Porady pedagoga i psychologa: PSYCHOLOGIA WIEKU EMERYTALNEGO- jak funkcjonować aktywnie w okresie emerytalnym?


Pobierz Pobierz

Przejście na emeryturę powoduje różnorodne uczucia, refleksje i wyobrażenia. Krytycznym zdarzeniem jest tutaj utrata dotychczasowego statusu zawodowego oraz materialnego wskutek osiągnięcia życia emerytalnego. Jak wynika z badań, moment ten stanowi dramatyczne przeżycie, zmusza do zmiany trybu życia, zagospodarowania czasu wolnego, ogranicza kontakty z ludźmi i pogarsza warunki materialne. Najważniejszą konsekwencją emerytury jest utrata poczucia znaczenia, prestiżu oraz wzrost poczucia bezużyteczności. W tym czasie największym zmianom ulegają samoocena i postawy, natomiast dominują takie potrzeby, jak miłość, akceptacja i kontakt z innymi.

W interwencji psychologicznej chodzi o kształtowanie takich zainteresowań pozazawodowych, które dają człowiekowi przechodzącemu na emeryturę perspektywy rozwoju i poczucie własnej aktywności.

Podstawowe elementy wieku emerytalnego to: zdrowie psychiczne i fizyczne, głęboka mądrość życiowa i doświadczenie, postawa altruistyczna otwarta na potrzeby ludzkie i działalność dająca wielkie zadowolenie.

Na podstawie obserwacji zachowań społecznych ludzi wieku emerytalnego sformułowano teorię adaptacji do starości. Szczególną akceptację uzyskała teoria aktywności i teoria wyłączania.

a) Teoria aktywności – czas emerytalny pozwala człowiekowi na utrzymanie dotychczasowego zaangażowania życiowego. Emeryci są z siebie zadowoleni, jeśli w ich zachowaniu ujawnia się działanie zastępcze po utracie roli pierwotnej. Starzenie się jest tu rozpatrywane jako gromadzenie się napięć związanych z koncepcją obrazu samego siebie, która wynika ze zmiany w pełnieniu ról społecznych. Emeryt traci pracę zawodową i kontakt z zakładem pracy. W zależności od tego, jak jednostka określa i ocenia siebie oraz jak określają ją inni, będzie wyznaczać swoje działanie. Ukazuje się tu możliwość i konieczność aktywnego spędzania czasu. Człowiek w okresie poprodukcyjnym powinien podejmować zajęcia zbliżone do pracy w okresie poprzednim.

b) Teoria wyłączania – wycofanie się i pasywność są potrzebne osobom starszym do osiągnięcia równowagi psychicznej. Proces oddalania się i odsuwania się osób uważany jest za powszechny. Teoria ta podkreśla, że ludzie odsuwają się od osoby starszej w takim samym stopniu w jakim ona oddala się od nich. Jest to więc proces dokonujący się za zgodą obydwu stron. Zjawisko odsuwania się od emerytów wynika z dążenia do utrzymania równowagi społecznej i udostępnienia miejsca pracy ludziom młodym. Jest to ustępowanie funkcjonalne i w praktyce oznacza, że emerytom trzeba znaleźć takie role, których nie mogą pełnić młodzi.

Postawa emeryta wobec starości:

a) Postawa konstruktywna – człowiek taki przez całe życie był pogodny, zadowolony i wesoły i na starość te cechy zachowuje. Jest pozytywnie nastawiony do życia, z którego się cieszy, godzi się również ze śmiercią, która go nie przeraża, jest aktywny, stara się pomagać innym. Z emerytury nie robi tragedii, szuka rozrywek i kontaktu z ludźmi.

b) Postawa zależna – występuje u ludzi, którzy przez całe życie niezbyt ufali sobie, byli słabi, ulegli i bierni. Starzejąc się poszukują pomocy, oparcia i akceptacji, a nie otrzymując tego, czują się nieszczęśliwi i pokrzywdzeni.

c) Postawa obronna – to typ emerytów „opancerzonych”. Nie chcą oni zbliżenia ani pomocy od innych, trzymają się sztywno, z daleka nie ujawniając swych uczuć. Starości nienawidzą i nie chcą rezygnować z pracy i aktywności.

d) Postawa wrogości do świata – to emeryci gniewni, oskarżający otoczenie i społeczeństwo, które ponosi winę za wszystkie ich porażki i niepowodzenia. Są podejrzliwi, agresywni, nie ufają nikomu i nie chcą być zależni, a mając wstręt do starości i zależności kurczowo trzymają się pracy.

e) Postawa wrogości do siebie i swego życia – ludzie bierni, bez zainteresowań i bez inicjatywy, skłonni do depresji. Czują się samotni i niepotrzebni, życie swoje uważają za nieudane, a o śmierci myślą jako o wybawieniu z nieszczęśliwego życia.


Stosunek do emerytury, zdaniem psychologów zależy od trzech najważniejszych czynników:

a) Stosunek do własnej pracy zawodowej:

– pierwszy typ ludzi to tacy, którzy swą pracą żyją i nie wyobrażają sobie rozstania się z nią. Są to zwykle ludzie inteligentni, o twórczym umyśle, obdarzeni inicjatywą i energią. W pracy realizują swoje plany i pomysły, cieszą się ze swego dzieła, kochają je i boją się emerytury. Życie bez walki i zwycięstwa to dla nich nie życie. Tego typu pracownicy, zmuszeni przejść na emeryturę przeżywają ją bardzo ciężko i zapadają na zdrowiu.

– drugi typ to ludzie, którzy do swej pracy ustosunkowują się lojalnie, ale nie angażują się w niej całą duszą, mają poza nią inne zainteresowania. Są to najczęściej hobbyści, a także ludzie niefortunnie ustawieni, którzy żałują, że nie obrali innej zawodowej drogi. Są to te kobiety, które bardziej żyją domem niż pracą zawodową. Osoby takie dużo łatwiej godzą się z emeryturą, często do niej tęsknią. Nie grozi im ona żadnym załamaniem, jeśli w miarę sił oddadzą się prawdziwie ich interesującej działalności.

– trzeci typ to ludzie, którzy nie mają żadnych zainteresowań, ani zawodowych, ani pozazawodowych, a pracę uważają za jarzmo dźwigane dla zarobku. Przejście na emeryturę nie powoduje tu stresu psychicznego, ale człowiek taki, pozbawiony wewnętrznej motywacji, łatwo osiada w leniwym odpoczynku, długo leży w łóżku, przesiaduje w fotelu spędzając wiele czasu przed telewizorem.

b) Stosunek do starości. Przyznanie się do emerytury to przyznanie się do starości, niezdolności do pracy, a więc do niedołęstwa. Żyjemy w atmosferze potężnej zbiorowej sugestii, wytworzonej przez opinię społeczną, która karze nam w okresie emerytalnym widzieć tylko degradację i powolne staczanie się w grób. Starość budzi niechęć, lęk i odrazę. Prowadzi to do konfliktu pokoleń, a w następstwie do powstania patologii społecznych u młodych i poczucia odrzucenia u starszych.

c) Stan zdrowia. Czas emerytury związany jest często z występowaniem chorób cywilizacyjnych tj. miażdżyca, choroby nowotworowe i układu krążenia. W organizmie pojawiają się nieodwracalne zmiany, najczęściej w układzie nerwowym. Oznaką starzenia się układu nerwowego jest stopniowe pogarszanie funkcji poszczególnych zmysłów. W następnej kolejności obniżeniu ulega wydolność układu oddechowego, krążenia i ruchowego. Ocena tych zmian powoduje stresy biologiczne i psychologiczne, wpływa na obraz siebie, postawę do otoczenia ludzi, sposób funkcjonowania rodzinnego i społecznego. Dla jednych zmiany te stają się przyczyną szacunku dla siebie i innych, okazją do bycia autorytetem, zaś dla drugich są powodem wewnętrznych dramatów, konfliktów, lęków, niepokoju i odejścia od ludzi. Badania pokazują, że zależy to od uznawanego przez osobę systemu wartości, jej sposobu istnienia, płci i rodzaju pełnionej funkcji zawodowej.

W zależności od tego jaka jest jego przeszłość krystalizuje się postawa do przyszłości. Jeżeli życie jest jedynie przemijaniem, a przeszłość stanowi obciążający balast negatywnych doświadczeń, wówczas narasta postawa pesymizmu, rezygnacji, wrogości, izolacji. Jeżeli jednak osoba skierowuje życie ku czemuś, jako cel stawia życie wieczne, praktykuję swoją wiarę, nie czuje się zagrożona przemijaniem biologicznego wymiaru, wówczas pozwala jej to na akceptację procesów starzenia się.


Start do nowego życia:


a) Odzyskanie zdrowia. Pierwszy etap emerytalnej wolności i swobody powinien być przeznaczony dla odzyskania zdrowia. Emeryt przeprowadza gruntowną rewitalizację – jest to ogólne uzdrowienie, zwiększenie żywotności, sprawności, polepszenie funkcji tkanek i narządów, ogólne biologiczne odrodzenie, odmłodzenie ustroju. Najbardziej skuteczne czynniki lecznicze to: prawidłowe odżywianie, ruch i ćwiczenia fizyczne, higiena psychiczna.

– prawidłowe odżywianie – jadać należy trzy razy dziennie, gotować w domu jak najkrócej, co się tylko da jeść na surowo, dopuszcza się herbatę i kawę ale bez cukru.

– ruch fizyczny – gimnastyka, marsze, gry sportowe,. Można tu zaliczyć również ćwiczenia oddechowe i zabiegi pomocnicze, jak natryski, masaże i nacieranie skóry. Wszystkie te zabiegi wywierają na organizm korzystny wpływ ożywiający, pobudzający i leczniczy. Warto też ćwiczyć głębokie oddechy i odpoczynek w pozycji leżącej z zupełnym rozluźnieniem mięśni. Zaleca się starszym poranną gimnastykę w celu zwiększenia ruchomości i elastyczności stawów i siły mięśni. Cenne są codzienne spacery – chodzić należy dużo, jednak nie doprowadzać do dużego zmęczenia. Wskazane częste odpoczynki, głębokie oddechy i przysiadania na ławkach. Należy też pamiętać, że to zieleń działa łagodząco na psychikę, poprawia nastrój i budzi radość życia.

– higiena psychiczna – zadbanie o stan umysłu, o pamięć, sprawność procesów myślowych. Wymagania tutaj są następujące:

” pamięć należy ćwiczyć systematycznie dla przeciwdziałania otępieniu;

” dbać należy o pogodny, optymistyczny nastrój, oddalać zmartwienia za pomocą odpowiedniej rozrywki, która daje odprężenie, optymizm i poprawia humor;

” trzeba zlikwidować źródła konfliktów, wyrównać krzywdy, usunąć pragnienie zemsty i nienawiści, oczyścić sumienie i uspokoić umysł, odzyskując dobry nastrój i pogodę ducha;

” właściwy wybór i zorganizowanie działalności umysłowej, np. prace domowe, działkowe i ręczne.

b) Aktywność twórcza. Starość jeśli, ma być szczęśliwa, powinna być aktywna. Jeżeli człowiek służy jakiejś sprawie, poświęca się, może potem cieszyć się owocami swojej działalności i uznaniem współtowarzyszy. Nawet najbardziej skromne życie, o ile jest uczciwe, pracowite i ofiarne, owocuje szczęściem i satysfakcją starości. Piękne i mądre życie czasu emerytalnego wymaga zdrowego rozsądku, zasad moralnych, dobrej woli i wytrwałości.

– intensywność pracy – praca w czasie emerytury powinna być dobrowolna i wybrana świadomie, zgodna z najgłębszymi zdolnościami i zamiłowaniem człowieka. Można wybrać zajęcie skromne, ale miłe i pożyteczne, bez zamartwiania się o sprawy materialne, dopasować pracę do stanu zdrowia i sił.

– działalność społeczna – działalność powinna być pożyteczna dla innych, przyjmowana z wdzięcznością, oceniana z uznaniem, staje się wtedy źródłem satysfakcji, np. starsza emerytka, która angażuje się na parę godzin dziennie do pilnowania dzieci w czasie nieobecności rodziców może w ten sposób wpłynąć wychowawczo na dzieci, zaprowadzić lepszy porządek w domu, zapewnić rodzicom spokój i możliwość rozrywki. W zamian otrzymuje wdzięczność ludzką oraz poczucie dobrze spełnionego obowiązku. Albo emeryt, który uprawia ogródek działkowy jeżeli przyjmie postawę otwartą wobec innych, zacznie im pomagać i pouczać, podzieli się swym doświadczeniem, taka społeczna postawa będzie źródłem zdrowia i podniesie nastrój psychiczny. To wszystko jest możliwe dzięki ich mądrości życiowej i doświadczeniu.

– Uniwersytet III Wieku. Grupa polskich specjalistów zorganizowała w miastach uniwersyteckich takie uniwersytety, czyli wykłady naukowe z różnych dziedzin dla emerytów. Program obejmuje seminaria, kółka zainteresowań, imprezy kulturalne, wycieczki, zajęcia sportowe i gimnastykę. Jest to pożyteczna akcja zmierzająca do zaktywizowania ludzi w starszym wieku.

c) Pomoc dla rodziny:

– autonomiczność – dziadkowie powinni mieć swój udział w pracy na rzecz rodziny i wspólnoty. Nie powinien jednak nigdy stać się niewolnikiem rodziny. Nie może tak się pochłaniać, by nie starczyło mu już sił i czasu na prywatne życie. Emeryt mieszkający z rodziną musi zachować swój świat i swoje życie, swoich przyjaciół, zainteresowania, stosunki towarzyskie. Wszystko to rozwija jego umysł i przeżycia, czyni bardziej atrakcyjnym dla rodziny.

– – przykład dla młodych – dziadkowie powinni kochać wnuki i cieszyć się nimi. Miłość ta ma być mądra i działać dla ich dobra. Nie jest też dobrze ażeby dziecko było jedynie wychowywane przez osoby starsze. Osoba taka często jest nadmiernie ostrożna przez co nie pozwala mu się zahartować i uodpornić. Dzieci takie zwykle bywają słabe i zalęknione. Przykład dziadków to sposób na nawiązanie przyjaźni między pokoleniami, na wzrost szacunku i uznania dla starszych.

– wpływ pedagogiczny – zabawa z dzieckiem może być znakomitą okazją do pedagogicznych wpływów. Nie wolno nigdy bawić się dzieckiem, traktując je jako zabawkę dla siebie, dla własnej przyjemności. Jeżeli rodzice popełniają wyraźne błędy w wychowaniu, należy o tym mówić z nimi samymi, a nigdy przy dzieciach.

d) Psychohigiena:

– wybór rozrywki – rozrywka taka powinna poprawiać nastrój psychiczny i samopoczucie, ma napawać optymizmem i dawać odprężenie nerwowe. Szkodliwe jest długotrwałe siedzenie przed telewizorem. Właściwie dobrana rozrywka powinna rozweselać, ćwiczyć i dostarczać przeżyć, które są ważne i upragnione dla ludzi wiodących monotonne i nieciekawe życie. Osoby takie często czymś zmartwione powinny szczególnie szuka dobrego humoru, wesołości i żartu traktując to jako lekarstwo.

– wypoczynek – zaleca się wypoczynek aktywny, przeplatanie się pracy i odpoczynku. Właściwie stosowany pomaga zapomnieć o troskach, budzi optymizm i zadowolenie z życia. Ważne też są w tym czasie rozmaite ćwiczenia umysłowe, trzeba ćwiczyć pamięć i władze umysłowe. Kwadrans dziennie na naukę nowych umiejętności, drugi na rozwiązywanie krzyżówek, kilka razy na tydzień pomóc wnukowi przy odrabianiu lekcji, godzina na grę w szachy czy brydża oraz lektura ćwicząca umysł, naukowa lub popularnonaukowa.

– dbałość o wygląd – troska o estetykę jest bardzo ważna w starości. Najskromniejsze, najtańsze ubranie sprawia przyjemne wrażenie jeśli jest czyste i nie rażące w swych barwach i kroju. Najlepszym kosmetykiem dla emerytów jest zawsze świeże powietrze i prawidłowe odżywianie.

Podsumowując, starajmy się zrobić bardzo wiele, na miarę swoich potrzeb i możliwości, aby wiek emerytalny był czasem aktywnym, twórczym i radosnym.

drukuj