Cieszyn: zakończyła się konserwacja najstarszego wydanego w Polsce mszału

Gruntowną konserwację XVI-w. Missale Vratislaviense, czyli Mszału Wrocławskiego, najstarszego tego typu wydawnictwa wydrukowanego w Polsce, przeprowadzili specjaliści z Książnicy Cieszyńskiej. Prace trwały półtora roku – poinformowała Łucja Brzeżycka z Książnicy.

Mszał z powodu intensywnego użytkowania w przeszłości nie zachował się w dobrym stanie. Do czasów współczesnych dotrwał z uszkodzoną, niekompletną oprawą i luźnymi kartami, które miejscami rozpadały się w palcach. Jako szczególnie cenny obiekt w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej trafił w ręce konserwatorów.

„Początkowo zakładaliśmy, że konserwacja będzie miała charakter zachowawczy, czyli obejmie naprawę oprawy i zniszczonych kart. Po zdjęciu zabezpieczeń, które mocowały luźne fragmenty oprawy, okazało się jednak, że pod fragmentami płótna introligatorskiego grzbiety składek zostały całkowicie zniszczone przez grzyb. Widać było, że księgę bardzo długo używano w uszkodzonej oprawie, która nie chroniła grzbietu. Dostała się wilgoć, zabrudzenia, rozwinął się grzyb, a co za tym idzie, nastąpił rozpad papierowego podłoża” – powiedziała Łucja Brzeżycka, która konserwowała mszał.

Jak powiedziała, podczas prac księga w znacznej części została rozebrana. Odjęto karty wymagające kompleksowej konserwacji. Zostały m.in. oczyszczone z zabrudzeń i uzupełnione masą papierową w specjalistycznej maszynie. Zostały także wzmocnione bibułami japońskimi.

„Miejsca po wydartych w przeszłości kartach zostały uzupełnione arkuszami papieru czerpanego, aby blok stał się pełniejszy i oprawa pasowała. Było to 18 kart. Na oprawę założona została nowa skóra, a na nią zachowane fragmenty starej” – powiedziała Łucja Brzeżycka.

Mszał jest obecnie przechowywany w magazynie Książnicy, w którym utrzymywane są stabilne warunki klimatyczne: temperatura i wilgotność względna oraz ograniczony dostęp światła.

Mszał Wrocławski został wydany w Krakowie w 1505 r. nakładem Jana Hallera i Sebastiana Hybera na zlecenie biskupa wrocławskiego Jana Turzona dla prowadzonej przez niego diecezji. Do druku przygotował dzieło Kasper Hochfeder, typograf działający w Krakowie w latach 1503-05.

Od co najmniej 1808 r. „cieszyński egzemplarz” mszału był częścią księgozbioru jezuity ks. Leopolda Jana Szersznika. Obecnie kolekcja ta należy do Książnicy.

„Ze względu na brak karty tytułowej oraz początku i końca aż do 2014 r. w katalogach i inwentarzach był notowany błędnie jako mszał dla Kościoła i diecezji gnieźnieńskiej wydany w Moguncji w 1555 r.” – powiedziała szefowa działu zbiorów specjalnych Książnicy Jolanta Sztuchlik, która poprawnie zidentyfikowała dzieło.

Pierwotnie księgę błędnie zidentyfikował ks. Szersznik. Później nie rozpoznali jej następni kustosze księgozbioru. Dopiero Jolanta Sztuchlik porównała sporządzony przez ks. Szersznika opis dzieła z zapisem umieszczonym w „Bibliografii Polskiej” Karola Estreichera.

Mszał to księga zawierająca teksty modlitw mszalnych oraz porządek celebracji Mszy św. Pierwsze mszały pojawiły się w Polsce u zarania chrześcijaństwa w X w. Były to rękopisy przywożone z Europy Zachodniej. Ok. XII w. na ziemiach polskich pojawiły się skryptoria. Wówczas księgi zaczęto kopiować na miejscu.

Pierwsze drukowane mszały pojawiły się na ziemiach polskich pod koniec XV w. Wówczas brakowało jeszcze stałych drukarni, więc tłoczono je w Strasburgu, Moguncji, Norymberdze i Wenecji. Najstarszy jest Mszał Poznański, który został wydany w 1481 r. w Strasburgu. Pierwszym wydrukowanym na terenie Polski był Mszał Wrocławski. W polskich bibliotekach zachowały się 23 egzemplarze tej księgi.

Zbiory Książnicy Cieszyńskiej liczą ok. 120 tys. woluminów, w tym ponad 16,5 tys. starodruków, 46 inkunabułów i 17 tys. rękopisów. Najcenniejszą częścią jest księgozbiór ks. Leopolda Szersznika.

PAP/RIRM