Memoriał Akademii Oświęcimskiej wręczony Benedyktowi XVI
Memoriał
Akademii Oświęcimskiej
Sześćdziesiąt cztery lata temu tu, w samym sercu Europy nazistowska ideologia
nienawiści została przekuta w czyn na skalę wcześniej nieznaną. Powstał obóz
Auschwitz-Birkenau, w którym skazano na zagładę ponad milion ludzi, których
istnienie uznano za przeszkodę w rozwoju cywilizacji opartej na pogardzie i
totalnej dominacji. Uczeni drobiazgowo przeanalizowali zarówno teorię, jak
i praktykę tego zbrodniczego przedsięwzięcia, krok po kroku odsłaniając jej
polityczne oraz ekonomiczne motywy, mechanizmy terroru i logikę pogardy wobec
narodów i grup społecznych, które w interesie totalitarnego imperium postanowiono
uwięzić, ograbić, wykorzystać do niewolniczej pracy i zgładzić.
Badania odsłaniają w szczegółach konsekwencję nazizmu w łamaniu najbardziej
elementarnych praw człowieka, ale -skądinąd niezbędne – poznanie historycznych
faktów i mechanizmów nie prowadzi ani do przeniknięcia najgłębszej tajemnicy
zła, ani do odkrycia prawdy zdolnej przezwyciężyć logikę i potęgę tyranii.
Tę prawdę odkrył natomiast św. Maksymilian Kolbe, kiedy postanowił oddać swoje
życie, by uratować drugiego człowieka, współwięźnia Auschwitz. Było w jego
decyzji ostateczne potwierdzenie tej miłości, która jest istotą chrześcijaństwa,
jego najgłębszym przesłaniem wynikającym z nauki i ofiary Jezusa Chrystusa.
Podobne świadectwo złożyła również "wielka córka swego udręczonego narodu
i wierząca chrześcijanka", św. Teresa Benedykta od Krzyża,w świecie Edyta
Stein, która wytrwale szukając przez całe życie mądrości i miłości znalazła
je u stóp Chrystusowego Krzyża i oddała swoje życie w męczeńskiej ofierze "za
jej zagrożony i upokorzony naród żydowski" na tej Golgocie, jaką był obóz
Auschwitz. Taka, jak ich, miłość zaprzecza nienawiści, jest czynem, który neguje
zło, ocala wrażliwość, przywraca nadzieję. Taka miłość przypomina również,
że ludzki intelekt bez poddania się jej wpływowi, staje się zobojętniały i
jałowy. A może stać się również zbrodniczy.
Auschwitz-Birkenau jest miejscem-znakiem, do którego odwołujemy się, czując,
że niesie on głęboką prawdę o człowieczeństwie pozbawionym miłości. Przypomina,
że nienawiść zawsze rodzi mrok i zamęt duszy, która odwróciwszy się od miłości
szuka dla siebie spełnień we władzy, w posiadaniu, w dominacji nad drugim człowiekiem.
Umysł, który wyrasta na tak trującej pożywce, nieuchronnie będzie dążył ku
skrajnościom, w których wybucha przemoc i pogarda, Jego racjonalność zostaje
zaś zredukowana do zdolności projektowania i wdrażania zaawansowanych technologii
zniewalania, zastraszania i zabijania.
W sposób szczególny Auschwitz-Birkenau pozostaje też symbolem Holocaustu.
Chociaż reżym hitlerowski swój plan zagłady Żydów realizował w wielu obozach
koncentracyjnych, to nigdzie indziej na tak ogromną skalę i z równą systematycznością,
jak tu. Nie jest i nigdy nie będzie żadnym umniejszeniem pamięci o udręczonych
i zamordowanych tutaj Polakach, Cyganach, Rosjanach oraz przedstawicielach
innych narodów przypominanie tej oczywistej, udokumentowanej prawdy, ze komory
gazowe i krematoria Birkenau były pomyślane przecie wszystkim jako narzędzia "ostatecznego
rozwiązania kwestii żydowskiej". Rasistowska ideologia nazizmu za kwestię
wymagającą "ostatecznego rozwiązania" uznała sam fakt istnienia Żydów.
Odmówiła znienawidzonej przez siebie społeczności prawa cło życia nie tylko
w tym, czy innym miejscu na Ziemi, jak czynią to do dziś teoretycy i praktycy
czystek rasowych, etnicznych, religijnych, ale prawa do życia w ogóle. Przywoływane
najczęściej dla wyjaśnienia fenomenu Holocaustu pojecie antysemityzmu, chociaż
odsłania kluczowe w wymiarze historycznym ideologiczne motywy tej postaci ludobójstwa,
nie objaśnia jednak w pełni obłędnego radykalizmu tak postawionego celu, ani
determinacji, z jaką próbowano go poprzez zbrodnię Holocaustu osiągnąć. Stajemy
tu wobec tajemnicy bezgranicznej pychy, która -odrzuciwszy w sposób nieodwołalny
nakaz dostrzegania bliźniego w innym człowieku – wpada w spiralę nienasycenia
czynionym złem, przeistacza się w szaleństwo, któremu ofiar nigdy dość. Solidarna
pamięć, jaką jesteśmy winni ofiarom Holocaustu, winna iść w parze ze świadomością
głębszej natury zła, które w eksterminacji Żydów znalazło największe upodobanie.
Pamięć o Auschwitz-Birkenau nieustannie zmusza nas do stawiania czoła ponurej
prawdzie, że mimo wielkiej tradycji historycznej i kulturalnej Europa nie potrafiła
zapobiec rozkwitowi totalitaryzmu, który zgładził miliony istnień ludzkich
i tylko potęga militarna większa od jego własnej powstrzymała go przed zgładzeniem
kolejnych milionów. To w samym sercu Europy, w ojczyźnie Goethego, Beethovena
i Kanta, zrodziła się i znalazła warunki do rozwoju najbardziej porażająca
cywilizacja śmierci w dziejach ludzkości. A skoro mogła się zrodzić i rozwinąć
nawet tutaj, to znaczy, że największy cmentarz Europy, zbiorowa mogiła milionów
jest i musi pozostać ostrzeżeniem dla współczesnych. Bowiem Auschwitz-Birkenau
jako zamysł powstał właśnie z- pychy, która wyklucza miłość. A mógł przybrać
rzeczywisty kształt dlatego, że Europie lat dwudziestych i trzydziestych XX
wieku zabrakło moralnej wrażliwości i politycznej wyobraźni, co często chodzi
w parze. Nasza współczesna cywilizacja również nie jest wolna od przemocy i
miłość nie jest w niej prawem powszechnym. Brak w niej powszechnego zrozumienia,
że miłość nie jest utopią, impresją, nastrojem, ale obcowaniem z Bogiem i solidarnością
z innym człowiekiem, komunią wewnętrzną i zewnętrzną, która jako jedyna może
stawić skuteczny opór potędze zła. Bóg, przesłanie Ewangelii, wskazują ludzkości,
drogę do budowania cywilizacji miłości. Nakaz jej budowania i wiara, że nie
będzie to wysiłek daremny, jest wyzwaniem, na które każdy człowiek ma obowiązek
odpowiedzieć i tylko wówczas pamięć o Auschwitz-Birkenau stanie się twórcza,
przekroczy granice narzucane jej przez poczucie grozy, jaką wyzwala. Ten sam
człowiek, św. Maksymilian, który aktem woli ufającej bezgranicznie miłosierdziu
Bożemu pokonał w ostatnich chwilach swego ziemskiego życia logikę Auschwitz,
to także autor słów "tylko miłość jest twórcza". Ufając temu przesłaniu
nie będziemy już z lękiem pytać, kto jest naszym bliźnim, ponieważ miłość sprawia,
że utożsamianie się z drugim człowiekiem staje się odruchem serca i umysłu.
Współczesna Europa, aby zachować swoją tożsamość i rozwijać się na chwałę
odkupionego przez Chrystusa człowieka, potrzebuje świadków takich jak ś w.
Maksymilian i św. Teresa Benedykta od Krzyża. Szczególnie świadectwo św. Edyty
Stein, męczennicy Auschwitz, współpatronki Europy, jest szansą otwarcia nowego
etapu budowy Europy w oparciu o wartości szacunku, tolerancji i otwartości,
wyzwaniem dla wszystkich ludzi dobrej woli, niezależnie od różnic etnicznych,
kulturowych i religijnych, by starali się budować społeczeństwo prawdziwie
braterskie. Zasada tolerancji i szacunku dla wszystkich nie oznacza jednak
obojętności etycznej ani sceptycyzmu wobec fundamentalnych wartości jak prawda,
miłość, wolność i sprawiedliwość.
By świadomość i moralna wrażliwość współczesnego człowieka mogła podążać tą
drogą, potrzebuje on na niej, prócz świadectw danych w przeszłości, również
dobrych, odpowiedzialnych przewodników. Szczególna odpowiedzialność za takie
przewodnictwo spada na barki ludzi kultury; na twórców nauki i sztuki, na duszpasterzy
i pedagogów, na dziennikarzy, intelektualistów oraz twórców dziel społecznych.
Słowa i pojęcia, odkrycia i formuły nie mają żadnej wartości, jeśli nie służą
drugiemu człowiekowi. Jeśli nie przemawia przez nie miłość i troska o los bliźniego,
o los każdego człowieka na świecie. Miłość doskonali naszą ludzką naturę, doskonali
ducha i dlatego wszyscy ludzie dobrej woli powinni dokładać wszelkich starań,
by przesianie o miłości kształtowało codzienne życie ludzi, by wpływało na
postawy polityków i ludzi odpowiedzialnych za społeczeństwo, za losy krajów,
by mogli z odwagą pokonywać sprzeczności, zachowując szacunek dla praw człowieka
i narodów.
W bezpośrednim sąsiedztwie byłego obozu Auschwitz–Birkenau znajduje się miasto
Oświęcim. Miasto, którego wielu obywateli, często z narażeniem własnego życia,
niosło pomoc więźniom tego obozu. Zanim obca okupacja narzuciła mu przymusowe
sąsiedztwo z hitlerowskim kombinatem śmierci, miasto Oświęcim zaznało bogatej
historii, będącej w znacznej mierze historią współistnienia ludzi różnych kultur
i wyznań. A przecież zaledwie kilka lat istnienia w zbrodniczym cieniu Auschwitz
odcisnęło na Oświęcimiu tak silne piętno, tak mocno uwięziło nawet samą nazwę
tego miasta w sieci potwornych skojarzeń, ze nie brakowało i nie brak takich,
którzy także owo miasto uważają za miejsce przeklęte. I nie ma innej drogi
przezwyciężenia tej klątwy, niż uczynienie z Oświęcimia centrum myślenia i
działania, których sens da się streścić w orędziu: nigdy więcej Auschwitz,
nigdy więcej tryumfu nienawiści, nigdy więcej pogardy dla przyrodzonych praw
osoby ludzkiej i praw narodów! Oświęcim jest miejscem, z którego powinna płynąć
i coraz szerzej płynie refleksja nad kondycją współczesnej cywilizacji. Nie
jest ona wolna od nieludzkiej postawy wobec bliźniego, od problemów i niebezpieczeństw,
które podważają godność człowieka. Oświęcim jest dziś centrum Dialogu i Modlitwy,
które zaprasza do rozmowy i namysłu nad przeszłością wyznawców wielu religii,
co pozwala ufać, że dobra wola pozwoli ujrzeć prawdę, nauczyć się dawania i
dzielenia z drugim człowiekiem, Pozwoli wyjść na spotkanie tego, co piękne
w człowieku, co jest odbiciem woli Boga.
Oświęcim i Kraków są miejscami, narodzin Akademii Oświęcimskiej – przedsięwzięcia,
którego celem jest służenie dialogowi i rozważaniom nad współczesną kulturą,
prawami człowieka, warunkami budowy cywilizacji miłości, W pracy nad tym dziełem
uczestniczy już obecnie wielu Polaków oraz obywateli innych państw Europy.
Szczególną rolę w promocji idei Akademii spełnia Oświęcimska Nagroda Praw Człowieka
imienia Jana Pawła II, którą po raz pierwszy wręczał 16 października 2005 roku
w Watykanie papież Benedykt XVI. Najważniejszą inspiracją dla tak zarysowanej
misji Akademii Oświęcimskiej było nauczanie Jana Pawła II, który w homilii
wygłoszonej 7 czerwca 1979 roku, właśnie w Oświęcimiu, wzywał do pokoju i obrony
praw człowieka, cytując także polskiego myśliciela Pawła Włodkowica, który
sześć wieków wcześniej głosił: "Gdzie mocniej działa siła, niż miłość,
tam szuka się tego, co stanowi własny interes". Przypomniał te słowa Papież-Polak,
duchowy spadkobierca i strażnik tradycji Kościoła przede wszystkim, ale także
przedstawiciel najlepszych tradycji umysłowych własnego narodu.
W encyklice Deus caritas est współczesny człowiek otrzymuje od obecnego następcy
Świętego Piotra słowa nadziei i wskazanie tych samych zadań, które zgodnie
z nauką Chrystusa wypełniał w swoim życiu "papież praw człowieka" –
Jan Paweł II. Wychodząc dziś na spotkanie pielgrzymującego do miasta Oświęcimia
Ojca Świętego Benedykta XVI, członkowie Akademii Oświęcimskiej chcą potwierdzić
wolę działania na rzecz "cywilizacji miłości" – cywilizacji, wolnej
od rozpaczy i zdolnej do tego, by dostrzegać, cenić i krzewić dobro. Zawsze.
Wszędzie. Także tam., gdzie sam tylko rozum ludzki już żadnej pociechy dać
nie może.
W doświadczeniach mieszkańców współczesnego miasta Oświęcimia, którzy podejmują
wysiłki na rzecz przekształcenia tego miejsca w ogólnoświatowe centrum praw
człowieka, jak i w świadectwach wielu ofiar Auschwitz-Birkenau, znajdujemy
źródło nadziei dla realizacji takiego programu. Podążając dziś śladami Jana
Pawła II, w duchu solidarności, z ofiarami Auschwitz-Birkenau, jak i solidarności
z mieszkańcami miasta Oświęcimia, deklarujemy, że w tym sensie, w jakim Auschwitz
pozostaje znakiem, a miasto Oświęcim świadkiem tego znaku, wszyscy czujemy
się dziś oświęcimianami!
Kraków-Oświęcim, 2006.05.28
im//ter
//www.b16.pl//