów WSW OW/RSZ- 4
– starszych specjalistów – 2
– szefów oddziałów WSW w OW/RSZ – 12
– zastępców szefów oddziałów – 12
– szefów wydziałów – 25
– zastępców szefów wydziałów – 14
Oficerowie z tych stanowisk znaleźli się na wykazach przejściowych. Łącznie na wykazach przejściowych umieszczono 684 osoby (26% stanu ewidencyjnego WSW) w tym:
– oficerów starszych – 328
– oficerów młodszych – 241
– chorążych – 95
– podoficerów zawodowych – 20
Z uwagi na nabycie uprawnień emerytalnych i osiągnięcie granicy wieku w posiadanym stopniu wojskowym planuje się zwolnić z zawodowej służby wojskowej:
Pozostałym oficerom będą proponowane stanowiska w jednostkach wojskowych OW/RSZ.
Imienne rozliczenie kadry kierowniczej WSW oraz wykaz kadry na stanowiskach kierowniczych przedstawiają załączniki.
ROZLICZENIE KADRY
KIEROWNICZEJ WSW
Płk Marian WICHRZYŃSKI – zastępca szefa WSW
– wykaz przejściowy, przewidziany do zwolnienia z zawodowej służby wojskowej w grudniu 1990 r.
Zarząd I Szefostwa WSW
płk Aleksander LICHOCKI – szef Zarządu – wykaz przejściowy;
płk Marian PRZEPIÓRKA – zastępca szefa Zarządu – starszy wykładowca CS WSZ;
ppłk Krzysztof KUCHARSKI – szef Oddziału II – wyznaczony na stanowisko szefa wydziału KW Warszawa KW WL i OP;
ppłk Ryszard PIWOŃSKI – szef Oddziału IV – wykaz przejściowy;
Zarząd II Szefostwa WSW
płk Andrzej STEFAŃSKI – szef Zarządu, z-ca szefa WSW; wyznaczony na stanowisko zastępcy szefa KG Żandarmerii Wojskowej;
płk Ryszard WŁODARSKI – zastęp
ca Szefa Zarządu – wykaz przejściowy, przewidziany do zwolnienia z zawodowej służby wojskowej w 1990 r.
płk Andrzej SMOK – szef oddziału – wyznaczony na stanowisko szefa Oddziału w KG ŻW
Zarząd III Szefostwa WSW
płk Aleksander BRYŁONEK – zastępca szefa WSW, szef Zarządu – wykaz przejściowy;
płk Stanisław RYNIAK- zastępca szefa Zarządu – wykaz przejściowy
ppłk Tadeusz MUSIAŁEK – p.o. szef Oddziału I – wykaz przejściowy;
płk Marek WOLNY – szef Oddziału II – wykaz przejściowy;
Zarząd IV szefostwa WSW
płk Zbigniew MEJER – szef Zarządu – wykaz przejściowy;
płk Stefan GRABEUS – zastępca Szefa Zarządu – wykaz przejściowy, przewidziany do zwolnienia w 1990 r.
płk Marek JANKWOSKI – szef Oddziału I – wyznaczony na stanowisku Centrum Zabezpieczenia Technicznego;
płk Roman NOWAKOWSKI – szef Oddziału III – wyznaczony na stanowisko szefa Oddziału II Centrum Zabezpieczenia technicznego – zwolniony na własną prośbę z zawodowej służby wojskowej w listopadzie 1980 r.;
Zarząd V Szefostwa WSW
płk Kazimierz DUDZIŃSKI – zastępca szefa WSW, szef Zarządu – wyznaczony na stanowisko głównego specjalisty w Zarządzie II ds. organizacyjnych – w Zarządzie II;
płk Marian WOŁODZKO – szef Oddziału VII – wyznaczony na stanowisko szefa oddziału 3. Oddziału KW IC MON;
płk Stanisław FOŁTA – szef Oddziału VII wyznaczony na stanowisko zastępcy komendanta Żandarmerii Wojskowej;
płk Władysław SZABLEWSKI – szef Oddziału Kadr – wyznaczony na stanowisko zastępcy szefa Oddziału kadr Zarządu II;
płk Jan DEC – szef Zarządu WSW SOW – wyznaczony na stanowisko szefa oddziału KW SOW;
płk Witold SKORUPSKI – szef Zarządu WSW POW – wykaz przejściowy, przewidziany do zwolnienia z zawodowej służby wojskowej w 1991 r.;
płk Florian PAWLEWSKI – szef Zarządu WSW WOW – wykaz przejściowy, przewidziany do zwolnienia z zawodowej służby wojskowej w 1991 r.;
płk Lucjan JAWORSKI – szef Zarządu WSW WOPK – wyznaczony na stanowisko zastępcy szefa Zarządu II – szefa Kontrwywiadu Wojskowego;
płk Jerzy PROKAZIUK – szef Zarządu WSW MW – wykaz przejściowy.
Załącznik nr 2
WYKAZ KADRY NA STANOWISKACH KIEROWNICZYCH KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO
Zastępca szefa Zarządu II – szef Kontrwywiadu Wojskowego
– płk Lucjan JAWORSKI s. Henryka r. 1936 – poprzednio szef Zarządu WSW WOPK; Zastępca szefa Kontrwywiadu Wojskowego
– płk Henryk PAWELCZUK s. Teofila r. 1943 – poprzednio zastępca szefa Zarządu WSW POW;
Główny specjalista
– płk Wiesław KOZIEŁ s. Władysława r. 1944 – poprzednio szef wydziału organizacyjnego Zarządu WSW WOPK;
Szef Oddziału VI
– ppłk Janusz SEKUŁA s. Henryka r. 1948 – poprzednio zastępca szefa oddziału II Zarządu III Szefostwa WSW;
Szef Oddziału VIII
– ppłk Marek PACUŁA s. Adolfa r. 1943 – poprzednio starszy oficer Oddziału II Zarządu III Szefostwa WSW;
Szef Oddziału X
– ppłk Roman JANUCHTA s. Henryka r. 1950 – poprzednio szef sekretariatu szefa WSW;
Szef wydziału 4.
– płk Zenon BILEWICZ s. Wacława r. 1947 – poprzednio szef wydziału 4. Zarządu III Szefostwa WSW;
Szef Oddziału KW IC MON
– płk Władysław DOLATA s. Józefa r. 1945 – poprzednio dyspozytor szefa WSW;
Szef Oddziału KW WOW
– płk Ryszard BOCIANOWSKI s. Bogdana
r. 1947 – poprzednio zastępca szefa Zarządu WSW WOW;
Szef Oddziału KW ŚOW
– płk Jan DEC s. Romana r. 1945 – od 1.03.1990 r. szef Zarządu WSW ŚOW – poprzednio szef oddziału WSW 3. KOPK;
Szef Oddziału KW POW
– płk Zygmunt SKIBA s. Jana r. 1940 – poprzednio szef oddziału WSW Szczecin;
12. Szef Oddziału KW WLiOP
– płk Andrzej FIREWICZ s. Ireneusza r. 1941 – poprzedni szef oddziału WSW 1 KWOPK;
13. Szef Oddziału KW MW
– kmadr Adam BAŁUCH s. Jana r. 1946 – poprzednio szef wydziału 2. Oddziału IV Zarządu WSW MW;
14. Komendant Centrum Zabezpieczenia Technicznego;
płk Józef GRZESIK s. Franciszka r. 1940 – poprzednio szef oddziału II Zarządu IV Szefostwa WSW.
Załącznik nr 12
TEZY
Służba Kontrwywiadu Zarządu II Sztabu Gen. WP w aktualnym kształcie organizacyjnym funkcjonuje od 1 września 1990 r. Mimo tak krótkiego okresu, jaki upłynął od tej daty, zachodzi jednak konieczność gruntownego przemodelowania jej struktury organizacyjnej i strefy zadaniowej. Potrzebę taką dyktują:
– zmiany, jakie nastąpiły w sytuacji wojskowo-politycznej w świecie, a zwłaszcza w bezpośrednim otoczeniu Polski;
– planowane do wprowadzenia głębokie zmiany składu bojowego i struktury Sił Zbrojnych RP;
– wnioski wynikające z praktycznego funkcjonowania dotychczasowych struktur służby Kontrwywiadu Zarządu II, zwłaszcza szczebla wykonawczego (wydziały KW);
? Po dokonaniu w oo ograniczenia liczby stanowisk oficerów o ponad 5% (z 1240 do 405) obecny stan ilościowy kontrwywiadu zapewnia w zasadzie realizację ustawowych zadań (art. 1 ustawy…). Ewentualnie dalsze redukcje etatowe spowodują ponowne zmniejszenie skuteczności kontrwywiadowczej ochrony sił zbrojnych.
? W projektowaniu nowej struktury Służby Kontrwywiadu uwzględniono:
– wymogi, jakie dla kontrwywiadu wynikają z obecnych i przewidywanych zagrożeń dla bezpieczeństwa kraju. W aspekcie zewnętrznym oznacza to takie ukierunkowanie pracy operacyjnej i przyjętych rozwiązań organizacyjnych, które zapewnią samowystarczalność informacyjną w zakresie zagrożeń dla suwerenności RP niezależnie od kierunku, z jakiego pochodzą;
– zasady pracy kontrwywiadu oraz jego ukierunkowanie przedstawione w „Ogólnych zasadach działania Kontrwywiadu Wojskowego” przełożonych do zatwierdzenia ministrowi ON;
założenia, że zadania kontrwywiadu nie zostaną poszerzone o obowiązek pracy wykrywczej związanej z informowaniem kierownictwa MON o zagrożeniach dla gotowości bojowej i zwartości wojska.
Proponowane zmiany dotyczą wszystkich szczebli organizacyjnych Służby Kontrwywiadu i sprowadzają się do:
szczebel centralny:
przy utrzymaniu obecnej ilości komórek i stanowisk etatowych dokonywano zasadniczych zmian w ich zakresach działania, dostosowując funkcję i podział pracy w centrali kontrwywiadu do występujących aktualnie i przewidywanych zagrożeń. Nawiązano przy tym do rozwiązań, jakie istniały w okresie międzywojennym (odpowiednikami przedwojennych Referatów „Wschód” i „Zachód” w nowej strukturze są Oddziały „W” i „Z”;
wznowiono stosownie do potrzeb komórkę realizującą zadania analityczno-koncepcyjne z jednoczesnym wyodrębnieniem dyżurnej służby informacyjnej kontrwywiadu.
szczebel pośredni (DW/RSZ):
– przewiduje się utrzymanie pośrednich struktur zarządzania działalnością kontrwywiadowczą na szczeblu OW/RSZ. Wymaga to utworzenia na bazie już istniejących dodatkowo udziału;
– zmniejszono ilość stanowisk etatowych w oddziałach KW, a w miejsce jednej z komórek zarządzających utworzono strukturę wykonawczą przeznaczoną do kontrwywiadowczej ochrony dowództwa DW/RSZ i jednostek bezpośrednio podporządkowanych;
3. szczebel wykonawczy (wydziały KW):
– dotychczasowy model właściwości terytorialnej wydziałów KW nie sprawdził się w praktycznej działalności, głównie z powodu zerwania więzi miedzy strukturami kontrwywiadu i wojska;
proponuje się odejście od modelu terytorialnego i utworzenie na bazie istniejących obecnie wydziałów KW organów kontrwywiadu przy dowództwach od szczebla ZT wzwyż;
Przywrócenie więzi organizacyjnych kontrwywiadu wojskowego, z ogniami dowódczymi, zwłaszcza szczebla ZT umożliwi pełniejszą ochronę wojsk przed zagrożeniem wywiadowczym, a także stworzy niezbędne warunki do bezkolizyjnego przejścia na strukturę czasu „W”.
W przypadku nałożenia na kontrwywiad zadań związanych z obowiązkiem informowania kierownictwa MON o zagrożeniach dla gotowości bojowej nieodzowne jest wprowadzenie do jednostek typu pułk – samodzielny batalion oficerów KW. Ich ilość zależna byłaby od liczby tych jednostek w nowej strukturze sił zbrojnych.
Aneks nr 2
Instrukcja operacyjna
Zarządu II SG
Warszawa, dnia 15 XII 1976 r.
Zatwierdzam i wprowadzam do użytku służbowego w Pionie Operacyjnym Zarządu II Sztabu Generalnego WP „Instrukcję o pracy operacyjnej Zarządu II Sztabu Generalnego WP”.
Traci moc „Instrukcja o pracy operacyjnej Zarządu II Sztabu Generalnego WP (tymczasowa)” z dnia 30 listopada 1972 r.
SZEF ZARZĄDU II SZTABU GENERALNEGO WP
Gen. bryg. Czesław KISZCZAK
TREŚĆ
Rozdział I. ZASADY OGÓLNE
Rozdział II. OGÓLNA STRUKTURA I ZADANIA PIONU OPERACYJNEGO ZARZĄDU II SZTABU GENERALNEGO
A. Agenturalny wywiad strategiczny
B. Agenturalny wywiad operacyjny
C. Zasady współdziałania agenturalnego wywiadu strategicznego i agenturalnego wywiadu operacyjnego
Rozdział III. SKŁAD I ORGANIZACJA APARATU WYWIADOWCZEGO
A. Krajowy aparat wywiadowczy
a) krajowy aparat centralny
b) krajowy aparat terenowy
c) aparat pod przykryciem instytucji cywilnych w kraju
d) krajowy aparat pomocniczy
B. Zagraniczny aparat wywiadowczy
a) aparat zagraniczny pod przykryciem
b) aparat nielegalny
c) agentura pomocnicza
d) organizacja rezydentur i innych ogniw wywiadowczych
Rozdział IV. PODSTAWOWE ZASADY, FORMY
I METODY PRACY OPERACYJNEJ
A. Planowanie pracy operacyjnej
B. Zasady prowadzenia pracy typowniczo-werbunkowe
C. Kierowanie pracą zagranicznego aparatu wywiadowczego
a) zasady ogólne
b) kierowanie pracą zagranicznego aparatu wywiadowczego pod przykryciem
c) kierowanie pracą wywiadowczą współpracowników
d) kierowanie agentami
e) kierowanie pracą nielegałów i nielegalnych pracowników wywiadu
f) kierowanie pracą nielegalnego aparatu wywiadowczego w okresie wojny
g) sporządzanie meldunków o wypadkach nadzwyczajnych
D. Zasady konspiracji w wywiadzie
E. Źródła i sposoby zdobywania informacji i materiałów wywiadowczych przez aparat zagraniczny
a) źródła informacji
b) sposoby zdobywania informacji i materiałów
F. Technika wywiadowcza
G. Szkolenie wywiadowcze
a) szkolenie aparatu kadrowego
b) szkolenie współpracowników
c) szkolenie nielegałów
d) szkolenie nielegalnych pracowników wywiadu
e) szkolenie agentów
f) szkolenie osób pomocniczego aparatu wywiadowczego
H. Sprawozdawczość, dokumentacja operacyjna oraz ewidencja osobowa
Rozdział V. ŁĄCZNOŚĆ WYWIADOWCZA
Rozdział VI. POSTANOWIENIA KOŃCOWE
R o z d z i a ł I
ZASADY OGÓLNE
1. Centralnym organem wywiadu wojskowego jest Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego powołany do planowania, organizowania i prowadzenia działalności wywiadowczej. Głównym zadaniem wywiadu wojskowego jest zdobywanie, opracowywanie i przekazywanie kierownictwu Partii i Rządu, kierownictwu Ministerstwa Obrony Narodowej i siłom zbrojnym PRL materiałów i informacji wywiadowczych o potencjalnych przeciwnikach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i państw wspólnoty socjalistycznej.
Zarząd II Sztabu Generalnego WP, realizując powyższe zadania, zabezpiecza organizacyjnie warunki ciągłego prowadzenia działalności wywiadowczej zarówno w okresie pokojowym, zagrożenia zewnętrznego, jak i konfliktu zbrojnego.
2. Zarząd II Sztabu Generalnego, działając poprzez wyspecjalizowane komórki Pionu Operacyjnego, zabezpiecza w okresie pokoju, zagrożenia bezpieczeństwa PRL i wojny stały dopływ informacji z ośrodków dyspozycji politycznych, dowództw, jednostek i baz wojskowych, ośrodków naukowo-badawczych i organów administracji państwowej potencjalnych przeciwników, organizuje niezbędne ogniwa aparatu wywiadowczego i kieruje ich pracą.
3. Organem powołanym do organizacji i kierowania aparatem wywiadowczym zarówno w kraju, jak i za granicą jest Pion Operacyjny Zarządu II Sztabu Generalnego WP. Pod tą nazwą rozumie się zespół komórek podległych Zastępcy Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych.
Szczegółową strukturę organizacyjną Pionu Operacyjnego określa Szef Zarządu II Sztabu Generalnego WP.
4. Zarząd II Sztabu Generalnego wykonuje swoje zadania, współdziałając z pokrewnymi komórkami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Wojskowej Służby Wewnętrznej oraz w niezbędnym zakresie z niektórymi organami administracji państwowej PRL i organami wywiadu wojskowego państw Układu Warszawskiego.
5. Ze względu na zakres zadań i charakter działania wywiad wojskowy dzieli się na dwie podstawowe służby: służbę operacyjną i służbę informacyjną oraz specjalistyczne działy zabezpieczające działalność wywiadowczą.
6. Instrukcja zawiera podstawowe zasady organizacji i prowadzenia pracy wywiadowczej. Postanowienia dotyczące innych problemów wywiadu wojskowego, nie ujęte w niniejszej instrukcji, określają odrębne przepisy.
R o z d z i a ł II
OGÓLNA STRUKTURA
I ZADANIA PIONU
OPERACYJNEGO ZARZĄDU II SZTABU GENERALNEGO
A. AGENTURALNY WYWIAD STRATEGICZNY
7. Agenturalny wywiad strategiczny jest to zorganizowany zespół sił i środków przeznaczony do zdobywania w okresie pokoju i wojny materiałów i informacji wywiadowczych dotyczących głównie:
– tendencji i kierunków rozwoju polityki i strategii głównych państw kapitalistycznych, bloków polityczno-wojskowych, w szczególności NATO;
– tendencji i kierunków rozwoju sił zbrojnych i uzbrojenia, działalności w zakresie organizacyjno-mobilizacyjnym i szkoleniowym, stanu gotowości i możliwości operacyjnego rozwinięcia sił zbrojnych oraz operacyjnego przygotowania terenu na europejskim teatrze wojny;
– sytuacji ekonomicznej, rozwoju ekonomiki, głównie w aspekcie rozbudowy przemysłu zbrojeniowego, rozwoju prac naukowo-badawczych.
Zasięg działania agenturalnego wywiadu strategicznego wynika z zadań stawianych Zarządowi II przez kierownictwo MON i Sztab Generalny WP. Główny wysiłek działalności agenturalnego wywiadu strategicznego jest skierowany przeciwko potencjalnym przeciwnikom, a przede wszystkim państwom NATO, z uwzględnieniem stopnia zagrożenia przez nich terytorium PRL.
8. Organizowaniem i prowadzeniem agenturalnego wywiadu strategicznego na szczeblu Zarządu II Sztabu Generalnego WP (Centrali) zajmują się operacyjne oddziały kierunkowe. Kierują one bezpośrednio pracą podległego im krajowego i zagranicznego aparatu wywiadowczego. Podstawowe zadania wywiadowcze dla agenturalnego wywiadu strategicznego opracowuje Pion Informacyjny Zarządu II w oparciu o wytyczne Ministra Obrony Narodowej i Szefa Sztabu Generalnego oraz zapotrzebowania dowództw i instytucji wojskowych szczebla centralnego.
Działalność agenturalnego wywiadu strategicznego jest ukierunkowana na realizację podstawowych, planowych zadań wywiadowczych. W państwach głównego zainteresowania działalność ta koncentruje się przede wszystkim na agenturalnej penetracji wyselekcjonowanych obiektów o znaczeniu strategicznym. Wybór tych obiektów dokonywany jest przez Pion Informacyjny.
9. Do głównych przedsięwzięć agenturalno-operacyjnych zalicza się:
– ?prowadzenie ukierunkowanej pracy typowniczo-werbunkowej, mającej na celu tworzenie i rozbudowę cennej agentury, głęboko zakonspirowanej i uplasowanej na ważnych obiektach zainteresowania wywiadowczego;
– organizowanie i właściwe ukierunkowywanie działalności aparatu wywiadowczego pod przykryciem;
– planową rozbudowę nielegalnego aparatu wywiadowczego;
– organizowanie agentury pomocniczej, zabezpieczającej pracę operacyjną;
– organizowanie i utrzymywanie niezawodnej, bezpiecznej łączności wywiadowczej;
– bieżące kierowanie pracą poszczególnych ogniw aparatu wywiadowczego poprzez stawianie zadań, udzielanie wytycznych, planowanie operacji i nadzorowanie ich wykonania;
– materiałowo-techniczne zabezpieczenie pracy operacyjnej;
– szkolenie i przygotowywanie aparatu wywiadowczego do wykonania zadań;
– utrzymywanie w pełnej gotowości mobilizacyjnej sił i środków wywiadu;
– rozpracowywanie sytuacji wywiadowczej i analizowanie zachodzących w niej zmian,
– uogólnianie doświadczeń oraz ulepszanie istniejących i wypracowywanie nowych form i metod pracy operacyjnej.
B. AGENTURALNY WYWIAD OPERACYJNY
10. Agenturalny wywiad operacyjny jest jednym z rodzajów wojskowego rozpoznania operacyjnego Sił Zbrojnych PRL. Zorganizowany jako wyodrębniony oddział w Pionie Operacyjnym Zarządu II Sztabu Generalnego w okresie pokoju stanowi jego integralną część. Agenturalny wywiad operacyjny organizuje i prowadzi działalność na terenie państw wywiadowczego zainteresowania w celu zdobywania, opracowywania i przekazywania kierownictwu Ministerstwa Obrony Narodowej informacji dotyczących sił zbrojnych i przygotowań wojennych potencjalnych przeciwników, a także wykrycia na czas przygotowań do rozpoczęcia działań zaczepnych przeciwko państwom wspólnoty socjalistycznej. Oddział Agenturalnego Wywiadu Operacyjnego kieruje pracą agentury wywiadu operacyjnego, działającej z pozycji kraju i za granicą. Oddział AWO zajmuje się ponadto organizowaniem i przygotowywaniem rezerwy wywiadowców przewidzianych do użycia na wypadek wojny.
11. Działalność wywiadowcza AWO koncentruje się na wyselekcjonowanych obiektach wywiadowczego zainteresowania, do których należą:
– dowództwa rodzajów sił zbrojnych, okręgów wojskowych, związków operacyjnych i taktycznych państw NATO;
– operacyjne przygotowanie i rozwinięcie wojsk szczebla operacyjnego;
– siły i środki napadu jądrowego szczebla operacyjnego;
– obiekty OPT;
– wojskowe ośrodki naukowo-badawcze oraz pokrewne instytucje cywilne pracujące na użytek sił zbrojnych;
– ośrodki badań jądrowych i przemysłu jądrowego;
– kluczowe zakłady przemysłowe, głównie przemysłu zbrojeniowego.
12. Zadania wywiadowcze dla AWO w okresie pokoju są opracowywane przez Pion Operacyjny i Informacyjny Zarządu II Sztabu Generalnego WP; zadania te mają na celu zabezpieczenie potrzeb planowania operacyjnego, prowadzonego przez Sztab Generalny WP, z przeznaczeniem dla dowództw szczebla operacyjnego.
13. W okresie zagrożenia i wojny Oddział AWO, po przeprowadzonej mobilizacji, przechodzi do Zarządu Rozpoznawczego Sztabu Frontu i stanowi jedną z organizacyjnych komórek tego Zarządu.
14. W skład Oddziału Agenturalnego Wywiadu Operacyjnego wchodzą wydziały operacyjne rozmieszczone na terenie kraju. Każdy wydział operacyjny, organizacyjnie przystosowany do samodzielnego działania w terenie, jest odpowiedzialny za organizowanie i prowadzenie działalności wywiadowczej w przydzielonej mu strefie wywiadowczego zainteresowania.
15. Aparat wywiadowczy agenturalnego wywiadu operacyjnego dzieli się na:
– aparat krajowy;
– aparat pod przykryciem legalnym;
– aparat nielegalny.
Szczegółowa struktura organizacyjna i zakres działania AWO ujęte są w oddzielnym dokumencie – „Ramowy zakres działania agenturalnego wywiadu operacyjnego Zarządu II Sztabu Generalnego”.
C. ZASADY WSPÓŁDZIAŁANIA AGENTURALNEGO WYWIADU STRATEGICZNEGO I AGENTURALNEGO WYWIADU OPERACYJNEGO
16. Agenturalny wywiad strategiczny obejmuje swoim zasięgiem także rejony działalności AWO, przestrzegając podziału zadań organizacyjnych.
17. W sprawach organizacyjnych współdziałanie i koordynacja odnoszą się przede wszystkim do następujących zagadnień:
– wzajemnego przekazywania agentów w zależności od możliwości ich wykorzystania oraz naprowadzeń na interesujące osoby, typowane na kandydatów do współpracy;
– pomocy w zabezpieczaniu niektórych operacji wywiadowczych;
– wzajemnej pomocy w rozpracowaniu sytuacji legalizacyjnej i zdobywaniu dokumentów legalizacyjnych;
– wymiany informacji o sytuacji wywiadowczej oraz doświadczeń na temat form i metod pracy operacyjnej.
18. Czynności wchodzące w zakres współdziałania obydwu rodzajów wywiadu są realizowane na szczeblu oddziałów Pionu Operacyjnego w oparciu o wytyczne i instrukcje Zastępcy Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych.
R o z d z i a ł III
SKŁAD I ORGANIZACJA
APARATU WYWIADOWCZEGO
A. KRAJOWY APARAT WYWIADOWCZY
19. W skład krajowego aparatu wywiadowczego wchodzą:
– krajowy aparat centralny;
– krajowy aparat terenowy;
– aparat pod przykryciem instytucji cywilnych w kraju;
– krajowy aparat pomocniczy.
a) Krajowy aparat centralny
20. W skład krajowego aparatu centralnego wchodzą kadrowi pracownicy wywiadu pracujący w Centrali. Aparat centralny jest organem kierującym całokształtem przedsięwzięć agenturalnego wywiadu strategicznego i agenturalnego wywiadu operacyjnego. Jest on zorganizowany zgodnie z etatem Zarządu II Sztabu Generalnego WP. Pracownicy tego aparatu wykonują zadania według zakresu i obowiązków, określonych przez Zastępcę Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych dla poszczególnych stanowisk i osób funkcyjnych.
b) Krajowy aparat terenowy
21. W skład krajowego aparatu terenowego wchodzą kadrowi pracownicy wywiadu zatrudnieni w terenowych komórkach wywiadowczych, podległych w okresie pokoju Centrali.
c) Aparat pod przykryciem instytucji cywilnych w kraju
22. W skład aparatu pod przykryciem instytucji cywilnych w kraju wchodzą pracownicy kadrowi wywiadu oraz współpracownicy. Pracownicy kadrowi pod przykryciem stanowią grupę oficerów Zarządu II Sztabu Generalnego WP, skierowanych na podstawie odpowiednio opracowanej i zalegalizowanej legendy do pracy w państwowych instytucjach cywilnych w celu wykonywania zadań wywiadowczych z pozycji kraju oraz w okresie delegowania ich do pracy na placówkach i w przedstawicielstwach PRL, w organizacjach międzynarodowych za granicą lub w czasie okresowych wyjazdów służbowych za granicę. Oficerowie pracujący pod przykryciem oprócz wymagań stawianych kadrowym pracownikom wywiadu powinni dodatkowo posiadać odpowiednie przygotowanie zawodowe do wykonywania funkcji służbowych w instytucji przykrycia.
Szczegółowe zasady naboru, szkolenia, legalizacji i plasowania oficerów pod przykryciem instytucji cywilnych określa „Instrukcja o zasadach naboru, legalizacji i pracy oficerów pod przykryciem urzędów i instytucji cywilnych PRL”.
23. Współpracownicy – są to obywatele polscy pozyskani do współpracy z wywiadem wojskowym. Współpracowników typuje się i werbuje spośród osób, które z tytułu zajmowanych stanowisk służbowych w cywilnych instytucjach państwowych kierowane są do pracy w polskich przedstawicielstwach i placówkach zagranicznych, względnie utrzymują kontakty z cudzoziemcami (instytucjami zagranicznymi) lub wyjeżdżają systematycznie za granicę.
Współpracownikami mogą być również osoby posiadające możliwości realizowania niektórych pomocniczych zadań operacyjnych na terenie kraju, jak na przykład kierownicy komórek kadrowych central handlu zagranicznego, niektórych ministerstw, wyższych uczelni, przedsiębiorstw transportowych, mających związki z zagranicą.
Typując kandydatów na współpracowników należy uwzględniać konkretne potrzeby, cel werbunku i przydatność kandydata, określone zadaniami oraz wymogami pracy wywiadowczej.
Podstawowym motywem pozyskiwania współpracowników do pracy wywiadowczej jest ich patriotyczne zaangażowanie poparte często pobudkami materialnymi.
Głównymi kryteriami doboru kandydatów na współpracowników są:
– wysoka świadomość ideowo-polityczna;
– posiadanie z zasady wyższego wykształcenia i odpowiednich kwalifikacji zawodowych;
– pozytywne cechy osobowości;
– dobra znajomość języków obcych;
– odpowiednie doświadczenie życiowe, wiek i stan zdrowotny;
– obiektywne i subiektywne możliwości wywiadowcze.
Przy typowaniu kandydatów na współpracowników nie należy brać pod uwagę osób zajmujących wysokie stanowiska w hierarchii państwowej (od dyrektora departamentu wzwyż, kierowników przedstawicielstw dyplomatycznych PRL itp.) oraz pracowników aparatu partyjnego.
24. Aparat wywiadowczy pod przykryciem jest organizowany przez wywiad strategiczny. W państwach głównego zainteresowania wywiadowczego może on być wykorzystywany w zasadzie tylko w okresie pokoju i przy istnieniu poprawnych stosunków międzynarodowych.
d) Krajowy aparat pomocniczy
25. W skład krajowego aparatu pomocniczego wchodzą adresówki, telefony konspiracyjne, agenci przebywający stale w Polsce (przerzuceni do Polski w wyniku wsyp lub grożącego im niebezpieczeństwa) i wykorzystywani dorywczo do realizacji niektórych zadań wywiadowczych z pozycji kraju oraz inne osoby świadczące usługi naszemu wywiadowi.
B. ZAGRANICZNY APARAT WYWIADOWCZY
26. Zagraniczny aparat wywiadowczy dzieli się na:
– aparat zagraniczny pod przykryciem;
– aparat nielegalny;
– agenturę pomocniczą.
a) Aparat zagraniczny pod przykryciem
27. W skład aparatu zagranicznego pod przykryciem wchodzą:
– pracownicy kadrowi wywiadu zatrudnieni w ataszatach wojskowych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych PRL w krajach zainteresowania wywiadowczego;
– pracownicy kadrowi wywiadu pracujący za granicą pod przykryciem oficjalnych przedstawicielstw polskich (ambasady, misje, konsulaty, przedstawicielstwa handlowe, lotnicze biura podróży), przedsiębiorstw i instytucji mieszanych oraz organizacji międzynarodowych;
– współpracownicy zatrudnieni w polskich placówkach zagranicznych.
W polskich placówkach zagranicznych, w niektórych wypadkach, są również zatrudniane żony pracowników kadrowych lub współpracowników, które po odpowiednim instruktażu (szkoleniu) mogą jednocześnie wykonywać funkcje pomocnicze na rzecz wywiadu wojskowego.
28. Pracownicy kadrowi, kierowani do pracy wywiadowczej do krajów kapitalistycznych, rekrutują się z Zarządu II Sztabu Generalnego WP. W niektórych wypadkach w ataszatach wojskowych w krajach zainteresowania wywiadowczego mogą pracować również oficerowie Wojska Polskiego spoza Zarządu II Sztabu Generalnego, jednak muszą oni odbyć niezbędne przeszkolenie wywiadowcze.
b) Aparat nielegalny
29. W skład aparatu nielegalnego wchodzą: nielegałowie, nielegalni pracownicy wywiadu, agenci oraz agentura pomocnicza. W okresie pokoju aparat nielegalny powinien być wykorzystywany tylko do wykonywania tych zadań, które nie mogą być zrealizowane innymi siłami i środkami.
Szczególnie ważne znaczenie ma dostatecznie rozbudowany i dobrze zorganizowany aparat nielegalny w czasie wojny, kiedy to zdobywanie informacji inną drogą staje się znacznie utrudnione.
30. Nielegał – jest to z zasady kadrowy pracownik wywiadu przerzucony w sposób nielegalny na teren obcego państwa i na obcych dokumentach w celu organizowania i prowadzenia pracy wywiadowczej z pozycji nielegalnej.
Kandydatów na nielegałów typuje się spośród kadrowych pracowników wywiadu, oficerów zawodowych i rezerwy, a także spośród osób cywilnych, najczęściej absolwentów wyższych uczelni.
Podstawowymi kryteriami doboru kandydatów na nielegałów są:
– głęboki patriotyzm oraz wysoka świadomość ideowo-polityczna;
– wyższe wykształcenie i wysoki poziom intelektualny oraz odpowiedni zawód cywilny, umożliwiający uzyskanie zatrudnienia w państwie, do którego nastąpi przerzut;
– pozytywne cechy osobowości, jak: odwaga, opanowanie, inicjatywa, dyscyplina wewnętrzna, spostrzegawczość, pamięć, systematyczność, śmiałość w podejmowaniu decyzji, umiejętność analizy i wnioskowania, dobra kondycja fizyczna i odporność psychiczna;
– biegła znajomość języka obcego kraju działania;
– pożądany stan cywilny wolny i nieliczne rodzeństwo.
Pozyskiwanie kandydatów na nielegałów może mieć miejsce wyłącznie na bazie ideologicznej i tylko na zasadzie dobrowolności.
W działalności wywiadowczej wykorzystuje się także nielegalnych pracowników wywiadu (NPW).
31. Nielegalny pracownik wywiadu (NPW) – jest to z zasady oficer wojskowej służby zawodowej, oficer rezerwy – absolwent wyższej uczelni (lub w wyjątkowych wypadkach osoba cywilna obywatelstwa polskiego), pozyskany do współpracy z wywiadem, przeszkolony w trybie indywidualnym i przygotowany do pracy wywiadowczej w kraju zainteresowania wywiadowczego. Wyjazd nielegalnego pracownika wywiadu do pracy za granicą organizuje się drogą półlegalną, wykorzystując posiadane przez niego powiązania rodzinne za granicą lub prywatne znajomości i kontakty.
Typowanie i pozyskiwanie kandydatów na nielegalnych pracowników wywiadu realizuje krajowy oddział operacyjny, natomiast szkoleniem i przygotowaniem ich do pracy wywiadowczej za granicą zajmują się kierunkowe oddziały operacyjne.
Nielegalni pracownicy wywiadu po przejściu odpowiedniego okresu aklimatyzacji i umocnieniu swojej legendy mogą wykonywać zadania wywiadowcze z zakresu: naprowadzania na interesujące wywiad osoby, rozpracowywania sytuacji wywiadowczej, w tym i legalizacyjnej, zdobywania materiałów i informacji wywiadowczych, kierowania rezydenturami i grupami agenturalnymi, zwłaszcza w okresie zagrożenia i wojny.
W sprzyjających okolicznościach (np. po uzyskaniu obywatelstwa państwa obcego, zatarciu śladów powiązań z własnym krajem) nielegalni pracownicy wywiadu mogą stać się nielegałami.
Łączność z nielegalnymi pracownikami wywiadu działającymi za granicą organizują i zabezpieczają kierunkowe oddziały operacyjne wyłącznie z pozycji nielegalnych.
Kryteria doboru kandydatów na NPW są zasadniczo takie same, jak w stosunku do kandydatów na nielegałów.
32. Agent – jest to obywatel obcego państwa, bezpaństwowiec, a w niektórych wypadkach obywatel polski stale zamieszkały za granicą, planowo i w sposób tajny pozyskany do współpracy z wywiadem. Warunkami kwalifikującymi przydatność agenta do pracy wywiadowczej są:
– jego zgoda i pełna świadomość współpracy z wywiadem;
– lojalność;
– możliwości zdobywania i przekazywania informacji lub materiałów posiadających określoną wartość wywiadowczą;
– posiadanie obiektywnych możliwości w zakresie wykonywania pomocniczych zadań wywiadowczych;
– ścisłe przestrzeganie zasad tajności pracy;
– podporządkowanie się dyspozycjom wywiadu w postępowaniu i realizacji zlecanych zadań.
Sprawy werbunku i kierowania agentami ujęte są w rozdziale IV Instrukcji.
Zaufanych i w pełni sprawdzonych agentów, posiadających odpowiednie predyspozycje i kwalifikacje wywiadowcze, można i należy wykorzystywać do wykonywania zadań operacyjnych, zwłaszcza do prowadzenia pracy typowniczo-werbunkowej, kierowania grupami agentów lub nawet rezydenturami agenturalnymi.
33. Agenci stanowią szczególne źródło zdobywania wartościowych informacji i materiałów wywiadowczych, które są niedostępne ze źródeł oficjalnych. Rola ich wzrasta w okresie zagrożenia i wojny.
Odpowiednie wykorzystanie możliwości wywiadowczych agentów przez umiejętne kierowanie nimi oraz zorganizowanie i utrzymywanie bezpiecznej i niezawodnej łączności wywiadowczej jest ważnym zadaniem operacyjnym rezydenta i pracowników Centrali. Ze względu na wykonywane zadania agentów dzieli się na:
1) wykonujących główne zadania:
– agentów obiektowych, pracujących bezpośrednio na obiektach zainteresowania wywiadowczego i posiadających możliwości zdobywania materiałów i informacji z tych obiektów;
– agentów nieobiektowych, którzy nie pracują na obiekcie, lecz zdobywają materiały i informacje drogą obserwacji, a także za pośrednictwem osób trzecich, najczęściej informatorów świadomych i nieświadomych;
– agentów typujących, werbujących i naprowadzających;
– agentów kierujących pracą grup agenturalnych.
2) wykonujących zadania pomocnicze (agentura pomocnicza).
c) Agentura pomocnicza
34. Agentura pomocnicza jest ważnym ogniwem w agenturalnym aparacie wywiadowczym, zabezpieczającym zasadniczą działalność wywiadowczą. Rola i znaczenie agentury pomocniczej w działalności wywiadowczej wzrasta szczególnie w okresie zagrożenia i wojny. Uwzględniając powyższe, kryteria doboru agentury pomocniczej powinny być nie tylko takie same, jak w odniesieniu do agentów wykonujących główne zadania wywiadowcze, ale i bardziej zaostrzone. Ze względu na charakter zadań wykonywanych przez agenturę pomocniczą (możliwość poznawania istotnych szczegółów dotyczących rezydentury lub określonego ogniwa aparatu agenturalnego) lojalność i uczciwość tej kategorii agentów dla bezpieczeństwa aparatu agenturalnego ma szczególne znaczenie.
35. W skład agentury pomocniczej wchodzą:
– kurierzy nielegalni;
– agenci-łącznicy;
– agenci-radiotelegrafiści;
– agenci-adresówki;
– agenci – właściciele lokali konspiracyjnych;
– agenci – właściciele punktów kontaktowych;
– agenci – właściciele telefonów konspiracyjnych.
36. Kurier nielegalny – jest to kadrowy pracownik wywiadu, współpracownik lub wywiadowca AWO (w odniesieniu do zadań realizowanych na rzecz agenturalnego wywiadu operacyjnego), wykonujący poza granicami naszego kraju zadania z zakresu łączności wywiadowczej (utrzymywanej pomiędzy Centralą a nielegalnym aparatem wywiadu), szkolenia, werbunku i innych przedsięwzięć wywiadowczych.
Kurierzy nielegalni w czasie podróży za granicę w celu przeprowadzenia operacji wywiadowczych występują często jako obywatele państw obcych i posługują się odpowiednio dobranymi dokumentami przez cały czas trwania przedsięwzięcia lub na niektórych jego etapach.
Wyjazdy kurierskie organizuje Centrala w zależności od potrzeb wynikających z kierowania pracą wywiadowczą lub na uzasadnione żądanie rezydentów, nielegałów bądź też cennych agentów.
Do wykonania zadań kurierskich dobiera się osoby posiadające duże doświadczenie i wiedzę wywiadowczą, opanowanie i umiejętności właściwego zachowania się w trudnych sytuacjach oraz bardzo dobrą znajomość języka obcego.
Kurierzy nielegalni rekrutujący się z kadrowych pracowników wywiadu wchodzą w skład centralnego aparatu krajowego, zaś kurierzy nielegalni rekrutujący się ze współpracowników – w skład krajowego aparatu pod przykryciem.
37. Agenci-łącznicy. Do kategorii agentów-łączników zalicza się agentów lub współpracowników, wykonujących zadania w zakresie pośredniczenia w kontaktach pomiędzy ogniwami wywiadowczymi. Łączników wykorzystuje się między innymi do przewożenia (przenoszenia) poczty wywiadowczej, przekazywania sygnałów, poleceń i innych zadań wewnątrz sieci i rezydentur wywiadowczych. Łącznikom należy powierzać w zasadzie te zadania, do wykonania których zostali oni zwerbowani. Nie należy obciążać ich innymi zadaniami wywiadowczymi, w tym szczególnie bezpośrednim zbieraniem lub zdobywaniem informacji wywiadowczych. Można natomiast, w razie potrzeby, angażować ich do zbierania informacji o sytuacji wywiadowczej.
Ze względu na powierzanie łącznikowi poczty zawierającej dość często informacje i materiały szczególnej wagi oraz zlecanie kontaktowania się z innymi członkami ogniwa terenowego aparatu wywiadowczego kandydatów na łączników należy dobierać bardzo starannie. Muszą to być osoby w pełni zaufane i wszechstronnie sprawdzone.
Przed wykonaniem każdego zadania łącznik powinien być szczegółowo przeinstruowany o sposobie wykonania zleconego mu zadania i zachowania się w wypadku zatrzymania go przez policję (organy obcego kontrwywiadu) lub w razie zaistnienia innej, nieprzewidzianej sytuacji.
38. Agenci-radiotelegrafiści. Agentów-radiotelegrafistów werbuje się i przygotowuje do obsługi radiowego sprzętu łączności wywiadowczej, jeżeli z różnych względów obsługiwanie radiostacji przez samych agentów bądź przez innych członków rezydentury nie jest wskazane lub niemożliwe. Rola radiotelegrafistów w agenturalnej pracy wywiadowczej jest wyjątkowo ważna, zwłaszcza w okresie zagrożenia i wojny, kiedy to agenturalną łączność radiowa będzie zasadniczym kanałem łączności, zapewniającym szybkie i sprawne przekazywanie informacji wywiadowczych do Centrali i odwrotnie – kierowanie przez Centralę aparatem agenturalnym.
Dobór kandydatów na radiotelegrafistów powinien być prowadzony wyjątkowo starannie. Powinni oni posiadać odpowiednio wysokie kwalifikacje zawodowe, zapewniające nie tylko obsługę radiostacji, ale także konserwację sprzętu radiowego i samodzielne dokonywanie jego naprawy.
Radiotelegrafistami mogą być wyłącznie osoby wszechstronnie sprawdzone i posiadające pełne zaufanie Centrali wywiadu. Typując kandydatów na radiotelegrafistów, należy dobierać te osoby, które w wypadku powszechnej mobilizacji nie zostałyby powołane do wojska (np. kobiety, mężczyźni z ograniczoną zdolnością do pełnienia służby wojskowej itp.).
39. Agent-adresówka – jest to osoba, na adres której wysyłane są przesyłki pocztowe (listy, telegramy, paczki) z ukrytą treścią lub zawartością stanowiącą informację wywiadowczą, przeznaczoną dla organu wywiadu lub osoby związanej z wywiadem.
Adresówka może być wykorzystywana do utrzymywania łączności w relacji z dołu do góry (np. agent – Centrala) lub odwrotnie. W związku z tym adresówki powinny znajdować się zarówno na terenie własnego kraju, jak i na terenie bezpośredniego działania aparatu nielegalnego, względnie w państwach trzecich.
W doborze adresówek należy przede wszystkim uwzględniać warunki zachowania pełnej konspiracji przy otrzymywaniu przesyłek przez adresówkę oraz możliwości stosunkowo łatwego, lecz dobrze legendowanego kontaktu w celu odbioru przesyłek przez adresata.
W niektórych wypadkach w pracy wywiadowczej mogą być wykorzystywane, przeważnie jednorazowo, adresówki nieświadome. Adresówki te nie są orientowane co do rzeczywistego charakteru spełnianych usług, jednak muszą spełniać warunki konspiracji, bezpieczeństwa i cieszyć się naszym zaufaniem.
40. Agent – właściciel lokalu konspiracyjnego – jest to osoba, której pomieszczenie w sposób konspiracyjny wykorzystywane jest do celów operacyjnych, głównie do odbywania spotkań wywiadowczych, przeprowadzania szkolenia, przechowywania materiałów i sprzętu wywiadowczego oraz do czasowego przetrzymania pracownika wywiadu, gdy zachodzi potrzeba ukrycia go.
41. Ze względu na przeznaczenie lokale konspiracyjne powinny być starannie dobrane, rozpracowane i sprawdzone. Należy zwracać uwagę na to, aby zarówno pomieszczenie, jak i jego właściciel odpowiadali warunkom niezbędnym do zachowania w tajemnicy faktu korzystania z lokalu w celach wywiadowczych, a w szczególności, aby:
– właściciel pomieszczenia i jego najbliższa rodzina byli osobami dyskretnymi i godnymi pełnego zaufania;
– sąsiedzi właściciela lokalu konspiracyjnego nie stanowili obiektu zainteresowania policji lub organów kontrwywiadowczych;
– położenie lokalu, drogi prowadzące do niego oraz wejście i wyjście stanowiły dogodne warunki do zachowania w tajemnicy faktu wykorzystywania lokalu w celach wywiadowczych.
42. Na lokale konspiracyjne można wprowadzać jedynie agentów zaufanych i sprawdzonych. Obowiązuje zasada prowadzenia ścisłej ewidencji osób korzystających z danego lokalu.
Lokale konspiracyjne powinny być systematycznie kontrolowane w celu ustalenia, czy nie zostało ujawnione ich przeznaczenie lub czy nie istnieje takie niebezpieczeństwo.
W wypadku stwierdzenia oznak interesowania się organów kontrwywiadowczych lokalem konspiracyjnym bądź którąś z osób korzystających z niego, względnie nienaturalnego interesowania się lokalem przez otoczenie, dalsze wykorzystywanie go do celów wywiadowczych należy zawiesić do czasu całkowitego wyjaśnienia sprawy. W razie stwierdzenia dekonspiracji lokalu, nawet częściowej, z lokalu tego należy zrezygnować.
43. Agent – właściciel punktu kontaktowego – wykorzystywany jest do przekazywania oraz odbioru materiałów wywiadowczych, sprzętu itp. Punkt kontaktowy organizuje się na terenie państwa, w którym działa agentura lub na terenie państw trzecich, zwłaszcza neutralnych. Punkty kontaktowe tworzą agenci zatrudnieni najczęściej w lokalach usługowych różnego charakteru i przeznaczenia.
44. Agent – właściciel telefonu konspiracyjnego – jest to osoba, której telefon prywatny lub służbowy jest wykorzystywany przez wywiad. Telefon konspiracyjny może być wykorzystywany do utrzymywania pośredniej łączności agenturalnej pomiędzy członkami ogniwa agenturalnego, np. pomiędzy rezydentem a łącznikiem, łącznikiem a agentem itp., w celu przekazywania krótkich umownych sygnałów, odpowiednio kamuflowanych w treści rozmowy telefonicznej. Tą drogą mogą być przekazywane umowne sygnały oznaczające np. wywołanie na spotkanie lub wymianę, uprzedzenie o zagrożeniu itp.
Wykorzystując w łączności wywiadowczej telefon konspiracyjny, należy pamiętać o ustalaniu takich sygnałów umownych, które w toku rozmów telefonicznych nie wzbudzałyby żadnych podejrzeń u osób trzecich, a z drugiej strony – były jednoznaczne (w sensie ich treści) dla osób wtajemniczonych.
Członkowie ogniwa agenturalnego korzystający z telefonu konspiracyjnego powinni mieć z góry ustalone hasła rozpoznawcze dla upewniania się co do tożsamości osób, z którymi prowadzą rozmowy telefoniczne. Każda rozmowa telefoniczna powinna być z góry przygotowana i odpowiednio legendowana.
Przy korzystaniu z telefonu konspiracyjnego powinno się ustalić konkretnie, kto z członków rezydentury jest uprawniony do posługiwania się tym kanałem łączności, do kogo może telefonować i w jakich sytuacjach. Decyzje w tej sprawie podejmuje rezydent po uprzednim uzgodnieniu z Centralą.
Zasady i sposoby typowania, rozpracowania, werbunku, szkolenia oraz kierowania pracą aparatu agenturalnego zawarte są w rozdziale IV Instrukcji.
d) Organizacja rezydentur i innych ogniw wywiadowczych
45. Zagraniczny aparat wywiadowczy zorganizowany jest w rezydentury pod przykryciem, rezydentury agenturalne, grupy wywiadowcze i grupy agenturalne oraz samodzielnie działających pracowników kadrowych i współpracowników wywiadu pod przykryciem, samodzielnie działających nielegałów, nielegalnych pracowników wywiadu i samodzielnie działających agentów.
46. W skład rezydentury pod przykryciem wchodzą: kadrowi pracownicy wywiadu, współpracownicy, informatorzy (świadomi i nieświadomi) i osoby zaufane. Ponadto w skład rezydentury mogą wchodzić agenci pozyskani przez pracowników danej rezydentury lub przekazani jej na kontakt i przez nią kierowani.
47. Kierownikiem rezydentury pod przykryciem jest rezydent, który z zasady jest pracownikiem kadrowym wywiadu. W niektórych wyjątkowych wypadkach funkcję tę może pełnić współpracownik.
Rezydentów dobiera się spośród najbardziej doświadczonych i przygotowanych pod względem wywiadowczym pracowników wywiadu. Prócz wysokich kwalifikacji zawodowych rezydenta powinny cechować: wysoki poziom wiedzy ogólnej, wyrobienie polityczne, zmysł organizacyjny, a także umiejętność oceny ludzi i współżycia w różnych środowiskach w kraju zainteresowania wywiadowczego.
Rezydenta wyznacza Szef Zarządu II Sztabu Generalnego WP.
Rezydent jest jednoosobowym kierownikiem rezydentury i podlega bezpośrednio szefowi danego oddziału kierunkowego. Szczegółowe obowiązki i kompetencje rezydenta określa rozkaz specjalny oraz instrukcja „Obowiązki i prawa rezydenta”.
Stanowisko przykrycia dla rezydenta dobiera się tak, aby stwarzało ono warunki do organizowania i kierowania pracą składu osobowego rezydentury, utrzymywania kontaktów z podległymi pracownikami oraz zapewniało nieskrępowane korzystanie z technicznych środków łączności instytucji przykrycia.
48. W większych rezydenturach istnieje funkcja zastępcy rezydenta. Jest on wyznaczany przez Zastępcę Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych spośród doświadczonych pracowników kadrowych, znających dobrze sytuację i warunki pracy operacyjnej na terenie działania rezydentury. Za zgodą Centrali, zastępca rezydenta jest zapoznawany z całokształtem pracy rezydentury i kieruje nią podczas nieobecności rezydenta.
Rezydent może podporządkować swemu zastępcy niektórych pracowników operacyjnych ze względu na możliwość lepszego konspirowania kontaktów i sprawniejszą organizację pracy, np. w grupie pracowników działających pod jednym przykryciem. Nie powinno to jednak całkowicie pozbawiać rezydenta możliwości kontaktowania się z tymi pracownikami.
49. Grupa wywiadowcza stanowi część składową zagranicznego aparatu wywiadowczego pod przykryciem. Jest ona ogniwem pośrednim między rezydenturą a samodzielnie działającymi pracownikami wywiadu. W skład grupy wywiadowczej (2-3 osoby) wchodzą zarówno kadrowi pracownicy wywiadu, jak i współpracownicy.
Grupy wywiadowcze organizuje się przede wszystkim na terenie państw drugorzędnego zainteresowania wywiadowczego.
Kierownik grupy wywiadowczej podlega bezpośrednio operacyjnemu oddziałowi kierunkowemu i utrzymuje bezpośrednią łączność z Centralą.
50. Podstawowe ogniwo robocze rezydentury (grupy wywiadowczej) stanowią pracownicy wywiadu. Podlegają oni rezydentowi lub jego zastępcy (kierownikowi grupy wywiadowczej). Od nich otrzymują zadania wywiadowcze i przed nimi rozliczają się z ich wykonania.
Do głównych zadań, wykonywanych przez pracowników wywiadu, zalicza się:
– rozpoznawanie obiektów wywiadowczego zainteresowania;
– prowadzenie efektywnej pracy typowniczo-werbunkowej;
– kierowanie agentami i utrzymywanie z nimi łączności;
– zdobywanie informacji i materiałów wywiadowczych z różnych źródeł oraz wyszukiwanie i pozyskiwanie nowych źródeł informacji;
– rozpracowywanie sytuacji wywiadowczej, organizacji obcych kontrwywiadów oraz form i metod ich działania;
– opracowywanie systemów łączności osobowej i bezosobowej;
– zabezpieczanie przedsięwzięć operacyjnych.
51. Współpracownicy podlegają rezydentowi lub jego zastępcy (kierownikowi grupy wywiadowczej). Wykorzystywani są głównie do zdobywania informacji ze źródeł pozaagenturalnych, typowania i rozpracowywania kandydatów na informatorów i agentów oraz wykonywania operacyjnych czynności pomocniczych i zabezpieczających.
Doświadczeni i dobrze przygotowani współpracownicy za zgodą Centrali mogą realizować zadania operacyjne w takim samym zakresie, jak pracownicy kadrowi wywiadu, z kierowaniem agentami włącznie.
52. Rezydentury (grupy wywiadowcze) działające pod przykryciem organizują ponadto sieć informatorów świadomych i nieświadomych, jak również korzystają z usług osób zaufanych.
53. Informatorem (świadomym lub nieświadomym) może być obywatel obcego państwa, bezpaństwowiec bądź obywatel polski stale lub czasowo zamieszkały za granicą, który w ramach ułożonych stosunków z pracownikiem wywiadu przekazuje dokumenty lub informacje interesujące wywiad. Cechami odróżniającymi informatora od agenta są:
– wykorzystanie kontaktu jest uwarunkowane ułożeniem dobrych stosunków osobistych z określonym pracownikiem wywiadu, a nie instytucjonalnych, np. z wywiadem;
– ograniczone tematycznie lub czasowo możliwości informacyjne;
– kontakty informatora z pracownikiem wywiadu winny być odpowiednio legendowane, lecz nie zawsze będą warunki do utrzymania ich w ścisłej tajemnicy;
– występowanie innych czynników, wykluczających możliwość ułożenia współpracy na płaszczyźnie agenturalnej.
54. Mianem osób zaufanych określamy te osoby, które z różnych względów (przede wszystkim ideologicznych) sympatyzują z naszym krajem, posiadają przy tym dostęp do interesujących informacji i są skłonne udostępniać je naszym przedstawicielom. Osoby zaufane mogą być wykorzystywane również do naprowadzeń i sprawdzania kandydatów na agentów. Kontakty utrzymywane z tymi osobami nie powinny stwarzać pozorów, które mogłyby wywołać podejrzenie ze strony kontrwywiadu i narazić te osoby na kompromitację. W szczególności w kontaktach z członkami organizacji lewicowych i osobami znanymi ze swych sympatii do ruchu komunistycznego nie należy stosować żadnych form łączności wywiadowczej.
55. Rezydentury agenturalne są organizowane i kierowane bezpośrednio przez Centralę. Ze względów bezpieczeństwa i konspiracji nie powinny one mieć żadnych powiązań z aparatem działającym pod przykryciem.
56. W skład rezydentur agenturalnych wchodzą:
– rezydenci, którymi z reguły są nielegałowie, a w indywidualnych wypadkach sprawdzeni agenci, mający duże doświadczenie i umiejętności wywiadowcze, dobrze zalegalizowani na terenie swego działania;
– agenci obiektowi, głęboko zakonspirowani, uplasowani na interesujących obiektach zainteresowania wywiadowczego;
– agenci nieobiektowi, posiadający jednak możliwości wykonywania zadań wywiadowczych;
– agenturalny aparat pomocniczy (łącznicy radiotelegrafiści, adresówki, właściciele lokali konspiracyjnych, punktów kontaktowych, telefonów konspiracyjnych itp.).
57. Stan osobowy rezydentur agenturalnych nie powinien być zbyt liczny, gdyż utrudnia to operatywność kierowania i konspirację. W wypadku gdy w wyniku pomyślnej realizacji zadań typowniczo-werbunkowych rezydenturę zbytnio się rozbudowuje, tworzy się w jej ramach wydzielone grupy agenturalne. Kierowanie taką grupą powierza się sprawdzonemu i doświadczonemu agentowi. Organizowanie grup korzystnie jest dokonywać na bazie terytorialnej, przewidując zawczasu możliwość przekształcenia ich w przyszłości w samodzielne rezydentury.
58. Poza głównym zadaniem, jakim jest zdobywanie wiadomości i materiałów wywiadowczych, rezydentury agenturalne wykonują szereg złożonych zadań wywiadowczych, do których przede wszystkim należy prowadzenie aktywnej i ukierunkowanej pracy typowniczo-werbunkowej oraz tworzenie i utrzymywanie odpowiedniej bazy, zabezpieczającej działalność rezydentury poprzez tworzenie i systematyczną rozbudowę agenturalnego aparatu pomocniczego.
59. Działalność z pozycji nielegalnych jest wyższą formą pracy wywiadowczej niż działalność aparatu pod przykryciem, ponieważ rezydentury agenturalne mogą być tworzone w dowolnym kraju zainteresowania wywiadowczego, niezależnie od istnienia stosunków dyplomatycznych i oficjalnych przedstawicielstw; są one ponadto trudniejsze do wykrycia i charakteryzują się większą żywotnością.
W okresie zagrożenia i wojny działalność wywiadowcza z pozycji nielegalnych może być jedyną, możliwą formą prowadzenia wywiadu przeciwko państwom zaangażowanym w konflikcie zbrojnym, gdyż aparat oficjalny przestanie tam istnieć.
60. Zadania wywiadowcze z pozycji nielegalnych mogą być także wykonywane przez samodzielnie działających nielegałów i nielegalnych pracowników wywiadu oraz samodzielnie działających agentów posiadających bezpośrednią łączność z Centralą.
Zadania samodzielnie wykonują zazwyczaj ci nielegałowie, nielegalni pracownicy wywiadu i agenci, których włączenie do rezydentur jest niecelowe ze względów konspiracyjnych lub ze względu na wykonywane szczególnie ważne zadania wywiadowcze, częstą zmianę miejsca pobytu, brak rezydentury na danym terenie itp.
61. Ilość i skład zagranicznego aparatu wywiadowczego na określonym terytorium powinny zapewniać optymalne wykonanie zadań wywiadowczych i zależą głównie od następujących czynników:
– zakresu potrzeb i zainteresowań wywiadowczych danym terenem i jego problematyką;
– stanu posiadanego aparatu nielegalnego i pracującego pod przykryciem polskich placówek zagranicznych, jego uplasowania i możliwości rozbudowy;
– warunków organizacji łączności wywiadowczej pomiędzy rezydenturami a Centralą i wewnątrz rezydentur.
R o z d z i a ł IV
PODSTAWOWE ZASADY,
FORMY I METODY PRACY
OPERACYJNEJ
62. Praca operacyjna powinna być prowadzona w sposób efektywny i maksymalnie bezpieczny; z tych względów muszą charakteryzować ją następujące czynniki:
1) planowość – obejmująca planowanie perspektywiczne, okresowe i bieżące.
Planowanie perspektywiczne i okresowe powinno uwzględniać stałą i systematyczną rozbudowę sieci agenturalnych przez określenie głównych kierunków działania w czasie i przestrzeni oraz środków i metod ich realizacji. Planowanie bieżące dotyczy wszystkich przedsięwzięć, operacji i czynności wywiadowczych, realizowanych przez wszystkie ogniwa wywiadu.
Staranne planowanie jest podstawą ciągłości i koordynacji wysiłków w pracy wywiadowczej.
2) konspiracja – obejmuje całokształt form organizacyjnych i metod działania polegających na stałym i konsekwentnym maskowaniu przed organami obcych kontrwywiadów i osobami postronnymi czynności operacyjnych pracowników wywiadu. Ścisłe przestrzeganie zasad konspiracji jest obowiązkiem wszystkich pracowników wywiadu.
3) aktywność – polega na uporczywym dążeniu pracowników wywiadu do wykonywania postawionych zadań wywiadowczych za pomocą wszystkich dostępnych im środków i sposobów oraz na wypracowywaniu nowych i doskonaleniu dotychczasowych form pracy wywiadowczej;
4) dokładność i terminowość – osiąga się przez:
– stawianie konkretnych i jednoznacznych zadań wykonawcom oraz określanie terminowości i sposobów ich wykonania;
– odpowiednie wariantowanie zamierzonych poczynań w oparciu o przewidywanie rozwoju określonych sytuacji wywiadowczych;
– przeprowadzanie wszelkich operacji i przedsięwzięć wywiadowczych w ściśle zaplanowanych terminach i miejscach oraz zgodnie z przyjętymi wcześniej warunkami i zasadami;
5) znajomość sytuacji wywiadowczej – polega na stałym zbieraniu i studiowaniu oraz analizowaniu informacji i materiałów, głównie dotyczących:
– organizacji, wyposażenia, form i metod działania obcych kontrwywiadów;
– przepisów prawnych (ustaw, zarządzeń), zwyczajów i obyczajów obowiązujących w krajach zainteresowania wywiadowczego;
– wewnętrznej sytuacji politycznej i ekonomicznej;
– znajomości geografii danego kraju;
6) koncentracja i celowość działania – polegające na ześrodkowaniu całego wysiłku wywiadowczego na wybranych obiektach, problemach bądź zagadnieniach będących przedmiotem rozpoznania, rozpracowania i aktywnego działania.
A. PLANOWANIE PRACY OPERACYJNEJ
63. Pomyślne wykonanie różnorodnych zadań wywiadowczych wymaga dokładnego ich zaplanowania i zrealizowania we właściwym czasie. Podstawę planowania pracy operacyjnej stanowią szczegółowe rozkazy, zarządzenia i wytyczne Szefa Zarządu II Sztabu Generalnego WP oraz stałe, roczne i doraźne zadania wywiadowcze.
Planowanie pracy operacyjnej obejmuje plany perspektywiczne, roczne, miesięczne (lub kwartalne), problemowe lub dotyczące określonych spraw.
64. Perspektywiczne plany zamierzeń operacyjnych sporządza się na szczeblu Pionu Operacyjnego oraz w zależności od potrzeb – w podległych mu komórkach. W planach tych określa się główne zadania i przedsięwzięcia na okres kilku lub kilkunastu lat.
Plany te obejmują następujące problemy:
– perspektywiczny rozwój działalności wywiadowczej w określonych rejonach i na określonych obiektach zainteresowania wywiadu strategicznego i AWO oraz główne kierunki budowy i rozbudowy rezydentur i sieci wywiadowczych;
– materiałowo-techniczne i finansowe zabezpieczenie działalności operacyjnej;
– perspektywiczne zamierzenia dotyczące przygotowania i wykorzystania w pracy operacyjnej kadrowych pracowników wywiadu;
– przewidywanie operacyjnej działalności na okres „W”.
65. Roczne plany pracy sporządza się na szczeblu Pionu Operacyjnego oraz podległych mu komórek. W planach tych określa się cel, siły i środki oraz sposoby wykonania poszczególnych zadań i przedsięwzięć.
Roczne plany zawierają między innymi następujące zagadnienia:
a) główne zadania i przedsięwzięcia wywiadowcze;
b) szczegółowe zamierzenia operacyjne dotyczące:
– rozpracowania obiektów zainteresowania wywiadowczego, organizowania na nich pracy typowniczo-werbunkowej i agenturalnej penetracji;
– szkolenia, przerzutów i legalizacji, zabezpieczenia w wywiadowcze środki techniczne, a zwłaszcza łączności, określenia stanu konspiracji, możliwości wywiadowczych, lojalności itp.;
– budowy, rozbudowy, reorganizacji rezydentur, kierowania ich pracą, a także wyeliminowania nieprzydatnych ogniw aparatu wywiadowczego;
– rozpracowania sytuacji wywiadowczej i zdobywania dokumentów legalizacyjnych;
– kontroli pracy rezydentur i sieci wywiadowczych;
– szkolenia, doskonalenia i przygotowywania kadry wywiadowczej;
– przeprowadzania odpraw, narad, ćwiczeń, kontroli itp. spraw.
Perspektywiczne i roczne plany zamierzeń operacyjnych Pionu Operacyjnego zatwierdza Szef Zarządu II Sztabu Generalnego WP, natomiast plany pracy komórek Pionu – Szef Pionu.
66. Roczne plany pracy stanowią podstawę do opracowywania miesięcznych (lub kwartalnych) planów pracy, które w sposób szczegółowy określają przedsięwzięcia operacyjne, a w szczególności:
– operacje wywiadowcze (spotkania, wymiany agenturalne i inne przedsięwzięcia z zakresu łączności wywiadowczej);
– czynności związane z rozpracowywaniem obiektów zainteresowania wywiadowczego i prowadzeniem pracy typowniczo-werbunkowej;
– werbunki kandydatów do pracy wywiadowczej oraz szkolenie osób zawerbowanych;
– przedsięwzięcia związane z opracowywaniem i przygotowaniem środków techniki wywiadowczej dla zabezpieczenia pracy operacyjnej;
– opracowywanie i realizację poczt operacyjnych i innej korespondencji bieżącej;
– dokonywanie analiz i opracowań dotyczących form i metod pracy operacyjnej, sytuacji wywiadowczej oraz operacyjnej dokumentacji normatywnej;
– inne przedsięwzięcia wynikające z potrzeb bieżącej pracy operacyjnej.
Miesięczne lub kwartalne plany pracy komórek Pionu Operacyjnego zatwierdza Zastępca Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych.
67. Oprócz perspektywicznych i okresowych planów pracy poszczególne komórki Pionu Operacyjnego sporządzają plany poszczególnych przedsięwzięć operacyjnych, do których zaliczamy:
– plan rozpracowania i werbunku kandydatów do pracy wywiadowczej;
– plan szkolenia zawerbowanych nielegałów, nielegalnych pracowników wywiadu, agentów, nielegalnych kurierów i współpracowników;
– plan przerzutu i legalizacji;
– plan łączności wywiadowczej;
– plan rozpracowania obiektów zainteresowania wywiadowczego i ich agenturalnej penetracji;
– inne plany wynikające z potrzeb bieżącej pracy operacyjnej.
68. Forma i treść planów powinny być zgodne z ustalonymi wzorami dokumentów operacyjnych lub sprecyzowane każdorazowo przez przełożonego, nakazującego opracowanie określonego planu. Prócz planów pracy i zamierzeń operacyjnych opracowuje się roczne plany zabezpieczenia finansowego pracy operacyjnej (preliminarze budżetowe). Sposób, terminy i formę sporządzania tych planów określają odrębne przepisy.
69. Aparat zagraniczny prowadzi działalność wywiadowczą w oparciu o zadania stałe, roczne i doraźne opracowane przez Centralę. Przy opracowywaniu tych zadań należy uwzględniać wnioski i propozycje rezydentów. Rezydentury, działające z pozycji przykrycia, opracowują plan realizacji zadań rocznych, uwzględniając posiadane siły i środki oraz konkretne możliwości poszczególnych pracowników rezydentury.
B. ZASADY PROWADZENIA PRACY
TYPOWNICZO-WERBUNKOWEJ
70. Agenturalna penetracja obiektów wywiadowczego zainteresowania możliwa jest w wyniku systematycznie prowadzonej i ukierunkowanej pracy typowniczo-werbunkowej, na którą składa się całokształt przedsięwzięć zmierzających do wytypowania, rozpracowania i zawerbowania do pracy wywiadowczej określonych osób (nielegałów, nielegalnych pracowników wywiadu, agentów, kurierów nielegalnych, współpracowników lub personelu pomocniczego), zdolnych do wykonania określonych zadań wywiadowczych.
71. Wytypowanie kandydatów do werbunku poprzedza analiza potrzeb wywiadu oraz możliwości typowanej osoby w zakresie zadań wywiadowczych, przewidzianych do realizacji przy jej udziale. Typowanie powinno odbywać się według kryteriów uwzględniających całokształt obiektywnych i subiektywnych walorów kandydata, pozwalających na określenie jego przydatności do pracy wywiadowczej, celowości werbowania i ustalania podstaw pozyskania.
72. Zarząd II Sztabu Generalnego WP w zasadzie nie wykorzystuje jako agentów – członków partii komunistycznych w państwach kapitalistycznych.
73. Najczęściej stosowanymi sposobami typowania kandydatów na agentów są:
– typowanie na podstawie akt personalnych, znajdujących się w różnych instytucjach (dotyczy to głównie typowania z pozycji kraju);
– typowanie na podstawie informacji uzyskanych od osób trzecich, w tym również pracowników aparatu agenturalnego;
– typowanie na podstawie osobistej znajomości kandydata.
W typowaniu kandydatów okolicznościami ograniczającymi lub wykluczającymi ich wykorzystanie mogą być: kryminalna przeszłość, alkoholizm, nadzór ze strony obcego kontrwywiadu lub policji przeciwnika, niemoralny tryb życia, długotrwała choroba lub brak równowagi psychicznej, zboczenia, narkomania itp.
74. Wytypowani kandydaci podlegają rozpracowaniu, które prowadzi się w celu:
– gruntownego sprawdzenia i potwierdzenia możliwości wywiadowczych kandydata oraz celowości i możliwości jego pozyskania;
– zebrania szczegółowych danych pozwalających na opracowanie dokładnej charakterystyki kandydata;
– sprecyzowania podstawy i motywów oraz określenia metody werbunku, a także innych okoliczności istotnych dla jego realizacji;
– przygotowania niezbędnej dokumentacji oraz wyznaczenia osób do przeprowadzenia werbunku.
75. Plan rozpracowania jest dokumentem operacyjnym określającym wszelkie przedsięwzięcia w celu zdobycia niezbędnych danych, umożliwiających podjęcie decyzji co do celowości i sposobu werbunku. Plan powinien zawierać następujące główne elementy:
– cel rozpracowania;
– termin rozpracowania;
– sposoby rozpracowania (sposoby zbierania informacji o kandydacie i źródła tych informacji);
– osoby odpowiedzialne za realizację poszczególnych przedsięwzięć i całości planu;
– koszty związane z rozpracowaniem kandydata.
W zależności od możliwości i potrzeb, rozpracowanie może być prowadzone z pozycji własnego kraju i zagranicy.
76. Rozpracowanie z pozycji własnego kraju (w zależności od potrzeb) polega na poufnym zbieraniu wszelkich danych o kandydacie zawartych w jego aktach personalnych w miejscu pracy, w kartotekach MSW, WSW i w terenowych sztabach wojskowych oraz na przeprowadzaniu wywiadów środowiskowych.
Dodatkowe dane o kandydacie uzyskuje się od samego kandydata po nawiązaniu z nim legendowanego kontaktu osobistego. Kontakt osobisty powinien umożliwić poznanie cech charakteru kandydata, predyspozycji psychicznych i fizycznych oraz innych cech jego osobowości, znajomość których jest niezbędna do określenia wartości kandydata i jego przydatności do pracy wywiadowczej.
77. Rozpracowanie za granicą prowadzi się poprzez wykorzystanie wszystkich posiadanych przez wywiad możliwości. Najczęściej stosowanym sposobem rozpracowania jest kontakt osobisty pracownika wywiadu z osobą będącą w zainteresowaniu operacyjnym. Rozpracowanie nie zawsze jednak musi być prowadzone ze stosowaniem kontaktów osobistych. W wielu wypadkach niezbędne dane o kandydacie można uzyskać innymi drogami, na przykład przez zbieranie danych z miejsc pracy i zamieszkiwania interesującej osoby, studiowanie materiałów i informacji publikowanych (lokalna prasa, książki telefoniczne itp.), a także przez wykorzystywanie osób trzecich, w tym również (przy sprzyjających okolicznościach) osób z postępowych i lewicowych organizacji społeczno-politycznych (partii politycznych, związków zawodowych, asocjacji).
Rozpracowanie za granicą musi być prowadzone intensywnie, z jednoczesnym zachowaniem wszelkich zasad konspiracji, tak aby proces ten nie zwrócił uwagi obcych organów kontrwywiadowczych.
78. W przypadku gdy rozpracowanie nie potwierdzi możliwości wywiadowczych kandydata lub ujawni przeciwwskazania co do wykorzystania go, należy zrezygnować z kandydata. Decyzję w tej sprawie podejmuje szef właściwego oddziału operacyjnego na podstawie analizy całokształtu sprawy.
79. Pozytywne wyniki rozpracowania stanowią podstawę do przystąpienia do werbunku kandydata. Werbunek jest tajnym, politycznie i operacyjnie uzasadnionym procesem pozyskania wytypowanej i rozpracowanej osoby do współpracy. Podstawę werbunku stanowią zarówno rzeczywiste, jak i celowo stworzone lub rozbudowane przez wywiad fakty, okoliczności, motywy, poglądy, pobudki, które mogą być wykorzystane jako podstawa uzyskania zgody osoby werbowanej na podjęcie współpracy z wywiadem.
80. Do motywów werbunku zalicza się następujące główne grupy czynników wykorzystywanych w procesie pozyskiwania kandydata do współpracy wywiadowczej:
– przekonania ideowo-polityczne oznaczające zbieżność lub bliskość poglądów ideowych i politycznych kandydata z założeniami ustrojowymi socjalizmu, bądź też wykorzystanie jego antyimperialistycznej postawy;
– patriotyzm oznaczający uczuciowe przywiązanie kandydata do Polski, dumę z jej osiągnięć oraz chęć obrony żywotnych interesów Polski;
– antagonizmy społeczne, narodowościowe i religijne;
– materialne, osobiste lub inne zainteresowania wynikające ze skłonności kandydata do wykonywania zadań wywiadowczych za wynagrodzeniem finansowym lub w naturze, bądź też innego rodzaju przysługi zaspokajającej jego interesy lub dążenia;
– materiały kompromitujące, oznaczające udokumentowane fakty lub okoliczności, ujawnienie których mogłoby narazić kandydata na utratę wolności, w istotny sposób zaszkodzić jego dotychczasowej opinii, stanowisku, pozycji zawodowej czy społecznej, źródłom dochodów bądź też innym jego interesom.
81. Pozyskanie rozpracowanej osoby dla wywiadu jest najpoważniejszym aktem procesu werbunkowego. Metoda i sposób pozyskania powinny być przygotowane ze szczególną starannością i zapewniać jego powodzenie oraz uwzględniać możliwości wycofania się w przypadku nie dojścia werbunku do skutku. Pozyskanie rozpracowanej osoby dla wywiadu może być aktem jednorazowym lub procesem stopniowego pozyskiwania rozłożonym w czasie. Wybór metody werbunku zależy przede wszystkim od motywów oraz osobowości kandydata.
82. W pracy wywiadowczej stosuje się następujące metody werbunku:
a) metodę bezpośrednią – polegającą na dokonaniu werbunku w toku jednej, odpowiednio przygotowanej rozmowy. Werbunek przeprowadzony tą metodą, jeśli nie ma przeciwwskazań, powinien w zasadzie zakończyć się przyjęciem od werbowanego pisemnego zobowiązania do współpracy z wywiadem. Metodę bezpośrednią stosuje się przy werbunku agentów, współpracowników i pracowników personelu pomocniczego, werbowanych na terenie kraju. Ponadto metodę tę stosuje się w odniesieniu do kandydatów na agentów za granicą, jeśli istnieją przesłanki wskazujące na to, że kandydat wyrazi zgodę. Jeżeli osoba werbowana za granicą deklaruje gotowość przystąpienia do współpracy, ale odmawia podpisania zobowiązania, można zrezygnować z żądania takiego dokumentu.
b) metodę stopniowego pozyskiwania do współpracy – polegającą na realizowaniu werbunku etapami. Osoba werbująca, występując pod odpowiednio dobranym przykryciem lub legendą, stopniowo oddziaływuje i planowo angażuje kandydata do świadomego wykonywania zadań wywiadowczych. W tym przypadku o rzeczywistym pozyskaniu kandydata do współpracy z wywiadem decyduje systematyczne otrzymywanie od niego informacji i materiałów lub wykonywanie innych zadań wywiadowczych. Metodę tę stosuje się wyłącznie wobec kandydatów na agentów i personelu pomocniczego werbowanych spośród obywateli obcych państw.
83. Wobec obcokrajowców posiadających duże możliwości wywiadowcze, a którzy ze względu na swoje przekonania nie zgodziliby się pracować na rzecz państwa socjalistycznego, dopuszcza się stosowanie werbunku „pod obcą flagą”. W tym przypadku werbujący występuje pod przykryciem lub w imieniu obcego państwa, organizacji politycznej lub gospodarczej. Werbunek „pod obcą flagą” można przeprowadzać zarówno metodą bezpośrednią, jak i metodą stopniowego pozyskiwania do współpracy.
84. Podstawę dokonania czynności werbunkowych stanowi opracowany wcześniej i zatwierdzony wniosek o zawerbowanie, który powinien zawierać:
– dane personalne kandydata i jego najbliższej rodziny;
– historię nawiązania kontaktu oraz przebieg i wyniki rozpracowania, charakterystykę możliwości wywiadowczych kandydata, jego cech osobowych, przekonań i poglądów społeczno-politycznych, pozycji zawodowej, materialnej itp.;
– cel, motywy i metody, czas i miejsce werbunku oraz sposób jego przeprowadzenia i zabezpieczenia;
– propozycję odnośnie do osoby, która powinna dokonać werbunku;
– propozycje w sprawie sposobu utrzymywania łączności oraz zabezpieczenia finansowego działalności wywiadowczej osoby werbowanej.
85. Wniosek o zawerbowanie zatwierdza:
– na nielegałów, nielegalnych pracowników wywiadu, agentów i kurierów nielegalnych – Szef Zarządu II Sztabu Generalnego WP;
– na współpracowników i personel pomocniczy za granicą – Zastępca Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych;
– na personel pomocniczy w kraju – szef właściwego oddziału operacyjnego.
86. Realizację werbunków należy powierzać odpowiednio przygotowanym i doświadczonym kadrowym pracownikom wywiadu. W niektórych wypadkach dokonywanie werbunków można powierzać także nielegałom, nielegalnym pracownikom wywiadu, doświadczonym współpracownikom oraz sprawdzonym agentom. Z przeprowadzonego werbunku osoba werbująca obowiązana jest sporządzić szczegółowy meldunek, który powinien zawierać:
– przebieg werbunku oraz stopień jego zgodności z planem;
– potwierdzenie możliwości wywiadowczych osoby werbowanej oraz konkretne propozycje w sprawie jej wykorzystania;
– propozycje w sprawie zakresu, metod, miejsca i czasu szkolenia wywiadowczego i przygotowania do pracy.
W wypadku gdy werbunek przeprowadza się metodą stopniowego pozyskania do współpracy, wniosek o uznanie kandydata za agenta sporządza się wówczas, kiedy dostarcza on w sposób świadomy materiały wywiadowcze i podporządkowuje się zasadom konspiracji.
87. Po przeprowadzeniu werbunku rozpoczyna się etap szkolenia, a następnie – współpracy wywiadowczej. Okres ten należy nadal wykorzystywać do dalszego rozpracowywania i sprawdzania osoby zawerbowanej.
Rozpracowywanie to ma na celu:
– potwierdzenie istniejących i ustalenie nowych możliwości wywiadowczych osoby zawerbowanej;
– sprawdzanie lojalności i szczerości wobec organów naszego wywiadu;
– uzyskanie dodatkowych danych dotyczących osobowości zawerbowanego;
– kontrolowanie postępowania agenta w celu zapobieżenia ewentualnej dekonspiracji:
– prowadzenie pracy wychowawczej.
Rozpracowywanie i sprawdzanie powinno być prowadzone przez cały okres współpracy danej osoby z wywiadem.
88. Typowanie, rozpracowanie i werbunek kandydatów do pracy w pomocniczym aparacie wywiadowczym (na adresówki, lokale i telefony konspiracyjne, radiotelegrafistów) odbywa się na takich samych zasadach, jak agentury podstawowej, z tym że lojalność i uczciwość tego rodzaju agentów ma jeszcze większe znaczenie dla bezpieczeństwa ogniwa wywiadowczego, niż w odniesieniu do typowanych agentów.
Fakt ten nakłada na pracowników wywiadu, zajmujących się pracą typowniczo-werbunkową i kierowaniem działalnością aparatu agenturalnego, obowiązek starannego dobierania kandydatów do pełnienia funkcji pomocniczych, skrupulatnego rozpracowania oraz systematycznej kontroli ich działalności i postępowania.
KIEROWANIE PRACĄ ZAGRANICZNEGO APARATU WYWIADOWCZEGO
a) Zasady ogólne
89. Kierowanie pracą zagranicznego aparatu wywiadowczego polega przede wszystkim na:
– właściwym planowaniu i przygotowywaniu operacji wywiadowczych;
– stawianiu zadań wywiadowczych oraz udzielaniu wytycznych dotyczących sposobów ich realizacji;
– kontrolowaniu stopnia wykonania zadań;
– systematycznym analizowaniu i ocenianiu stopnia konspiracji, warunków, stanu i wyników pracy poszczególnych ogniw i pracowników wywiadu.
90. Kierowanie aparatem terenowym powinno być ciągłe, zdecydowane i elastyczne. Osiąga się to przez terminowe stawianie zadań wywiadowczych, określanie sposobów ich realizacji i kontrolę, organizację przyjmowania materiałów i informacji wywiadowczych od ogniw zdobywających, sprawdzanie lojalności agentury i konspiracji, stałe śledzenie i analizowanie sytuacji wywiadowczej oraz szybkie reagowanie na zachodzące zmiany. Podstawę sprawnego kierowania aparatem terenowym stanowią okresowe i problemowe plany pracy dotyczące poszczególnych zamierzeń i przedsięwzięć wywiadowczych w połączeniu z dobrze zorganizowaną i sprawnie działającą łącznością wywiadowczą.
91. Kierowanie aparatem terenowym leży w gestii operacyjnych komórek Centrali. Kierowanie z pozycji Centrali pracą rezydentur wywiadowczych, samodzielnych agentów, nielegałów, nielegalnych pracowników wywiadu, współpracowników i innych ogniw aparatu wywiadowczego należy powierzać oficerom wywiadu posiadającym wysokie kwalifikacje zawodowe i odpowiednie doświadczenie w pracy operacyjnej.
92. Istotnym elementem procesu kierowania jest stawianie zadań pracownikom i ogniwom aparatu terenowego. Zadania te powinny być konkretne i jednoznacznie sformułowane oraz dostosowane do możliwości wywiadowczych wykonawcy. Stawianie zadań ogólnikowych lub „na wyrost” nie tylko powoduje rozproszenie wysiłku i zwiększa niebezpieczeństwo dekonspiracji, lecz także demoralizuje wykonawców. W miarę potrzeby i możliwości stawiający zadanie obowiązany jest udzielić wykonawcy dokładnych wskazówek dotyczących warunków i sposobów realizacji postawionych zadań oraz sposobu postępowania w przypadku trudności ich wykonania. Stawianie zadań oraz przyjmowanie informacji i materiałów wywiadowczych może mieć miejsce w czasie osobistych kontaktów, przez łączników, w poczcie operacyjnej przekazywanej kurierem, przez schowki lub adresówki z wykorzystaniem tajnopisów, szyfrów i innych sposobów utajniania korespondencji, a także drogą radiową z zastosowaniem szyfru.
93. Należy dążyć do tego, aby stawiane zadania były realizowane w pełni i w określonym terminie. W wypadku niewykonania zadań należy ustalić przyczyny, które uniemożliwiły ich realizację. Wnioski z tej analizy pozwolą odpowiedniej komórce organizacyjnej właściwie reagować w dalszym kierowaniu pracą określonego ogniwa lub pracownika wywiadowczego aparatu terenowego.
94. Możliwości wywiadowcze aparatu terenowego należy systematycznie analizować oraz podejmować przedsięwzięcia zmierzające do ich poszerzania. W miarę zwiększania się możliwości wywiadowczych określonego ogniwa wywiadu należy rozszerzać zakres przydzielanych zadań, zwracając jednak uwagę, aby wynikały one z konkretnych potrzeb wywiadowczych i były wykonalne. Wykonanie zadań przez pracowników aparatu terenowego należy systematycznie oceniać. Ocenie podlegają przede wszystkim:
– stopień wykonania postawionych zadań;
– stopień ponoszonego ryzyka;
– inicjatywa własna, samodzielność i zaangażowanie w pracy.
Oceny należy podawać do wiadomości wykonawcom zadań. Pracowników wywiadu dobrze pracujących należy wyróżniać i nagradzać, a wobec zaniedbujących się lub naruszających zasady pracy wywiadowczej – wyciągać surowe wnioski.
95. Pracownicy wywiadu kierujący pracą ogniw wywiadowczych ponoszą odpowiedzialność za wyniki ich pracy oraz za przestrzeganie zasad konspiracji. Zobowiązani są oni do układania swoich stosunków z podległymi im agentami tak, aby zachować autorytet własny i organów wywiadu. Pracownikom wywiadu kategorycznie zabrania się wykorzystywać agentów, informatorów, jak i współpracowników do celów osobistych, przyjmować od nich podarunki, zaciągać pożyczki lub też korzystać z przedmiotów stanowiących ich własność osobistą.
Niedopuszczalne jest poniżanie godności osobistej podwładnych pracowników, a także podrywanie autorytetu przełożonych. Pracownika wywiadu, kierującego pracą ogniw nielegalnego aparatu agenturalnego, powinny cechować wymagalność i stanowczość w stosunku do podwładnych, a jednocześnie opanowanie i takt oraz gotowość do udzielenia w każdym przypadku wskazówek, rad i pomocy.
96. Szereg przedsięwzięć związanych z kierowaniem pracą aparatu terenowego realizuje się w toku operacji wywiadowczych. Przygotowując i przeprowadzając operację wywiadowczą, należy zawsze uwzględniać konieczność zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa wszystkim pracownikom biorącym udział w operacji. Osiąga się to przez:
– staranne zaplanowanie operacji z uwzględnieniem wariantów jej przebiegu, w zależności od aktualnej sytuacji wywiadowczej;
– wybór odpowiedniego miejsca, czasu i sposobu przeprowadzenia operacji;
– opracowanie odpowiedniej legendy dla pracowników przeprowadzających operację;
– opracowanie systemu zabezpieczenia operacji przed wykryciem jej przez obce organy kontrwywiadowcze;
– opracowanie sposobu postępowania w razie wpadki lub uniemożliwienia przeprowadzenia operacji, konieczności jej zerwania i przeniesienia na inny termin i miejsce.
Za właściwe przygotowanie i przeprowadzenie operacji wywiadowczych za granicą odpowiedzialni są rezydent i podległy mu pracownik wywiadu organizujący operację, zaś w Centrali – szef kierunkowego oddziału operacyjnego.
b) Kierowanie pracą zagranicznego aparatu wywiadowczego pod przykryciem
97. Podstawą działalności wywiadowczej kadrowych pracowników pod przykryciem attachatów wojskowych i innych placówek za granicą jest rozkaz specjalny, w którym określa się funkcje i szczegółowe zadania. Rozkaz specjalny dla rezydentów zatwierdza Szef Zarządu II Sztabu Generalnego WP, zaś dla zastępców i pozostałych pracowników operacyjnych – Zastępca Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych.
98. Pracą zagranicznego aparatu wywiadowczego pod przykryciem kierują bezpośrednio oddziały kierunkowe Pionu Operacyjnego Zarządu II Sztabu Generalnego WP. Kierowanie odbywa się drogą pośrednią przez poczty operacyjne i szyfrogramy oraz bezpośrednio przez wezwanie danego pracownika do Centrali lub wyjazd przedstawiciela Centrali do kraju działania danej rezydentury.
99. Rezydenturą za granicą kieruje bezpośrednio rezydent, który ma do pomocy zastępcę lub zastępców. Jest on odpowiedzialny za organizację całokształtu pracy, realizację zadań wywiadowczych oraz bezpieczeństwo, stan moralno-polityczny i dyscyplinę podległej mu rezydentury. Do jego głównych obowiązków należy kierowanie działalnością typowniczo-werbunkową, rozbudowa sieci agenturalnej, kierowanie podporządkowaną mu agenturą oraz rozbudowa i zabezpieczenie łączności wywiadowczej. Funkcja rezydenta i jego zastępców polega nie tylko na wydawaniu poleceń i kontrolowaniu ich wykonawstwa, lecz także na umiejętnym podejściu do podległego mu aparatu wywiadowczego. Ważną cechą kierownika każdego szczebla rezydentury jest umiejętność samodzielnego podejmowania decyzji i wyciągania właściwych wniosków opartych na racjonalnych przesłankach
100. W kierowaniu pracą zagranicznego aparatu wywiadowczego pod przykryciem powinno się stosować zasadę wzajemnego, dokładnego i terminowego informowania w sprawach operacyjnych. Odnosi się to zarówno do danej rezydentury, jak i oddziału kierunkowego Centrali. Przestrzeganie tej zasady wpływa na elastyczność i sprężystość działania zagranicznego aparatu wywiadowczego.
101. W kierowaniu pracą aparatu wywiadowczego pod przykryciem należy uwzględniać fakt, że jego działalność jest systematycznie obserwowana przez organy obcych kontrwywiadów, wobec czego realizowane przez niego przedsięwzięcia wywiadowcze powinny być zawsze starannie przygotowane i maskowane. Odnosi się to zwłaszcza do takich przedsięwzięć, jak utrzymywanie łączności z agenturą i kontaktowanie się z osobami pozostającymi w aktywnym rozpracowaniu oraz do bezpośredniego zdobywania materiałów i informacji oficjalnie niedostępnych.
102. Pracownicy kadrowi aparatu wywiadowczego działającego pod przykryciem attachatów wojskowych i innych polskich placówek zagranicznych powinni w stopniu maksymalnym wykorzystywać swoje stanowiska oficjalne dla realizacji postawionych przez Centralę zadań wywiadowczych. Oprócz wykonywania podstawowych zadań operacyjnych powinni oni dążyć przede wszystkim do:
– nawiązywania i utrzymywania szerokich kontaktów w odpowiednich środowiskach na płaszczyźnie oficjalnej i prywatnej oraz docierania do osób interesujących wywiad w celu wytypowania i rozpracowania kandydatów na agentów lub świadomych informatorów;
– dokładnego poznawania kraju zainteresowania wywiadowczego, a szczególnie jego stosunków polityczno-społecznych, gospodarczych i naukowych, obowiązujących przepisów prawnych, administracyjnych i porządkowych oraz zwyczajów i obyczajów różnych środowisk;
– systematycznej penetracji rynku wydawniczego, bibliotek i księgarń, studiowania prasy i wydawnictw oraz śledzenia audycji radiowych i telewizyjnych, w tym głównie o tematyce wojskowej;
– śledzenia, analizowania i opracowywania problematyki dotyczącej kierunków polityki zagranicznej i wewnętrznej danego państwa, stanu i kierunków rozwoju sił zbrojnych, sytuacji ekonomicznej i osiągnięć naukowo-technicznych;
– rozpracowywania obiektów operacyjnego przygotowania terenu oraz rozpoznawania obiektów i rejonów o charakterze wywiadowczym;
– pogłębiania znajomości języków obcych, a szczególnie języka kraju zainteresowania wywiadowczego.
W realizacji tych zadań kadrowi pracownicy wywiadu powinni dążyć do pełnego wykorzystania dokumentacji informacyjnej będącej w posiadaniu danych placówek, do ścisłej współpracy z merytorycznymi pracownikami polskich przedstawicielstw za granicą, a szczególnie z osobami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo i ochronę placówek, a także z attachatami wojskowymi zaprzyjaźnionych państw socjalistycznych.
c) Kierowanie pracą wywiadowczą współpracowników
103. Współpracownicy, zatrudnieni w polskich przedstawicielstwach za granicą, wykonują zadania wywiadowcze w składzie rezydentury, grupy wywiadowczej lub samodzielnie. Pracą współpracowników wykonujących samodzielne zadania wywiadowcze za granicą kieruje właściwy oddział operacyjny w Centrali. Zadania wywiadowcze na okres pracy współpracownika za granicą opracowuje się na piśmie, na ogólnie przyjętych zasadach. Dokument ten podpisuje szef właściwego oddziału operacyjnego, a zatwierdza – Zastępca Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych.
104. Realizacja zadań wywiadowczych przez współpracowników podlega systematycznej kontroli i ocenie. Po powrocie współpracownika do kraju właściwy oddział operacyjny dokonuje szczegółowej analizy i oceny całokształtu jego pracy wywiadowczej. Ocena ta powinna stanowić podstawę do podjęcia decyzji w sprawie dalszego wykorzystania współpracownika. Decyzję taką podejmuje Zastępca Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych w oparciu o wniosek szefa właściwego oddziału operacyjnego, który określa jednocześnie, w jaki sposób współpracownik ma być wykorzystany na terenie kraju i kto ma nim kierować.
105. Współpracownicy mogą być wynagradzani za pracę wykonywaną na korzyść wywiadu. W wypadku osiągania przez nich dobrych wyników i wykazywania dużego zaangażowania w pracy wywiadowczej rezydenci, kierownicy grup wywiadowczych i szefowie oddziałów operacyjnych powinni występować do przełożonych z wnioskami o przyznawanie im premii pieniężnych, nagród i innych wyróżnień – z odznaczeniami wojskowymi i państwowymi włącznie.
106. Współpracowników osiągających bardzo dobre wyniki w pracy wywiadowczej i posiadających perspektywę dalszej pracy na rzecz wywiadu wojskowego w niektórych przypadkach można powoływać do zawodowej służby wojskowej. Ukadrowienie współpracownika powinno odbywać się na podstawie następujących kryteriów:
– osiągania bardzo dobrych wyników w pracy wywiadowczej, szczególnie typowniczo-werbunkowej;
– wykazywania talentu operacyjnego i cech osobowych wywiadowcy oraz dużego zaangażowania w pracy wywiadowczej;
– umiejętność organizacji pracy i kierowania ludźmi;
– wysokie kwalifikacje zawodowe i nienaganna opinia w miejscu pracy;
– wysoki poziom ideowo-polityczny i moralny;
– odpowiedni wiek;
– dobra znajomość co najmniej jednego języka zachodniego;
– spełnienia ustawowych warunków do ukadrowienia.
Wniosek o ukadrowienie współpracownika opracowuje i przedstawia wyższym przełożonym szef właściwego oddziału operacyjnego.
107. Obowiązkiem wszystkich pracowników zagranicznego aparatu pod przykryciem jest dążenie do zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa pracy operacyjnej. W tym celu należy:
– stale i konsekwentnie przestrzegać zasad konspiracji;
– w kontaktach z agenturą stosować przede wszystkim formy łączności bezosobowej z wykorzystaniem środków technicznych, utajniających i kamuflujących;
– kontakty osobowe z agenturą organizować wyłącznie w wypadkach koniecznych i w miarę możliwości poza terenem bezpośredniej działalności agenta;
– analizować formy i metody działania obcych kontrwywiadów oraz wypracowywać sposoby przeciwdziałania;
– do każdego przedsięwzięcia operacyjnego opracowywać odpowiednią maskę i legendę;
– utrzymywać szerokie kontakty maskujące.
108. W strukturze organizacyjnej wszystkich rezydentur stosuje się zasadę indywidualnej i pionowej podległości. Oznacza to, iż każdy pracownik rezydentury może znać tylko tę osobę, z którą utrzymuje bezpośredni kontakt. Nie powinien on natomiast znać innych członków rezydentury lub sieci agenturalnej. Stosowanie tej zasady, w wypadku wsypy lub zdrady jednego pracownika, zapobiega dekonspiracji całej rezydentury lub sieci. Odstępstwo od tej zasady dopuszczalne jest jedynie w rezydenturach działających pod przykryciem placówek oficjalnych i to wyłącznie w stosunku do kadrowych pracowników wywiadu.
d) Kierowanie agentami
109. Pomyślne wykonanie przez wywiad zadań w dużej mierze zależy od sprawności kierowania działalnością aparatu agenturalnego. Pojęcie „kierowanie agentami” oznacza proces świadomego, właściwego oddziaływania wywiadu na sieć agenturalną w całości, na jej ogniwa i na każdego agenta z osobna w celu jak najlepszego wykonania postawionych przed wywiadem zadań.
110. Głównym celem w kierowaniu pracą aparatu agenturalnego jest ukierunkowywanie jego wysiłku na zabezpieczenie realizacji zasadniczych zadań wywiadowczych, zapewnienie bezpieczeństwa, ciągłości i efektywności pracy agentury w każdej sytuacji i warunkach.
111. Kierowanie agentami jest procesem złożonym, wymagającym wypracowania odpowiednich zasad i metod. Kierowanie agenturą na wszystkich szczeblach realizuje się na bazie centralizmu i jednoosobowego kierownictwa, wysokiego poczucia odpowiedzialności każdego pracownika wywiadu za powierzoną mu pracę w tym zakresie.
W kierowaniu agentami biorą udział pracownicy następujących szczebli:
– pracownicy Centrali wywiadu, którzy są upoważnieni do podejmowania ostatecznej decyzji w określaniu celów i zadań w zakresie kierowania agenturą;
– rezydenci – w odniesieniu do podległych im rezydentur;
– pracownicy rezydentur, kierujący bezpośrednio pracą agentów.
112. W niektórych sytuacjach zadanie kierowania pracą agentów może być powierzone doświadczonym i w pełni zaufanym agentom, wyznaczonym na kierowników grup agentów, a nawet – rezydentur.
113. Kierując pracą agentów, należy dążyć do:
a) celowego, aktywnego i konspiracyjnego wykorzystania, a także poszerzania możliwości wywiadowczych agentów dla pełnego i terminowego wykonania zadań wywiadowczych;
b) „mocnego wiązania” agentów z siecią agenturalną, zwłaszcza agentów cennych, zabezpieczając ich współpracę z wywiadem w każdej sytuacji i warunkach, w tym szczególnie w czasie zagrożenia i wojny;
c) sprawdzania lojalności i stopnia konspiracji;
d) ciągłego ulepszania form i metod pracy agentów, zwłaszcza w zakresie łączności i konspiracji, w celu zwiększania jej efektywności, operatywności i bezpieczeństwa.
114. Kierowanie agentami realizuje się przez wykorzystanie dwóch podstawowych rodzajów łączności agenturalnej, to jest łączności osobowej i bezosobowej. Najbardziej efektywną formą w kierowaniu agentami jest łączność osobowa. Kontakty osobowe sprzyjają lepszemu poznaniu i kontroli agentów, ich szkoleniu i wychowywaniu, jednak w praktycznej działalności, ze względu na bezpieczeństwo, najczęściej stosuje się łączność bezosobową, przy wykorzystaniu której realizuje się następujące przedsięwzięcia:
– przekazywanie zadań, instrukcji, wytycznych i udzielanie porad w sprawie sposobów wykonania tych zadań oraz postępowania agentów;
– otrzymywanie od agenta informacji na temat jego aktualnej sytuacji;
– wynagradzanie agenta;
– oddziaływanie wychowawcze na agenta przez odpowiednie redagowanie depesz, instrukcji i innej korespondencji;
– prowadzenie szkolenia agenta w różnych aspektach pracy agenturalnej;
– przekazywanie systemów łączności, środków techniki wywiadowczej itp.
115. Jednym z ważnych elementów kierowania agentami jest stawianie im zadań, okazywanie pomocy i kontrola wykonawstwa zadań.
116. Zadanie dla agenta powinno zawierać krótką i jasno sformułowaną treść, a także zakres konkretnych czynności, jakie agent powinien wykonać w celu zrealizowania postawionych przed nim zadań wywiadowczych lub organizacyjnych. Charakter i treść zadania powinny być zgodne z określonym przez Centralę ogólnym kierunkiem wykorzystania danego agenta, a tym samym odpowiadać jego możliwościom wywiadowczym.
117. Agenci powinni być systematycznie kontrolowani w celu sprawdzenia ich lojalności, obiektywności i uczciwości w informowaniu, przestrzeganiu zasad konspiracji oraz postępowaniu w toku realizacji zadań wywiadowczych. Kontrola agentów obejmuje głównie:
– sprawdzanie postępowania i zachowania się w życiu codziennym;
– systematyczną analizę dostarczanych informacji i materiałów wywiadowczych oraz konfrontowanie ich z informacjami otrzymanymi na ten sam temat z innych źródeł;
– wyjaśnianie okoliczności uzyskania informacji lub materiału i konfrontowanie tego z faktycznymi możliwościami wykonawcy;
– powierzanie do wykonania zadań kontrolnych;
– stosowanie przedsięwzięć sprawdzających;
– analiza zachowania się na spotkaniach.
Przedsięwzięcia powyższe prowadzi się w celu wykrywania agentów nasłanych przez obce kontrwywiady, zapobiegania ich przenikaniu do naszych sieci wywiadowczych oraz ochrony przed wsypami i zdradami.
118. Ważnym czynnikiem w kierowaniu pracą aparatu agenturalnego jest właściwe wynagradzanie agentów za pracę na rzecz wywiadu. Sposób i forma wynagradzania winny stanowić jeden z ważnych argumentów wiązania agenta z wywiadem, wychowywania go i poszerzania jego możliwości wywiadowczych. Agent może być wynagradzany w postaci:
– doraźnych opłat za dostarczany materiał;
– jednorazowych nagród pieniężnych;
– prezentów i upominków;
– innego rodzaju świadczeń – wg uznania Centrali.
Podstawowym kryterium ustalania wysokości wynagrodzenia agenta jest wartość dostarczonych przez niego materiałów i usług świadczonych na rzecz wywiadu. Inne formy finansowania agenta powinny być stosowane w celu mobilizowania go do osiągania lepszych pozycji zawodowych, politycznych, społecznych itp., gwarantujących zwiększanie możliwości wywiadowczych.
119. W kierowaniu agentami należy umiejętnie wykorzystywać sprzyjające okazje do prowadzenia pracy wychowawczej. Wychowanie agenta jest procesem złożonym, wymagającym od pracownika operacyjnego wysokich walorów politycznych, moralno-etycznych i kwalifikacji zawodowych. Celem pracy wychowawczej jest kształtowanie świadomości agentów w kierunku sprzyjającym szeroko pojętej pracy wywiadowczej przez wpajanie takich cech, jak: prawdomówność, rzetelność w wykonywaniu zadań, dyscyplina, nawyki konspiracji itp.
Istotne znaczenie w pracy wychowawczej ma także rozwijanie i poszerzanie motywów werbunku i współpracy, a tam gdzie jest to możliwe – łączyć je z zaangażowaniem ideowym w celu ściślejszego wiązania agenta z wywiadem.
120. W pewnych przypadkach współpraca z poszczególnymi pracownikami sieci agenturalnej, bądź z całą siecią lub rezydenturą wywiadowczą może być zamrożona.
Zamrożenie agenta polega na czasowym zawieszeniu jego aktywnej pracy wywiadowczej, z wyjątkiem niektórych czynności z zakresu łączności. Zamrożenie może nastąpić w następujących wypadkach:
– gdy agent lub inny pracownik rezydentury utracił możliwości wywiadowcze lub wykonał zadanie, dla którego został zwerbowany i na danym etapie nie zachodzi potrzeba dalszego, aktywnego wykorzystywania go;
– nastąpiła dekonspiracja pracownika sieci lub rezydentury, względnie istnieje takie niebezpieczeństwo;
– istnieje uzasadnione podejrzenie, że w sieci lub rezydenturze działa agent obcego kontrwywiadu.
Zamrożenie dokonuje się również w przypadkach wzmożonej aktywności organów kontrwywiadowczych, w wyniku wsyp lub zdrad w innych rezydenturach lub ogniwach wywiadu, jeżeli zaistniała sytuacja bezpośrednio zagraża bezpieczeństwu pracownika lub ogniwa wywiadowczego.
121. Z udokumentowanym wnioskiem o zamrożenie agenta może wystąpić:
– oficer kierujący agentem;
– rezydent za granicą;
– szef właściwego oddziału operacyjnego.
Wniosek o zamrożenie agenta, po zaopiniowaniu go przez Zastępcę Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych, zatwierdza Szef Zarządu II Sztabu Generalnego WP.
122. W zależności od okoliczności i przyczyny zamrożenia decyzja o zamrożeniu może być podana do wiadomości danego agenta lub też nie. W przypadku podania decyzji do jego wiadomości należy ustalić sposób ponownego nawiązania kontaktu, gdy ustaną przyczyny, które spowodowały zamrożenie.
123. Agenci (wykonujący zarówno główne, jak i pomocnicze zadania wywiadowcze), którzy są szkodliwi lub nieprzydatni w pracy wywiadowczej, powinni być usuwani z sieci agenturalnej.
124. Zerwanie współpracy z agentem lub wyeliminowanie go z sieci agenturalnej może nastąpić, gdy określona osoba:
– okazała się prowokatorem;
– zdemoralizowała się, a jej zachowanie i postępowanie grozi kompromitacją lub dekonspiracją;
– w toku współpracy okazała się niezdolna do wykonywania zadań wywiadowczych;
– utraciła możliwości wywiadowcze i nie ma perspektyw na ich odzyskanie;
– nie może wykonywać zadań ze względu na zły stan zdrowia;
– odmawia wykonania zadań;
– we wszystkich innych przypadkach, gdy pozostawienie danej osoby w sieci albo kontynuowanie z nią współpracy stanowi zagrożenie bezpieczeństwa innych osób aparatu wywiadowczego.
125. Z udokumentowanym wnioskiem o zerwanie współpracy występuje szef właściwego oddziału operacyjnego, a decyzję w tych sprawach podejmują:
– w stosunku do agentów i kurierów nielegalnych – Szef Zarządu II Sztabu Generalnego WP;
– w stosunku do współpracowników i informatorów za granicą – Zastępca Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych;
– w stosunku do personelu pomocniczego w kraju – szefowie odpowiednich oddziałów operacyjnych.
e) Kierowanie pracą nielegałów i nielegalnych pracowników wywiadu (NPW)
126. Szczególnej uwagi i głęboko przemyślanych poczynań wymaga organizowanie i kierowanie pracą nielegałów i nielegalnych pracowników wywiadu. Przygotowanie ich do przerzutu i pracy w danym kraju zainteresowania wywiadowczego obejmuje wykonanie określonych zawczasu czynności i przedsięwzięć takich, jak: przeprowadzenie szkolenia, opracowanie planu przerzutu i legalizacji, sprecyzowanie zadań wywiadowczych, dokonanie szczegółowej oceny sytuacji wywiadowczej oraz sprawdzenie znajomości przez nielegała (NPW) spraw i zadań, a także opracowanie planu działania na cały okres pobytu i pracy za granicą.
127. Zasady kierowania pracą nielegalnych pracowników wywiadu są prawie takie same, jak i zasady kierowania pracą nielegałów. Różnice występują przede wszystkim w sposobach przerzutu i legalizacji.
128. Plan przerzutu, legalizacji, łączności i działania na cały okres pobytu i pracy za granicą nielegała (NPW) zatwierdza Szef Zarządu II Sztabu Generalnego WP.
Pozostałe dokumenty (jak na przykład dotyczące szkolenia i przygotowania wywiadowczego) zatwierdza Zastępca Szefa Zarządu II ds. Operacyjnych.
129. Bezpośrednio przed przystąpieniem do operacji przerzutu oddział realizujący przerzut nielegała obowiązany jest:
– dokonać ostatecznego sprawdzenia znajomości przez nielegała całokształtu przekazanych mu w toku przygotowania zagadnień, spraw i zadań, a szczególnie dotyczących legendy i maski, trasy i sposobu przerzutu, systemu łączności, dokumentów legalizacyjnych i wyposażenia;
– dokonać szczegółowej oceny sytuacji wywiadowczej na planowanej trasie przerzutu, w punktach tranzytowych i w rejonie docelowym w celu upewnienia się, czy nie zaszły istotniejsze zmiany, które mogłyby rzutować na przebieg planowanej operacji.
130. Przebieg operacji przerzutu, dotarcie do krajów pośrednich i kraju docelowego oraz proces legalizacji nielegała powinny być dokładnie i wnikliwie śledzone i analizowane przez oddział kierunkowy. W wypadku zaistnienia nieprzewidzianych trudności, uniemożliwiających realizację zaplanowanych przedsięwzięć, Centrala podejmuje niezbędne kroki w celu udzielenia nielegałowi daleko idącej pomocy. W razie grożącego niebezpieczeństwa należy zabezpieczyć wycofanie się nielegała z zagrożonego rejonu lub nawet powrót do kraju.
131. Nielegałów i nielegalnych pracowników wywiadu nie powinno się włączać do sieci agenturalnych lub rezydentur wywiadowczych powiązanych lub kierowanych przez pracowników będących pod przykryciem placówek oficjalnych. Mogą oni być natomiast włączani do rezydentur nielegalnego aparatu agenturalnego, kierowanych bezpośrednio przez Centralę, na przykład w charakterze rezydentów względnie kierowników grup agenturalnych.
Nielegałowie i NPW powinni pracować w oparciu o długofalowe zadania wywiadowcze. Przekazywanie przez nich informacji i materiałów wywiadowczych do Centrali należy organizować głównie przez sprawdzone i bezpieczne systemy łączności bezosobowej, obsługiwane przez nielegalnych kurierów i łączników wysyłanych z kraju.
W sprawach niezwiązanych z przekazywaniem materiałów wykorzystuje się inne kanały łączności, jak poczta oficjalna, ogłoszenia prasowe, łączność radiowa itp. W okresie pokoju łączność radiową należy ograniczać do seansów jednostronnych: Centrala – nielegał (NPW) oraz okresowych, treningowych seansów dwustronnych.
Za organizację łączności z nielegałami odpowiedzialne są kierunkowe oddziały operacyjne Centrali.
132. Spotkania przedstawiciela Centrali z nielegałem (NPW) organizuje się z uwzględnieniem jego maski i legendy, pod jaką on występuje na terenie państwa zainteresowania wywiadowczego. Spotkania przeprowadza się zwykle na terenie państw trzecich (poza granicami państwa, na terenie którego nielegał (NPW) stale przebywa i wykonuje zadania wywiadowcze). W wyjątkowych tylko wypadkach dopuszcza się organizowanie spotkań na terenie stałego przebywania nielegała (NPW).
Na spotkaniach z nielegałem (NPW) przedstawiciel Centrali dokonuje okresowej oceny jego pracy, przekazuje mu dodatkowe zadania, jeżeli zachodzi taka potrzeba, omawia ważniejsze operacje wywiadowcze, a także, w miarę potrzeby, przeprowadza dodatkowe szkolenie. Legenda i maska przedstawiciela Centrali powinny zapewniać maksimum bezpieczeństwa i konspiracji przed identyfikacją przez obcy kontrwywiad.
Szkolenie nielegałów i nielegalnych pracowników wywiadu (NPW) traktuje rozdział IV Instrukcji, litera G, podpunkt c.
f) Kierowanie pracą agenturalnego aparatu wywiadowczego w okresie wojny
133. W planowaniu i organizowaniu pracy operacyjnej istotne znaczenie ma przygotowanie aparatu wywiadowczego, zdolnego skutecznie realizować zadania nie tylko w okresie pokoju, ale także w okresie zagrożenia i na wypadek wojny. Na okres wojny należy planować organizację rezydentur wywiadowczych, grup agenturalnych lub samodzielnych agentów na terytoriach potencjalnych przeciwników wyłącznie w oparciu o aparat nielegalny. Organizacja agenturalnej pracy wywiadowczej na okres „W” prowadzona będzie w oparciu o specjalne plany.
Przygotowania rezydentur nielegalnych do działania w czasie wojny powinny obejmować między innymi takie przedsięwzięcia, jak: przerzut i odpowiednie plasowanie nielegałów i nielegalnych pracowników wywiadu na terenie przewidywanego przeciwnika, rozbudowę agentury, organizowanie wielokanałowej, operatywnej i niezawodnej łączności wywiadowczej.
134. Przedsięwzięcia organizacyjne na okres wojny w odniesieniu do agentury należy rozpatrywać wielostronnie i kompleksowo, uwzględniając charakter ewentualnej wojny.
135. Dokonując selekcji i doboru agentów do pracy w okresie wojny, należy kierować się następującymi kryteriami:
– pewność agenta, jego odwaga, zdolność ponoszenia ryzyka, zaangażowanie w pracy wywiadowczej, inteligencja i spryt;
– możliwości wywiadowcze agenta;
– wiek i stan zdrowia agenta, zawód, zajmowane stanowisko, możliwości powołania go do wojska, a tym samym utracenie dotychczasowych możliwości wywiadowczych, a nabycie nowych;
– możliwości przeniesienia agenta na inny teren w ramach ewakuacji;
– narodowość i obywatelstwo agenta (obywatele innych narodowości mogą być odsunięci od obiektów zainteresowania wywiadowczego w ramach przedsięwzięć prewencyjnych KW w wypadku wojny);
– możliwość istnienia ze strony obcego KW podejrzeń wobec agenta o współpracę z wywiadem.
Należy dążyć do pozyskania agentów na bazie ideologicznej. Analiza powyższych kryteriów pozwoli podjąć najbardziej trafną decyzję odnośnie do wykorzystania posiadanej agentury i sprecyzowania zadań wywiadowczych, a także określenia sposobu zabezpieczenia w niezawodną łączność agenturalną.
136. Agenci, przewidywani do pracy w czasie wojny, powinni odpowiednio być przygotowani do tego zadania. Przygotowanie to należy prowadzić na podstawie zawczasu opracowanych planów, w których należy uwzględniać:
– kto, kiedy i gdzie będzie przygotowywał agentów (Centrala czy rezydent);
– zakres przeszkolenia agentów w dziedzinie techniki operacyjnej oraz w jaki sprzęt należy ich zaopatrzyć;
– sposoby zaopatrywania agentury w środki materiałowo-finansowe (kanały dostarczania, miejsca bazowania itp.);
– przygotowanie niezbędnych dokumentów umożliwiających agentom opuszczenie kraju pobytu w wypadku zagrożenia;
– formy i sposoby organizacji łączności pomiędzy Centralą a nielegalnym aparatem wywiadowczym;
– sposoby udzielania pomocy rodzinom agentów.
137. Niezależnie od przygotowania do działania w czasie wojny aparatu nielegalnego, znajdującego się na terenie przeciwnika, należy równolegle przygotowywać kadry rezerwowe w celu uzupełniania i wzmacniania rezydentur istniejących bądź organizowania nowych. Przygotowywanie kadr rezerwowych powinno dotyczyć głównie takich pracowników, jak: rezydenci, nielegałowie, nielegalni pracownicy wywiadu, kurierzy nielegalni i radiotelegrafiści.
138. Łączność wywiadowcza w okresie zagrożenia i wojny stanowi jedno z najważniejszych zagadnień pracy wywiadowczej Centrali. Łączność tę należy przygotować i zorganizować w okresie pokojowym. Istotne znaczenie w łączności wywiadowczej okresu wojennego będą miały następujące rodzaje łączności:
– jedno- i dwustronna łączność radiowa;
– elementy łączności schowkowej i systemy sygnalizacyjne;
– łączność poprzez nielegalnych kurierów, łączników, adresówki, punkty kontaktowe, lokale i telefony konspiracyjne, międzynarodowe środki łączności przez kraje neutralne.
139. Najbardziej efektywną formą łączności będzie łączność radiowa. Systemy łączności schowkowej i sygnalizacji organizuje się na tych samych zasadach, jak w okresie pokojowym, z uwzględnieniem konieczności wyboru na okres wojny lokalizacji schowków oraz zmiany miejsca pobytu agentów i nielegałów.
140. Za przygotowanie łączności wywiadowczej na okres wojny odpowiedzialni są bezpośrednio szefowie kierunkowych oddziałów operacyjnych.
g) Sporządzanie meldunków o wypadkach nadzwyczajnych
141. Meldunki o istotnych wypadkach nadzwyczajnych, zaistniałych w pracy wywiadowczej, zwłaszcza w działalności zagranicznego aparatu wywiadowczego, obowiązani są sporządzać zarówno rezydenci, jak i szefowie oddziałów operacyjnych.
Meldunki te powinny zawierać szczegółową ocenę wypadku nadzwyczajnego, jego przyczyny i wnioski.
Do wypadków kwalifikujących się jako nadzwyczajne zalicza się przede wszystkim:
– wsypy, zdrady, samowolne zerwanie przez agenta współpracy z wywiadem, nielojalność;
– fakty naruszania podstawowych zasad konspiracji i tajemnicy wojskowej;
– zerwanie operacji wywiadowczej (np. spotkania, wymiany, przerzutu);
– prowokacje ze strony obcych służb specjalnych, jak: nasyłanie prowokatorów, zatrzymania, rewizje, włamania itp.;
– fakty zagubienia (zaginięcia) dokumentów operacyjnych, kluczy od szaf z dokumentacją tajną (poufną);
– rażące fakty niewłaściwego zachowania się za granicą oficerów lub członków ich rodzin, naruszanie zasad etyki moralnej;
– rażące przypadki naruszania przepisów prawnych państwa zainteresowania wywiadowczego, a w stosunku do pracowników kadrowych i współpracowników wywiadu także przepisów prawnych polskich władz państwowych, w szczególności MON, MSZ, MHZiGM, Ministerstwa Finansów.
W poniedziałek kolejna
– szósta część Raportu:
? Wojskowy wywiad PRL zakładał firmy polonijne
? Interesy Wiktora Kubiaka i firmy Batax
? Firma ITI Mariusza Waltera i Jana Wejcherta miała być koniem trojańskim do wprowadzania agentów w mediach na Zachodzie