Litwa: prezentacja książki o Polakach z Wileńszczyzny ratujących Żydów

W Wilnie została zaprezentowana w czwartek książka pt. „Tak teraz postępują uczciwi ludzie. Polacy z Wileńszczyzny ratujący Żydów”, która porusza temat dotychczas praktycznie nieprezentowany. Dwujęzyczne wydanie, polsko-litewskie, ukazało się z inicjatywy Instytutu Polskiego w Wilnie.

„Na liście Sprawiedliwych wśród Narodów Świata Instytutu Yad Vashem jest prawie 7 tysięcy Polaków. To ponad jedna czwarta wszystkich uhonorowanych tym zaszczytnym tytułem” – przypomniał w rozmowie z PAP dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie Marcin Łapczyński. Zaznaczył, że Polacy znajdują się także na krajowych listach na Białorusi czy Litwie i że „jest to powód do dumy, ale także ogromna odpowiedzialność wszystkich nas wobec następnych pokoleń”.

„Przypominanie o bohaterskich postawach Polaków w czasie II wojny światowej i niesionej przez nich pomocy Żydom to zadanie dla nas wszystkich. Pamięć o Sprawiedliwych nie powinna nigdy zagasnąć. Taki był też cel wydanej przez Instytut Polski w Wilnie książki” – powiedział Łapczyński.

Książka autorstwa Ilony Lewandowskiej, historyka i dziennikarki gazety Kurier Wileński, składa się z dwóch części: wywiadów z ludźmi, którzy swoją pracę badawczą poświęcili analizie Holokaustu lub upamiętnieniu tych, którzy ratowali Żydów, a także kilkunastu przejmujących historii rodzinnych z Wileńszczyzny. To m.in. historia Marii Fedeckiej, która uratowała życie wielu dzieciom i rodzinom żydowskim, historia Ignacego i Katarzyny Bujelów z podwileńskich Wojdat i uratowanej przez nich żydowskiej dziewczyny Fejgi Dusiackiej, losy Haliny Płokszto, którą z wileńskiego getta wyniosła jej niania Weronika Tuniewicz, a schronienia udzielili Urszula i Władysław Płoksztowie. Są także historie Janiny Strużanowskiej, Marii Paszkiewicz, rodzin Mikołajunów, Rakowskich, Kruminisów-Łozowskich, Woronieckich, Waszkinelów oraz karmelity o. Andrzeja Gdowskiego, benedyktynki s. Marii Mikulskiej, dominikanki s. Anny Borkowskiej.

„Praca nad tą książką była jednym z ważniejszych wydarzeń w moim życiu” – powiedziała PAP Lewandowska po prezentacji wydania, która odbyła się w Centrum Tolerancji Państwowego Muzeum Żydowskiego im. Gaona Wileńskiego w Wilnie.

„Miałam szansę spotkać się z ludźmi, świadkami wydarzeń praktycznie w ostatnim momencie; dotknięcia pewnej tajemnicy w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego w sytuacji tak ogromnego zagrożenia ludzie są zdolni do odruchów wymagających bardzo wielkiej odwagi” – podkreśliła autorka.

Teksty Ilony Lewandowskiej są wzbogacone o materiały archiwalne otrzymane od rodzin Sprawiedliwych oraz z archiwum Państwowego Muzeum Żydowskiego im. Gaona Wileńskiego. Całości towarzyszą fotografie autorstwa Bartosza Frątczaka, wileńskiego fotografa. Portretuje on ocalonych, rodziny osób ratujących Żydów; dokumentuje także znikające ślady niezwykle bogatego żydowskiego życia na ziemiach litewskich.

Ilona Lewandowska zapowiada, że będzie się „tym tematem zajmowała dalej”, ale chce też, „by ta książka zainspirowała innych do dalszych poszukiwań”. Wskazuje również, że „odnalezienie świadectw o Polakach ratujących Żydów na Litwie jest szczególnie trudne, gdyż zmieniały się granice, ludzie zmieniali miejsce zamieszkania, nierzadko także nazwiska i tożsamość”.

PAP/RIRM