fot. PAP/Tomasz Gzell

60 lat temu zmarł gen. Antoni Chruściel, dowódca Powstania Warszawskiego

60 lat temu, 30 listopada 1960 r., zmarł gen. Antoni Chruściel „Monter”, komendant Okręgu Warszawa ZWZ-AK, dowódca sił zbrojnych w czasie Powstania Warszawskiego.

Antoni Chruściel urodził się 16 czerwca 1895 r. w rodzinie chłopskiej we wsi Gniewczyna Łańcucka, w pow. przeworskim. Przed I wojną światową działał w ruchu niepodległościowym. Od 1909 r. brał udział w tajnym skautingu w Jarosławiu. W 1914 r. wraz z drużyną skautową wstąpił do Legionu Wschodniego. Po jego rozwiązaniu we wrześniu 1914 r. został wcielony do armii austriackiej.

Po ukończeniu szkoły podoficerskiej i szkoły oficerów rezerwy od maja 1915 r. dowodził plutonem, był instruktorem szkoły podoficerskiej i dowódcą kompanii w austriackim 90. pułku piechoty (pp), składającym się w większości z Polaków. W listopadzie 1918 r. razem z 90 pp. powrócił z Ukrainy z bronią i sprzętem wojskowym do garnizonu w Jarosławiu. Od grudnia 1918 r. służył w Wojsku Polskim. Jako dowódca kompanii 14. pułku piechoty brał udział w walkach z Ukraińcami, a następnie w wojnie z bolszewikami.

W 1922 r. przeniesiony został do 42. pułku piechoty w Białymstoku, w którym objął stanowisko dowódcy kompanii. We wrześniu 1923 r. uzyskał absolutorium na Wydziale Prawno-Historycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Miesiąc później został przydzielony do lwowskiego Korpusu Kadetów, gdzie został dowódcą kompanii. W 1927 r. przeniesiono go do 6. pułku strzelców podhalańskich w Stryju. Objął w nim stanowisko dowódcy batalionu. W 1931 r. ukończył Wyższą Szkołę Wojenną (WSWoj.). Następnie do 1934 r. był wykładowcą w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Od października 1934 r. do grudnia 1936 wykładał taktykę w WSWoj. w Warszawie.

W latach 1935-1937 wchodził w skład komitetu redakcyjnego „Przeglądu Piechoty”. W 1937 r. objął stanowisko dowódcy 40. pp. we Lwowie, a w marcu 1938 r. 82. Syberyjskiego Pułku Strzelców im. T. Kościuszki, stacjonującego w Brześciu nad Bugiem. Walczył na jego czele w kampanii wrześniowej 1939 r., biorąc udział w obronie Twierdzy Modlin.

Po kapitulacji został wzięty do niewoli i osadzony w niemieckim obozie jenieckim w Działdowie. Pod koniec października 1939 r. został z niego zwolniony. Od kwietnia 1940 r. dział w Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), początkowo pełniąc funkcję szefa wydziału taktyczno-wyszkoleniowego Komendy Okręgu ZWZ Warszawa-Miasto.

Następnie od października 1940 r. do maja 1941 r. zajmował stanowisko szefa Sztabu i zastępcy komendanta Okręgu ZWZ Warszawa-Miasto płk. Zdzisława Zajączkowskiego. W maju 1941 r. został mianowany Komendantem Okręgu ZWZ-AK, Warszawa-Miasto. Posługiwał się kolejno pseudonimami: Adam, Ryż, Dozorca, Monter, Sokół, Konar, Madej, Nurt, Cięciwa, X, ponownie Adam, Monter i Nurt.

Rozkazem Naczelnego Wodza z sierpnia 1942 r. został mianowany pułkownikiem służby stałej. Podczas narad ścisłego kierownictwa Armii Krajowej w końcu lipca 1944 r. należał do zwolenników wybuchu powstania w Warszawie. To właśnie on zaproponował, by powstanie rozpocząć o godz. 17.00. Uzasadniał to m.in. tym, że w popołudniowym tłoku na ulicach żołnierzom podziemia łatwiej będzie niepostrzeżenie dotrzeć na miejsca zbiórek.

31 lipca przekazał komendantowi głównemu AK gen. Tadeuszowi Komorowskiemu „Borowi” nieprecyzyjną – jak się potem okazało – wiadomość o tym, że sowieckie czołgi są już na przedmieściach Pragi. Ta niesprawdzona informacja wywiadu była jednym z powodów, dla którego wahający się jeszcze „Bór” podjął ostatecznie decyzję, że powstanie wybuchnie 1 sierpnia. W Powstaniu Warszawskim Antoni Chruściel był dowódcą całości walczących sił.

Charakteryzując go mjr Kazimierz Larys, szef Wydziału V (łączności) Komendy Okręgu Warszawskiego AK, mówił: „Wybitny żołnierz, który doskonale rozumiał ciężar odpowiedzialności na swoich barkach. Był pełen entuzjazmu dla powstania i w każdym z oddziałów, którymi on dowodził, również panował ten nastrój i dał się odczuć. Ofiarny jako żołnierz w obliczu niebezpieczeństwa, chodził do pierwszych linii bojowych i miał zawsze kontakty ze swoimi żołnierzami i z dowódcami na poszczególnych odcinkach”. (J. K. Zawodny „Uczestnicy i świadkowie Powstania Warszawskiego. Wywiady”).

14 września 1944 r. Antoni Chruściel awansowany został do stopnia generała brygady rozkazem Naczelnego Wodza „za wybitne dowodzenie i przykład osobistego męstwa w walkach o Warszawę”. Od 20 września 1944 r. dowodził nowo utworzonym Warszawskim Korpusem AK: odziały Śródmieścia przemianowano na 28. Dywizji Piechoty AK im. Stefana Okrzei, Żoliborza na 8. DP AK im. Romualda Traugutta, a Mokotowa na 10. DP im. Macieja Rataja.

Po kapitulacji oddziałów powstańczych przebywał w oflagu Langwasser koło Norymbergii, a od lutego 1945 r. w obozie Colditz koło Lipska, gdzie w maju uwolniły go oddziały US Army.

Po zakończeniu działań wojennych objął w Londynie stanowisko zastępcy Szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych, następnie był Inspektorem Komisji Likwidacyjnej. Od marca 1947 był członkiem Rady Naczelnej Koła AK. Po demobilizacji oddziałów polskich w 1948 r. pozostał na emigracji w Londynie.

Decyzją komunistycznej Rady Ministrów z 26 września 1946 r. został pozbawiony obywatelstwa polskiego. Decyzję tę uchyliła Rada Państwa PRL ,już po jego śmierci, 23 listopada 1971 r. (nie ogłaszając tego publicznie). Od 1956 r. przebywał w Waszyngtonie, gdzie pracował w biurze adwokackim; potem jako tłumacz.

Zmarł 30 listopada 1960 r. w Waszyngtonie.

Początkowo pochowany został na cmentarzu Mount Oliver w Waszyngtonie. W 1970 r. z inicjatywy Polonii jego szczątki przeniesiono do sanktuarium Doleystown w Pensylwanii, zwanego „amerykańską Częstochową”. W 2001 r. Związek Powstańców Warszawy zaproponował sprowadzenie prochów „Montera” do Polski, kombatanci przedstawili ten pomysł mieszkającym w USA córkom Antoniego Chruściela. Rodzina i weterani ustalili, że właściwym momentem na uroczystości pogrzebowe w Polsce będzie 60. rocznica Powstania Warszawskiego.

W lipcu 2004 r. urny z prochami dowódcy Powstania Warszawskiego gen. bryg. Antoniego Chruściela „Montera” i jego żony Walerii spoczęły na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Gen. Antoni Chruściel odznaczony był m.in. Złotym i Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, Złotym Krzyżem Zasługi oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych. W 1947 r. Kapituła Orderu Virtuti Militari na wniosek gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego przyznała gen. Antoniemu Chruścielowi Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari.

PAP

drukuj
Tagi: ,

Drogi Czytelniku naszego portalu,
każdego dnia – specjalnie dla Ciebie – publikujemy najważniejsze informacje z życia Kościoła i naszej Ojczyzny. Odważnie stajemy w obronie naszej wiary i nauki Kościoła. Jednak bez Twojej pomocy kontynuacja naszej misji będzie coraz trudniejsza. Dlatego prosimy Cię o pomoc.
Od pewnego czasu istnieje możliwość przekazywania online darów serca na Radio Maryja i Tv Trwam – za pomocą kart kredytowych, debetowych i innych elektronicznych form płatniczych. Prosimy o Twoje wsparcie
Redakcja portalu radiomaryja.pl