Unikatowa kolekcja prof. Świderskiego dot. Powstania Warszawskiego w Archiwum Akt Nowych

Fotografie z Powstania Warszawskiego, dokumentujące m.in. stanowisko ogniowe żołnierza AK, płonące lub zburzone budynki, a także korespondencja powstańcza, znalazły się w kolekcji prof. Jerzego Świderskiego, która trafiła do Archiwum Akt Nowych. Wybrane archiwalia dostępne są w internecie.

Uroczystość przekazania dokumentacji odbyła się w środę w Pałacu Staszica w Warszawie. Do narodowego zasobu archiwalnego materiały prof. Świderskiego ps. Lubicz przekazała jego małżonka Barbara Levittoux.

Przekazane materiały, z których częścią można zapoznać się na stronie internetowej Archiwum Akt Nowych, to m.in. zbiór ponad 70 unikatowych kart, kopert oraz znaczków Harcerskiej Poczty Polowej. Wśród przekazanych archiwaliów są również listy do Jerzego Świderskiego pisane przez jego rodziców w czasie Powstania Warszawskiego.

„Jureczku drogi, ogromnie nam brak wieści o Tobie; istnieje przecież poczta harcerska, która mogłaby ci dopomóc powiadomić nas o Twoim stanie. U nas bywa bardziej lub mniej gorąco, ale na ogół Bóg łaskaw. Trzymamy się wszyscy dobrze” – pisał ojciec Edward Świderski do swojego syna – druha „Jurka”, 14-letniego łącznika.

Niepokojący się o losy syna rodzice otrzymywali uspokajające odpowiedzi m.in. od jego kolegów.

„Jurek zdrów i cały (…). Marek pisze, że mieszkanie mają czyste i bezpieczne, jedzenie słabe, ale bardzo dużo, ubrań aż nadto, i że czuje się dobrze” – czytamy w powstańczym liście.

„Tego typu korespondencja jest wyjątkowa i niezwykle wartościowa, z ogromnym ładunkiem emocjonalnym” – podkreślili archiwiści, zwracając uwagę, że bardzo ważnym nabytkiem są albumy z fotografiami z Powstania Warszawskiego, w których przeważają ujęcia walk w Śródmieściu.

Widać na nich stanowisko ogniowe powstańca na Podwalu, płonącą kamienicę przy ul. Wspólnej na rogu z ul. Marszałkowską, zniszczenia przy Placu Zamkowym, wspólny portret najmłodszych uczestników walk, nabożeństwo w Kościele Garnizonowym, ale także poległych żołnierzy z kompanii „Aniela”, pogrzeby powstańców.

Z okresu powstania zachował się również dziennik Oddziału Specjalnego „Juliusz”, który – jak czytamy – 1 sierpnia 1944 r. liczył 35 osób. Wśród harcerskich pamiątek znalazły się ponadto liczne fotografie utrwalające służbę w harcerstwie – zbiórki i obozy oraz nuty i afisze chóru harcerskiego.

„Jerzy Świderski był osobą o wielu zainteresowaniach i talentach. Szkice i rysunki walk powstańczych >>Lubicza<< są kolejną pamiątką jaką można będzie obejrzeć w Archiwum Akt Nowych” – zwrócili uwagę badacze z Archiwum Akt Nowych.

Na szkicach Świderski ilustrował m.in. walki na Starówce, moment, w którym Niemcy poddali się na Poczcie Głównej, nalot tzw. sztukasa, czyli bombowca nurkującego Junkers-87 „Stuka” na komendę policji.

Kolekcja prof. Jerzego Świderskiego to również dokumenty i fotografie rodzinne. Wśród nich są archiwalia po bracie „Lubicza” – Bogdanie Świderskim, który był absolwentem podchorążówki broni pancernej w Modlinie i zginął w Powstaniu Warszawskim. Z kolei ojciec Jerzego Świderskiego – Edward – był żołnierzem Legionów Polskich, a matka Maria – pielęgniarką w tzw. czołówce sanitarnej (to jedna z wojskowych jednostek specjalnych) na froncie.

„Pokaźna kolekcja rodzinnych zdjęć jest świetnym materiałem do zgłębienia historii I Korpusu Polskiego w Rosji i jego poprzedników: Brygady Strzelców Polskich oraz Dywizji Strzelców Polskich” – ocenili archiwiści.

Na zdjęciach utrwalona została codzienność życia żołnierskiego na froncie: żołnierze w okopach, defilady, manewry, próby masek przeciwgazowych, ale również ich odpoczynek np. zabawy, bale, gra w piłkę. Uwagę zwracają również cenne fotografie dowódców: gen. Adama Sławoczyńskiego, płk. Jana Rządkowskiego, płk. Bolesława Freja i płk. Lucjana Żeligowskiego.

Archiwum Jerzego Świderskiego – jak podsumowali archiwiści – składa się z 173 jednostek archiwalnych, obejmujących 4,5 metrów bieżących dokumentów.

Współorganizatorem uroczystości w Pałacu Staszica w Warszawie poza Archiwum Akt Nowych było Środowisko Żołnierzy Batalionów NOW-AK „Gustaw” i „Harnaś”.

Prof. Jerzy Świderski „Lubicz” był znanym kardiologiem, autorem wielu publikacji o tematyce powstańczej oraz harcerskiej. W okresie okupacji należał do Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Rejtana, walczył z okupantem w szeregach „małego sabotażu”, a w Powstaniu Warszawskim został przydzielony do Dowództwa Batalionu „Gustaw”; następnie dołączył do kompanii „Grażyna” i plutonu Łączników Kompanii Harcerskiej Batalionu „Gustaw” Zgrupowania „Róg”.

Podczas powstańczych walk był trzykrotnie ranny i kontuzjowany. Od września 1944 r. walczył w ramach Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Po wojnie nadal działał w harcerstwie w drużynie przy gimnazjum im. Stefana Batorego oraz był członkiem Chóru Harcerskiego im. Władysława Skoraczewskiego. W 1945 r. został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Wyrok trzech lat więzienia odbywał w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowickiej w Warszawie.

PAP/RIRM