Emerytalna ruletka – rządowe zmiany wzbudzają niepokój

Stanowisko Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE w sprawie rządowych propozycji zmian w systemie emerytalnym zawartych w tzw. raporcie z przeglądu systemu emerytalnego.

Stowarzyszenie Rynku Kapitałowego UNFE z olbrzymim zaniepokojeniem przyjmuje rządowe propozycje zmian w systemie emerytalnym zawarte w tzw.  raporcie z przeglądu systemu emerytalnego przestawione przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej w Sejmie 27 września 2013 r. (Druk Sejmowy nr 1735).

W ocenie Stowarzyszenia są one niekorzystne dla członków otwartych funduszy emerytalnych i w sposób całkowicie nieuzasadniony zwiększają ponoszone przez nich ryzyko oraz zmniejszają bezpieczeństwo tzw. drugiego filara systemu emerytalnego. Pomysł, by emerytury były w całości wypłacane przez ZUS na zasadach repartycyjnych, sprawia, że proponowane zmiany w praktyce likwidują wielofilarowość obowiązkowego  systemu emerytalnego w Polsce i jego kapitałowy komponent – poprzez jego całkowite zmarginalizowanie, mimo formalnego pozostawienia otwartych funduszy emerytalnych.

Zdaniem Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE przejęcie przez rząd (w formie przekazania do FUS) 51,2 proc. wartości aktywów OFE oraz obowiązek przekazywania przez OFE do FUS oszczędności jego członków w okresie 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego to faktyczna nacjonalizacja aktywów OFE i pozbawienie członków OFE ich uprawnień w stosunku do OFE, wynikających z przekazywanej do OFE i inwestowanej części składki emerytalnej. O ile bowiem aktywa OFE w sensie prawnym stanowią własność OFE, to w sensie ekonomicznym jednostki rozrachunkowe na rachunkach w OFE, których wartość jest ustalana w oparciu o wartość aktywów netto OFE, wchodzą w skład mienia członków OFE w sensie ekonomicznym i konstytucyjnym.

Zniesienie minimalnej wymaganej stopy zwrotu nie tylko zachęca zarządzających OFE do ponoszenia nadmiernego ryzyka kosztem członków OFE, to stanowi całkowite odstąpienie od uzgodnień z partnerami społecznymi w okresie wdrażania reformy emerytalnej, które zapewniły akceptację reformy w latach 1997-1999 m.in. przez NSZZ „Solidarność”. Stanowi to całkowitą zmianę zasad funkcjonowania systemu i odejście od podstaw systemu, które dla osób, które miały możliwość wyboru podziału składki między ZUS a OFE, stanowiły istotny element, który mógł wpływać na ich decyzje. Rezygnacja z gwarancyjnej roli minimalnej wymaganej stopy zwrotu w ocenie Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE narusza konstytucyjną zasadę demokratycznego państwa prawa.

Zwiększenie limitów inwestycyjnych, w tym inwestycji zagranicznych, oraz dopuszczenie nowych kategorii lokat znacząco zwiększy ryzyko inwestycyjne OFE i w efekcie zmniejszy bezpieczeństwo systemu emerytalnego oraz zwiększy zmienność wyników OFE. Jest to całkowicie sprzeczne z ideą obowiązkowego systemu zabezpieczenia społecznego, który powinien zapewniać bezpieczeństwo środków w jego kapitałowej części. Zmiana ta jest tym bardziej niebezpieczna, że wiązać ma się z opisaną wyżej likwidacją mechanizmu minimalnej wymaganej stopy zwrotu OFE. Absurdalny jest także pomysł zakazu inwestowania OFE w dług Skarbu Państwa, zawarty nie w propozycjach dotyczących polityki inwestycyjnej, lecz przemycony w opisie skutków przekazania 51,2% aktywów OFE do FUS (str. 41 druku sejmowego nr 1735). Jeszcze bardziej zwiększyłoby to ryzyko inwestycyjne OFE oraz zmienność ich wyników. Jest to rozwiązanie odmienne od występujących w systemach emerytalnych w innych krajach, w których inwestowanie w obligacje jest standardem. Stowarzyszenie Rynku Kapitałowego UNFE stanowczo opowiada się przeciw rządowemu pomysłowi zakazu inwestowania OFE w dług Skarbu Państwa.

Z informacji, jaką Rada Ministrów przesłała do Sejmu, wynika, że – jak podano na str. 6 druku sejmowego nr 1735 – wprowadzony w 2011 r. ustawowy zakaz akwizycji przyniósł wyjątkowo niekorzystny efekt, przed którym eksperci Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE  przestrzegali – doprowadzenia do sytuacji, że w zaledwie 20 proc. ubezpieczeni świadomie wybierają swój fundusz, a większość jest losowo przydzielana do poszczególnych OFE. I tak, o ile 30 stycznia 2009 r. było wylosowanych 62 913 osób, a 31 lipca 2009 r. 55 545, to w 2012 r. – gdy obowiązywał zakaz akwizycji wprowadzony w 2011 r. – prawie 4-krotnie więcej bo 31 stycznia 2012 r. 216 923 osoby, a pod koniec lipca 2012 r. 143 241.

W wyniku wprowadzenia zakazu akwizycji nie tylko faktycznie ograniczono obywatelom prawo do wyboru funduszu emerytalnego i w efekcie są oni losowo przydzielani do OFE przez ZUS, ale na dodatek z tego samego powodu nie zmieniają oni swojego funduszu na lepszy. I tak, o ile jeszcze w 2011 r. 573 636 osób zmieniło fundusz, to obecnie ten proces zamarł, gdyż w pierwszym kwartale 2013 r. przeniosło się zaledwie 1869 osób. W efekcie uznać należy, że rozwiązania wprowadzone w 2011 r. oraz proponowane obecnie służą przede wszystkim interesom zarządzających OFE, a nie członków funduszy, którym z jednej strony utrudniono możliwość wyboru i zmiany funduszu, poprzez wprowadzony w 2011 r. zakaz akwizycji, a z drugiej strony obecnie planuje się znieść odpowiedzialność zarządzających OFE za prowadzoną przez nich działalność inwestycyjną poprzez zniesienie minimalnej wymaganej stopy zwrotu oraz dopuszczenie bardziej ryzykownego profilu działalności przez zwiększenie limitów inwestycyjnych i dopuszczenie nowych kategorii instrumentów, w które OFE mogłyby inwestować.

Tym bardziej że rząd sam przyznaje, że system jest tak skonstruowany, że utrudnia podejmowanie racjonalnych decyzji, oraz że w swoim działaniu PTE wykorzystywały „stosunkowo niski poziom wiedzy ubezpieczonych w zakresie systemu otwartych funduszy emerytalnych i ogólnych zasad funkcjonowania rynku kapitałowego” (str. 8 druku sejmowego nr 1735), a więc, zdaniem Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE, opisana diagnoza powinna prowadzić do zaproponowania rozwiązań mających na celu wyeliminowanie działań ograniczających prawa członków OFE , w tym w zakresie wyboru i zmiany OFE, oraz ochrony ich przed ekspozycją na nadmierne ryzyko oraz skutkami błędnych decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez zarządzających OFE.

Ze względu na to, że postulowana przez rząd decyzja o wyborze podziału składki między ZUS a OFE lub transferze całości składki do ZUS ma dotyczyć wyłącznie przyszłej składki, członkowie OFE, których składki trafiały do OFE pod przymusem państwa jako część obowiązkowej składki emerytalnej, nie będą mieli możliwości zapobieżenia ryzykownemu inwestowaniu dotychczas zgromadzonym przez nich w OFE środków bez gwarancji zapewnianych przez minimalną wymaganą stopę zwrotu, nawet jeżeli podejmą decyzję o przekazaniu przyszłej składki wyłącznie do ZUS.

W ocenie Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE proponowane rozwiązania, jak i brak reakcji na dotychczasowe ograniczenie swobody wyboru OFE nie tylko naruszają konstytucyjną zasadę demokratycznego państwa prawa, ale i stanowią istotne naruszenia zasady zaufania obywateli do państwa.

Stowarzyszenie Rynku Kapitałowego UNFE stoi na stanowisku, że choć administracyjne ograniczenie poziomu opłat od składki jest korzystne dla członków OFE w sytuacji, gdy nie działają mechanizmy konkurencyjne, to zdecydowanie bardziej korzystne dla nich byłoby administracyjne obniżenie opłaty za zarządzanie, która jest znacznie większym obciążeniem dla członków i to ona w znacznie większym stopniu obniża wartość zgromadzonych w OFE środków niż opłata od składki.

Stowarzyszenie Rynku Kapitałowego UNFE pragnie także podkreślić, że obniżenie składki trafiającej do OFE do poziomu 2,92 proc. podstawy wymiaru sprawia, że część kapitałowa będzie jedynie marginalnym elementem systemu emerytalnego.

W ocenie Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE także propozycje dotyczące IKZE idą w złą stronę. Utrzymują bowiem zarówno limity oszczędności emerytalnych, jak i skomplikowanie systemu oraz liczne obowiązki biurokratyczne. Nie rozwiązują zatem podstawowych problemów blokujących rozwój IKE, IKZE oraz PPE.

Z tych przyczyn Stowarzyszenie Rynku Kapitałowego UNFE zdecydowanie negatywnie opiniuje rządowe propozycje zmian w systemie emerytalnym. Propozycje to całkowicie pomijają zapaść demograficzną w Polsce, w tym pandemię małodzietności polskich rodzin i wysoką emigrację z Polski, jak i ryzyko związane z wypłacalnością systemu repartycyjnego w sytuacji spadającej liczby ubezpieczonych składkujących do systemu i rosnącej liczby pobierających świadczenia z systemu w kolejnych latach.

Za Stowarzyszenie Rynku Kapitałowego UNFE

Cezary Mech – Prezes

Ewa Tomaszewska – Wiceprezes

Paweł Pelc – Wiceprezes

RIRM