10. rocznica śmierci ks. abp. I. Tokarczuka

Ks. abp Ignacy Tokarczuk to „biskup niezłomny”, „podpora dla opozycjonistów” i bezwzględny krytyk komunizmu. Życiorys arcybiskupa był wpisany w XX-wieczną historię Polski, a jego posługa duszpasterska wykraczała poza ramy diecezji przemyskiej. Była istotna nie tylko dla niej, ale i niezwykle ważna dla Kościoła katolickiego w Polsce i jego kondycji w momencie, gdy upadał komunizm.

Ks. arcybiskup Ignacy Tokarczuk urodził się 1 lutego 1918 r. w Łubiankach Wyższych koło Zbaraża. W 1925 r. rozpoczął naukę w szkole powszechnej w rodzinnej miejscowości. Od roku szkolnego 1931/1932 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Zbarażu. Maturę zdał w 1937 roku. Następnie wstąpił do lwowskiego Seminarium Duchownego oraz został studentem Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

Wybuch II wojny światowej zmusił alumna Ignacego Tokarczuka do przerwania studiów. 17 września 1939 r. Łubianki Wyższe, gdzie wówczas przebywał, zostały zajęte przez wojska sowieckie. Zagrożony poborem do Armii Czerwonej, na początku 1940 r. zaczął się ukrywać. Do Lwowa powrócił we wrześniu 1940 roku. Dzięki sfałszowaniu paszportu mógł kontynuować studia w konspiracyjnym Seminarium Duchownym. Wówczas też uzyskał prawo pobytu we Lwowie. Uniknięcie „branki” w szeregi Armii Czerwonej umożliwiło mu podrobione zaświadczenie sowieckich władz wojskowych. Święcenia kapłańskie otrzymał 21 czerwca 1942 r. we Lwowie z rąk ks. biskupa Eugeniusza Baziaka.

Pierwszą placówką, w której pełnił posługę duszpasterską, była parafia Złotniki w dekanacie podhajeckim. 22 lutego 1944 r. uniknął śmierci z rąk członków OUN-UPA. Dzień później wyjechał do Lwowa, gdzie pracował jako wikariusz w parafii pw. św. Marii Magdaleny. Prowadził także posługę duszpasterską w kościele filialnym we Lwowie-Kulparkowie. Lwów opuścił w listopadzie 1945 roku. Nigdy już do niego nie powrócił.

W październiku 1946 r. ks. Ignacy Tokarczuk rozpoczął studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, na którym w 1951 r. uzyskał stopień naukowy doktora filozofii. Pełnił funkcję asystenta na Wydziale Filozofii KUL, prowadził też zajęcia w Seminarium Duchownym w Lublinie. W proteście przeciwko wprowadzeniu na KUL komunistycznej organizacji młodzieżowej – Związku Młodzieży Polskiej – w 1952 r. zrezygnował z pracy na uczelni i wyjechał do Olsztyna. Tam był wykładowcą w Seminarium Duchownym. W 1962 r. ks. Ignacy Tokarczuk objął Katedrę Teologii Pastoralnej na Wydziale Teologicznym KUL. Biskupem przemyskim został 6 lutego 1966 roku. W swoim herbie biskupim wpisał słowa Deus Caritas. Rozpoczęcie pracy duszpasterskiej w Przemyślu zbiegło się z uroczystościami tysiąclecia chrztu Polski. W trakcie obchodów milenijnych ordynariusz głosił kazania, które uznane zostały przez Służbę Bezpieczeństwa za zawierające „wrogie akcenty”. Obawiając się wpływu ks. bp. Ignacego Tokarczuka na nastroje społeczne, władze prowadziły działania zmierzające do poderwania jego autorytetu.

Przyjęty przez ks. bp. Ignacego Tokarczuka program budownictwa sakralnego w diecezji przemyskiej zakładał zagęszczenie sieci parafialnej przez budowę nowych świątyń (w procesie tym aktywnie uczestniczyli wierni). W latach 1966-1993 dzięki temu powstało ponad 400 kościołów. Biskup przemyski przejmował także na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego opuszczone i niszczejące cerkwie greckokatolickie. Poza realizacją programu budownictwa sakralnego ks. bp Ignacy Tokarczuk zasłynął z głoszenia bezkompromisowych kazań oraz działań podejmowanych z myślą o tworzeniu nowych więzi społecznych w ramach Kościoła. Kuria Biskupia w Przemyślu w latach 70. XX w. była miejscem spotkań opozycjonistów skupionych w Komitecie Obrony Robotników (później Komitet Samoobrony Społecznej KOR), Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Konfederacji Polski Niepodległej, Komitecie Samoobrony Chłopskiej Ziemi Lubelskiej, Komitecie Samoobrony Chłopskiej Ziemi Grójeckiej czy środowiska organizującego się wokół lubelskiego pisma „Spotkania”. Z pomocy ks. bp. Ignacego Tokarczuka korzystał także Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Rzeszowskiej.

Od początku posługi ks. bp Ignacy Tokarczuk traktowany był jako zdecydowany przeciwnik ustroju komunistycznego. Inwigilowano go przez sieć tajnych współpracowników, zdobywano informacje o nim z podsłuchu w pałacu biskupim. Proces ten wspomagany był za pomocą listów protestacyjnych wysyłanych przez SB i jej współpracowników z diecezji przemyskiej do Watykanu.

W latach 1967-1993 ks. bp Ignacy Tokarczuk był członkiem Rady Głównej Episkopatu Polski. W 1967 r. został przez ks. kard. Stefana Wyszyńskiego włączony w skład Komisji Wspólnej Episkopatu i Rządu. Decyzja ta wywołała protest władz komunistycznych, co przyczyniło się do zamrożenia prac komisji aż do 1980 roku. W latach1990-1991 pełnił obowiązki jej współprzewodniczącego. Był także członkiem Komisji Episkopatu ds. Duszpasterstwa Ogólnego (1967-1989) oraz przewodniczącym Komisji „Iustitia et Pax” (1970-1972). 2 czerwca 1991 r. Ojciec Święty Jan Paweł II nadał ks. bp. Ignacemu Tokarczukowi tytuł arcybiskupa ad personam.

W 1991 r. Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie (obecnie UKSW) nadała ordynariuszowi przemyskiemu tytuł doktora honoris causa. W 1992 r. ks. abp Ignacy  Tokarczuk został arcybiskupem i metropolitą przemyskim. Rok później przeszedł na emeryturę. Ks. arcybiskup Ignacy Tokarczuk jest honorowym obywatelem Przemyśla, Rzeszowa, Tarnobrzega, Stalowej Woli, Jasła oraz Łańcuta. 1 czerwca 1996 r. otrzymał Nagrodę im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego za bezkompromisową służbę prawdzie. W 1997 r. został wybrany Małopolaninem Roku. W 2003 r. został odznaczony medalem Polonia Mater Nostra Est. W 2006 r. Katolicki Uniwersytet Lubelski uroczyście odnowił jego doktorat. Trzy lata później tytuł doktora honoris causa nadał ks. abp. Ignacemu Tokarczukowi Uniwersytet Rzeszowski.

3 maja 2006 r. – w święto Matki Bożej Królowej Korony Polskiej i święto narodowe upamiętniające uchwalenie Konstytucji 3 maja – prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński w uznaniu znamienitych zasług dla Ojczyzny, za działalność na rzecz przemian demokratycznych i wolnej Polski odznaczył ks. abp. Ignacego Tokarczuka najwyższym odznaczeniem państwowym Rzeczypospolitej Polskiej – Orderem Orła Białego.

3 września 2012 r. w Przemyślu „niezłomny” ks. abp Ignacy Tokarczuk został uhonorowany nagrodą honorową Świadek Historii przez Kapitułę, której przewodniczył ówczesny Prezes Instytutu Pamięci Narodowej, dr Łukasz Kamiński (2011-2016).

Ks. arcybiskup Ignacy Tokarczuk zmarł 29 grudnia 2012 w Przemyślu. 2 stycznia 2013 został pochowany w krypcie archikatedry przemyskiej.

***

W 2006 r. Instytut Pamięci Narodowej otworzył wystawę pt. „Arcybiskup Ignacy Tokarczuk – Kościół, władza, opór społeczny”. Na ekspozycji zgromadzono dokumenty i fotografie obrazujące drogę życiową ks. Ignacego Tokarczuka – od domu rodzinnego, poprzez studia teologiczne we Lwowie, przyjęcie święceń kapłańskich, pracę duszpasterską na terenie przedwojennego województwa lwowskiego, Śląska i Warmii, następnie pracę naukową, aż po służbę Kościołowi i Narodowi jako ordynariusz diecezji przemyskiej. Wystawa prezentowała również m.in. dokumenty i fotografie pochodzące z archiwum IPN, ilustrujące politykę prowadzoną przez władze komunistyczne wobec religii i Kościoła Katolickiego. Materiały te, nigdy dotychczas nie eksponowane ani nie publikowane, pokazywały skalę „zainteresowania”, jakim funkcjonariusze IV Departamentu MSW otoczyli osobę ks. bp. Ignacego Tokarczuka. Są to meldunki i inne dokumenty sporządzone przez Wydział I w Departamencie IV MSW, a także fragmenty wykazów „tajnych współpracowników i kontaktów polityczno-operacyjnych”, działających w otoczeniu ks. bp. Ignacego Tokarczuka.

W 2019 r. nakładem wyd. IPN ukazała się książka pt. „Arcybiskup Ignacy Tokarczuk (1918 – 2012). Metropolita przemyski obrządku łacińskiego” autora Mariusza Krzysztofińskiego. Prezentowany album opracowany został w związku z uchwałą Sejmu RP uznającą rok 2018 rokiem ks. abp. Ignacego Tokarczuka. Prezentuje drogę życiową i posługę duszpasterską ordynariusza przemyskiego. Poprzedzony został przedmowami prezydenta RP, Andrzeja Dudy; ks. abp. Stanisława Gądeckiego, przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski; ks. abp. Adama Szala, metropolity przemyskiego oraz dr. Jarosława Szarka, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.

W 2020 r. IPN wydał książkę pt. „Biskupi w rzeczywistości politycznej Polski ludowej” pod red. Rafała Łatki. Książka ma za zadanie przybliżyć podejście hierarchii kościelnej do rzeczywistości politycznej Polski ludowej. Celem publikacji realizowanej w ramach Centralnego Projektu Badawczego IPN Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1944-1989 jest przedstawienie sytuacji biskupów w realiach politycznych Polski ludowej. Chodzi nie tylko o zaprezentowanie poglądów hierarchów kościelnych dotyczących sytuacji powojennej Polski, lecz także omówienie, w jaki sposób duchowieństwo, wierni i władze komunistyczne oceniali poglądy i postawę danego biskupa.

W 2016 r. IPN opublikował książkę pt. „Non omnis moriar. Abp Ignacy Tokarczuk we wspomnieniach” pod red. Mariusza Krzysztofińskiego. Publikacja stanowi wkład w badania naukowe nad najnowszymi dziejami Polski oraz Kościoła katolickiego. Książkę można nabyć w Oddziale IPN w Rzeszowie.

W 2020 r. wyd. IPN wydało książkę pt. „Antymilenium. Konflikt państwa z Kościołem na tle obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956-1966/1967)” autora Bartłomieja Noszczaka. Gomułkowska „polityka historyczna” i świecka celebra wydarzeń historycznych, tysiąclatki, ekologia w służbie totalistycznego systemu, pogoń bezpieki za obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, nerwowe dyskusje w zaciszach partyjnych gabinetów i zamieszki na ulicach polskich miast w 1966 roku. Dzięki tej książce wiedza o Polsce 60. Lat staje się pełniejsza. Publikacja powstała w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944-1989”.

Narodowy Instytut Pamięci Narodowej