Ostatnia bitwa Sosabowskiego

Od ponad roku resort spraw zagranicznych, przy wsparciu eksperckim
ministerstwa obrony, usiłuje doprowadzić do rehabilitacji gen. Stanisława
Sosabowskiego. Rozmowy z Brytyjczykami idą jednak jak po grudzie. Nieprzychylne
stanowisko władz brytyjskich w sprawie powrotu do kwestii ponownej oceny roli
gen. Stanisława Sosabowskiego jest prezentowane konsekwentnie i nie ma sygnałów,
aby w najbliższym czasie mogło się zmienić. Starania o rehabilitację dowódcy 1.
Samodzielnej Brygady Spadochronowej Polska rozpoczęła w lutym 2011 roku.
Przywrócenie należnych generałowi honorów w roku obchodów jego 120. urodzin
miałoby symboliczny wymiar.

Gorzkie ordery
Według zapewnień Ministerstwa Spraw Zagranicznych kwestia symbolicznego
zadośćuczynienia i uznania przez stronę brytyjską zasług gen. Stanisława
Sosabowskiego oraz żołnierzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej w operacji
Market Garden od lutego 2011 r. jest regularnie poruszana w rozmowach ze stroną
brytyjską. Należy przypomnieć, że Wielka Brytania nadała Kawalerię Orderu
Imperium Brytyjskiego gen. Sosabowskiemu oraz odznaczenia państwowe grupie
żołnierzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, co nieodmiennie rzutuje na
brytyjskie stanowisko w sprawie ewentualnego dalszego ich uhonorowania –
wskazuje MSZ. Londyn z pewnością odnotował też decyzję Senatu RP dotyczącą
uhonorowania polskich żołnierzy, a tegoroczne obchody 120. rocznicy urodzin gen.
Sosabowskiego mają być doskonałą okazją do przybliżenia Brytyjczykom postaci
generała oraz rozpowszechnienia wiedzy na temat polsko-brytyjskiej współpracy
podczas wojny. W tym celu polskie i brytyjskie instytucje mają zorganizować
m.in. konferencje naukowe. Liczymy, że działania MSZ oraz polskich placówek
dyplomatycznych w Wielkiej Brytanii doprowadzą do sprawiedliwej oceny postaci
generała oraz przyczynią się do odpowiedniego uhonorowania jego zasług –
wskazują polscy dyplomaci.
W proces rehabilitacji gen. Sosabowskiego zaangażowane jest też Ministerstwo
Obrony Narodowej, które podkreśla, że zasługi generała są bezsprzeczne.
Określenie "rehabilitacja" należy traktować umownie, gdyż pod względem prawnym
gen. bryg. Stanisław Sosabowski jej nie wymaga. Strona polska dąży jednak do
tego, by poprzez szczególne uhonorowanie generała i przypomnienie jego zasług
władze brytyjskie uznały wcześniejsze traktowanie Stanisława Sosabowskiego i
jego żołnierzy (niesprawiedliwe opinie formułowane przez brytyjskich dowódców
pod adresem generała i jego podkomendnych, naciski na polskie władze, by
usunięły go ze stanowiska dowódcy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej,
pomijanie lub umniejszanie ich zasług zarówno przez oficjalne władze, jak i
historyków oraz publicystów) za niesłuszne – tłumaczy resort obrony. Warto
zaznaczyć, że poświęcenie polskich żołnierzy zostało docenione już przez
Holandię. Stało się to w 2006 roku, po opublikowaniu dokumentów historycznych,
według których przyczyną porażki były błędy taktyczno-organizacyjne brytyjskiego
dowództwa.

Fiasko zespołu
Na rehabilitację gen. Sosabowskiego przez Brytyjczyków liczono we wrześniu
ubiegłego roku, przed którymi jesienią 2010 roku resorty spraw zagranicznych i
obrony narodowej wystąpiły do swych brytyjskich odpowiedników w sprawie
"możliwości symbolicznego zadośćuczynienia i uznania zasług przez stronę
brytyjską gen. Sosabowskiego i żołnierzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej
w operacji Market Garden". Liczono, że niezależny zespół z udziałem historyków
polskich i brytyjskich na podstawie dokumentów doceni rolę Polaków w walkach, a
wspólne stanowisko zostanie odczytane weteranom podczas uroczystości w Driel i
oficjalnie znajdzie ono swoje miejsce w brytyjskich opracowaniach historycznych.
Tak się nie stało. Jak informuje MON, w odpowiedzi na list (z marca 2011 r.)
szefów resortów spraw zagranicznych i obrony narodowej do ich odpowiedników w
Anglii, zawierający konkretne propozycje wspólnego wystąpienia podczas obchodów
rocznicy bitwy pod Arnhem we wrześniu 2011 roku, brytyjscy ministrowie
desygnowali do prowadzenia rozmów w tej sprawie ówczesnego ambasadora Wielkiej
Brytanii w Polsce Ricka Todda.- Rozmowy podejmowane przez Departament Polityki
Europejskiej MSZ (przy wsparciu eksperckim MON) z ambasadorem nie przyniosły
oczekiwanych efektów. Nieprzychylne stanowisko władz brytyjskich w sprawie
powrotu do kwestii ponownej oceny roli gen. Sosabowskiego jest prezentowane
konsekwentnie i nie ma sygnałów, aby w najbliższym czasie mogło się zmienić –
tłumaczy MON.
Resort zapewnia jednak, że czyni starania – także na arenie międzynarodowej – by
przypominać zasługi żołnierzy gen. Sosabowskiego. To m.in. obchody święta 6.
Brygady Powietrznodesantowej noszącej imię generała, udział spadochroniarzy i
polskich władz w obchodach rocznicy bitwy w Holandii, przygotowywanie wystaw i
publikacji, informatora dla żołnierzy sił ISAF w polskiej i angielskiej wersji
językowej. Planowane jest też wydanie biografii gen. Sosabowskiego (w dwóch
wersjach językowych). MON wsparło też merytorycznie przygotowanie uchwały Senatu
RP w sprawie uczczenia 120. rocznicy urodzin gen. Stanisława Franciszka
Sosabowskiego i ustanowienia września 2012 roku miesiącem jego pamięci. Jak
jednak wskazuje MON, z uwagi na międzynarodowy charakter sprawę właściwego
uhonorowania gen. Sosabowskiego prowadzi MSZ, a resort obrony wspiera te
działania. W tym roku przypadła 120. rocznica urodzin gen. Sosabowskiego. Z tej
okazji Senat RP przyjął uchwałę oddającą hołd pamięci dowódcy 1. Samodzielnej
Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego oraz ustanawiającą wrzesień
2012 roku miesiącem jego pamięci. Jak podkreślono, postać gen. Stanisława
Sosabowskiego jest "symbolem niezłomnego patrioty, walczącego o wolność Ojczyzny
i dobrego dowódcy dbającego o swoich podwładnych. Jest też uosobieniem odwagi i
uporu w realizacji celów. Generał Sosabowski jest w Polsce uważany za patrona
spadochroniarstwa wojskowego".
Stanisław Franciszek Sosabowski urodził się 8 maja 1892 r. w Stanisławowie.
Służył w armii austro-węgierskiej, potem w Wojsku Polskim. W 1939 roku dowodził
warszawskim 21. pułkiem piechoty "Dzieci Warszawy". Wstąpił do Służby Zwycięstwu
Polski i przedarł się z informacją o sytuacji w kraju do siedziby rządu na
uchodźstwie w Paryżu. Tam został dowódcą 4. Dywizji Piechoty, a po ewakuacji do
Anglii dowódcą formującej się 4. Kadrowej Brygady Strzelców, którą przekształcił
w pierwszą polską jednostkę spadochronową. Po wybuchu Powstania Warszawskiego
jednostka wzięła udział w największej w II wojnie operacji powietrzno-desantowej
aliantów "Market-Garden". Jej celem było opanowanie mostów na Renie w pobliżu
holenderskiego Arnhem. Operacja zakończyła się porażką, a za współwinnego uznano
Sosabowskiego, zarzucając mu niedopuszczalną krytykę brytyjskiego dowództwa. Na
żądanie Anglików w grudniu 1944 r. odebrano mu dowództwo, a następnie
zdemobilizowano. Pozostał w Wielkiej Brytanii. Pracował jako magazynier,
utrzymując żonę i ociemniałego w Powstaniu Warszawskim syna. Zmarł w 1967 r. w
Londynie. Dwa lata później jego prochy spoczęły na warszawskich Powązkach
Wojskowych.

Marcin Austyn