MKiDN: kultura bartnicza na liście UNESCO; to drugi polski wpis na tę listę

Kultura bartnicza została wpisana na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości. Decyzję podjął Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas 15. sesji w Paryżu – podało w czwartek MKiDN. To drugi – po szopkarstwie krakowskim – polski wpis na tę listę.

Kultura bartnicza została wpisana na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości!

Decyzję podjął Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas 15. sesji w Paryżu. https://t.co/5XOWO8lbUB pic.twitter.com/79pUAqFgVz

— Ministerstwo Kultury (@MKiDN_GOV_PL) December 17, 2020

„To niewątpliwy zaszczyt dla Polski. Nasze dziedzictwo kulturowe po raz kolejny zostało docenione na forum UNESCO” – powiedział wicepremier, minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu Piotr Gliński, odnosząc się do sukcesu polskiego wniosku.

Wicepremier Piotr Gliński podkreślił ogromne znaczenie nie tylko kultury bartniczej, ale szeroko rozumianej tradycji.

„Dziedzictwo niematerialne to jeden z fundamentów naszej kultury. To zwyczaje, obyczaje, tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie i kultywowane przez skupione wokół niego wspólnoty. Polska ma wiele tradycji, które na taki wpis zasługują i na niego oczekują na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego” – wskazał minister kultury.

Komentując wpis bartnictwa na listę UNESCO, wicepremier Piotr Gliński wyraził nadzieję, że dzięki temu polską tradycję pozna cały świat.

„Kultura bartnicza jest hołdem dla przyrody. Wyrazem troski o dobro, jakie otrzymujemy od natury. Mam głęboką nadzieję, że ten wpis przyczyni się do popularyzacji kultury bartniczej i zwiększenia świadomości istoty tradycji, dzięki której bartnictwo wciąż jest w Polsce kultywowane uprawiane” – powiedział wicepremier.

Decyzja o wpisie to kolejny sukces i drugi – po szopkach krakowskich – polski wpis na liście UNESCO. W opinii ekspertów zgłoszenie „kultury bartniczej” przez Polskę i Białoruś „świadczy o głęboko zakorzenionej świadomości potrzeby jej ochrony, jako narzędzia zapewniającego zrównoważony rozwój społeczności lokalnych, równowagę ekologiczną oraz ochronę środowiska naturalnego i krajobrazu kulturowego”.

O wpis kultury bartniczej na listę UNESCO wnioskowały wspólnie Polska i Białoruś dwa lata temu.

Kultura bartnicza obejmuje wiedzę, umiejętności, praktyki i wierzenia, które związane są z chowem dzikich pszczół w żywych pniach drzew (barciach) lub ściętych pniach drzew bartnych (ulach kłodowych). Kultura bartnicza jest przekazywana z pokolenia na pokolenie w oparciu o przekaz rodzinny i działalność bractw bartnych. Bartnicy zajmują się pszczołami w sposób szczególny: starają stwarzać im warunki jak najbardziej zbliżone do naturalnych, nie ingerując w ich cykl życia i nie mając na celu intensyfikacji zbiorów miodu. Taka opieka nad rojem jest odzwierciedleniem dążenia do harmonii między człowiekiem a naturą. Bartnictwo, praktykowane od wieków, jest silnie związane z cyklem pór roku.

Depozytariusze kultury bartniczej wywodzą się z rodzin, które od wieków zajmowały się chowem dzikich pszczół w barciach lub ulach kłodowych. W przeszłości, na terenie Polski, bartnicy działali w oparciu o królewskie przywileje i prawo bartne zwyczajowe sięgające korzeniami XV wieku. W czasie zaborów (1795-1918) dostęp do lasów został ograniczony, co wpłynęło na bartnictwo leśne. Wymusiło to odcinanie kawałków drzew bartnych i przenoszenie ich na tereny wiejskie w postaci uli kłodowych. Kontynuowanie praktyki bartniczej w tak zmienionej formie umożliwiło zachowanie wielowiekowej wiedzy i ciągłości, a także jej stopniowe otwarcie i wpisanie się w szerszy, lokalny krajobraz kulturowy. Bartnik uważany jest za osobę zaufania publicznego, a przypisywana mu uczciwość i poczucie sprawiedliwości budują jego autorytet. W związku z tym kultura bartnicza stanowi istotny element tożsamości całej lokalnej społeczności. Kultywowane co roku święto zbiorów miodu, zwane miodobraniem, gromadzi rodziny bartników, mieszkańców okolicznych wsi oraz coraz liczniejszych przyjezdnych.

Znaki bartne/znamiona bartne/ciosna bartne – to swoisty „podpis” bartnika, którym znaczył drzewa bartne w borze bartnym, który użytkował. Bór bartny to podstawowa jednostka administracyjna w bartnictwie. Znak bartny był dziedziczony w rodzinie lub przynależał do boru, który w przypadku przejęcia przez innego użytkownika stawał się znakiem nowego opiekuna boru. Dzisiaj bartnicy nadal posługują się znakami bartnymi, znacząc użytkowane przez siebie drzewa bartne.

Elementy wpisane na Listę ukazują różnorodność dziedzictwa niematerialnego i pomagają podnieść świadomość jego znaczenia. Wpisów na Listę dokonuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas corocznych obrad. Wnioski oceniane są pod kątem zgodności z kryteriami, wymienionymi w Dyrektywach Operacyjnych do Konwencji UNESCO 2003. Do tej pory na Liście widniał tylko jeden polski wpis – Szopkarstwo krakowskie, wpisane w 2018 r.

Niematerialne dziedzictwo kulturowe oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową – które wspólnoty, grupy i w niektórych przypadkach – jednostki – uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności.

PAP