90 lat temu zmarł marszałek Józef Piłsudski

12 maja 1935 roku zmarł marszałek Józef Piłsudski. Był jedną z najważniejszych postaci w historii Polski XX wieku. Odegrał kluczową rolę w odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Był Naczelnikiem Państwa, twórcą Legionów Polskich oraz przywódcą zamachu majowego w 1926 r., po którym stał się nieformalnym liderem kraju. Miał znaczący wpływ na politykę wewnętrzną i zagraniczną II Rzeczypospolitej. Jego śmierć w maju 1935 r. wywołała poważne konsekwencje polityczne — pozostawił po sobie próżnię władzy, a władzę przejęło środowisko jego bliskich współpracowników, co zapoczątkowało okres tzw. „rządów pułkowników”, charakteryzujących się coraz bardziej autorytarnym stylem sprawowania rządów.

Niespodziewana śmierć

Pierwszym sygnałem świadczącym o pogarszającym się stanie zdrowia marszałka Józefa Piłsudskiego, który przedostał się do opinii publicznej, było jego zachowanie podczas obchodów Święta Niepodległości 11 listopada 1934 roku. Ze względu na znaczne osłabienie organizmu, Piłsudski odbierał wówczas defiladę wojskową siedząc na krześle, co wywołało zaniepokojenie. Nazajutrz zebrało się konsylium lekarskie, które po przebadaniu byłego dwukrotnego premiera orzekło, że cierpi on na poważną chorobę nerek. Mimo wdrożenia leczenia, stan zdrowia marszałka nie uległ poprawie.

19 kwietnia 1935 r., w związku z nasilającym się bólem w okolicy wątroby, postanowiono sprowadzić z Wiednia wybitnego specjalistę, prof. Karela Wenckebacha. Po przeprowadzeniu badań zdiagnozował on złośliwy nowotwór żołądka z przerzutami do wątroby.

11 maja 1935 r. Piłsudski doznał krwotoku żołądkowego, który znacznie osłabił jego serce. Zmarł dzień później, 12 maja 1935 r., o godz. 20.45, w Belwederze — dokładnie w dziewiątą rocznicę przewrotu majowego.

Śmierć marszałka była wstrząsem dla społeczeństwa, tym bardziej że informacje o chorobie marszałka utrzymywano w tajemnicy. W kraju ogłoszono sześciotygodniową żałobę narodową.

💬 „Nie wiem, czy nie zechcą mnie pochować na Wawelu. Niech! Niech tylko serce moje zamknięte schowają w Wilnie, gdzie leżą moi żołnierze, co w kwietniu 1919 roku mnie, jako wodzowi, Wilno, jako prezent, pod nogi rzucili”.

🗓 90 lat temu, 12 maja 1935 roku, w wieku 67 lat, zmarł… pic.twitter.com/b1wuxFAnpA

— Instytut Pamięci Narodowej (@ipngovpl) May 12, 2025

„Dar Boży dla narodu polskiego”

Zasługi Józefa Piłsudskiego dla odzyskania przez Polskę niepodległości są trudne do przecenienia — to właśnie on, jako twórca Legionów Polskich i zwolennik walki zbrojnej u boku państw centralnych, nadał konkretny kierunek wysiłkom niepodległościowym w czasie I wojny światowej. Jego wizja, odwaga i umiejętność mobilizacji społeczeństwa uczyniły go symbolem odrodzenia państwa po 123 latach zaborów. W kluczowym momencie, tj. 11 listopada 1918 r., to właśnie jemu powierzono władzę wojskową, a następnie cywilną, co zapoczątkowało proces odbudowy niepodległej Rzeczypospolitej.

Jako Naczelnik Państwa Piłsudski odegrał decydującą rolę w tworzeniu zrębów nowego państwa, a jego działania dyplomatyczne i militarne, zwłaszcza zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej w 1920 r., na długo ugruntowały suwerenność Polski i powstrzymały ekspansję bolszewicką na Zachód. Jego zasługi dostrzegali nawet jego polityczni przeciwnicy. Jednym z nich był Roman Dmowski — ideowy oponent Marszałka, reprezentujący odmienną wizję Polski. W trakcie jednej z nielicznych rozmów między nimi Dmowski miał powiedzieć:

Ja także całe życie poświęciłem Polsce.

To symboliczne zdanie dobrze oddaje tragizm i jednocześnie heroizm epoki, w której różnice światopoglądowe nie wykluczały wspólnego celu — niepodległości państwa. Poczucie osobistej odpowiedzialności za losy Polski było jedną z głównych motywacji Piłsudskiego, która doprowadziła go do zbrojnego przejęcia władzy w maju 1926 r. Przewrót majowy miał, w zamierzeniu jego inicjatora, przywrócić stabilność wewnętrzną państwa i uchronić je przed chaosem politycznym. W rezultacie jednak Polska stopniowo dołączyła do grona państw o autorytarnym modelu rządów.

Rządy Piłsudskiego oraz jego obozu politycznego, tzw. sanacji, przyniosły niewątpliwe korzyści — wzmocniono pozycję Polski na arenie międzynarodowej, szczególnie w kontekście zagrożenia ze strony agresywnych sąsiadów: hitlerowskich Niemiec i Związku Sowieckiego. Równocześnie jednak okres ten obfitował w działania budzące kontrowersje. Do ciemnych stron jego rządów zalicza się represje wobec opozycji, brutalne rozprawy z przeciwnikami politycznymi (m.in. tzw. sprawa brzeska), a także stopniowe ograniczanie swobód obywatelskich i osłabienie mechanizmów demokratycznych.

Wszystko to sprawiło, że ocena postaci Piłsudskiego pozostaje złożona. Nawet wybitny historyk, Henryk Wereszycki, znany z krytycznego podejścia do autorytarnych metod sprawowania władzy, potrafił dostrzec w marszałku postać wyjątkową.

„Negatywnie odnosiłem się do Piłsudskiego jako dyktatora, jednak całość jego życia musi się ocenić pozytywnie. To był dar Boży dla narodu polskiego” – powiedział w jednym z wywiadów.

Słowa te oddają istotę historycznego spojrzenia na Piłsudskiego — jako człowieka o ogromnych zasługach i wielkiej charyzmie, którego dziedzictwo, mimo wielu kontrowersji, na trwałe wpisało się w dzieje Polski w XX wieku.

ipn.gov.pl