Stanisław Adamczyk to góral
pochodzący z Lubomierza. Pomagał ludności żydowskiej, dostarczając żywność.
Został zatrzymany przez burmistrza Mszany Dolnej – Władysława Gelba. Podstawą
aresztowania było obwieszczenie wydane przez Hansa Franka z 1941 r., mówiące
o karze za jakąkolwiek pomoc udzielaną Żydom.
Maria Stożek zeznaje: „Znałam
Stanisława Adamczyka z Lubomierza. Wiosną w 1943 roku słyszałam krzyki i jęki
dochodzące od strony więzienia, mieszczącego się w budynku sądu. Maria ukryła się
w pobliżu, by sprawdzić, co się dzieje. Była naocznym świadkiem przesłuchania i
tortur, jakich doświadczył oskarżony. Widziałam, że za nogi na orczyku
podciągano go pod sufit i opuszczano na dół, bito go przy tym. Słyszałam krzyki
bitego i odgłosy uderzeń. Słyszałam, jak mówił „zabijcie a nie
przypalajcie”, zrozumiałam, że muszą go przypalać żelazem” (IPN BU 392/1351).
Władysław Gelb
osobiście prowadził śledztwo, ponieważ chciał uzyskać od podejrzanego nazwiska
partyzantów i osób ukrywających Żydów. Maria dodaje: „Widziałam Gelba w tym pokoju i jeszcze dwóch mężczyzn, których nie
rozpoznałam. Widziałam, jak Gelb bił. Bił na zmianę z
dwoma pozostałymi” (IPN BU 392/1351). Stanisław Adamczyk pomimo tortur nie
ugiął się: „leżał na pryczy, był potwornie zmasakrowany, całe ciało było
obrzmiałe, sine, oczy zakrwawione” (IPN BU 392/1351). Zmarł z wycieńczenia.
Burmistrz miał zmusić miejscowego lekarza, by ten wystawił świadectwo
stwierdzające, że Adamczyk zmarł na udar serca.
Mieszkańcy Mszany Dolnej uznali
Stanisława Adamczyka za bohatera i zadbali o to, by pozostała o nim pamięć.
Jego nazwisko widnieje na pomniku ofiar II wojny światowej na miejscowym
cmentarzu.
Bibliografia:
1.
IPN BU
392/1351.
2.
IPN BU
392/2035 (na podst. GKBZH WB II 145).
3.
RFWA,
List od Zofii Szumilas, Mordarka,
z dn. 23.02.2014 r.
4.
W.
Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny
mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 612.
5.
W.
Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc
udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 13.
6.
J.
Bugajski, Jak Mszana Dolna spłynęła krwią, „Dziennik Polski” (13.04.2007).
7.
S.
Datner, Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej
Polsce, Warszawa 1968, s. 111.
8.
K. Iranek-Osmecki, Kto
ratuje jedno życie… Polacy i Żydzi 1939–1945, Warszawa 1981, 273.
9.
A.
Poray (red.), Those
Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 18.
10. R. Walczak (red.), Those Who Helped. Polish
Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3,
Warszawa 1997, s. 50.
11. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s.
376-377, 441.
12. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity,
Washington D.C. 1988, s. 175.
13. http://grobywojenne.malopolska.uw.gov.pl/pl-PL/Home/Obiekt/613
(16.10.2014).
Uwagi:
§ A. Poray (red.), Those Who Risked Their Lives, Chicago
2007, s. 18, R. Walczak (ed.), Those
Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3,
Warszawa 1997 s. 50; W. Bielawski, Zbrodnie
na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa
1981 s. 13; W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z
Ojczyzny mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007 s. 612 podają, że Stanisław Adamiak
mieszkał w Łącku. Pozostała literatura wskazuje na Lubomierz.