Ciołkosz Feliks, Fąfara Józef, Oparowski Stanisław, Pirga
Aleksandra, Śliwa Wojciech, Zagórski Piotr
Gdy w
1942 r. wzmogły się niemieckie represje wobec ludności żydowskiej, ludzie
uciekali z miast na wieś i tam szukali schronienia. Bardzo dużo Żydów
ukrywało się w lasach. Tak działo się m.in. z Żydami uciekającymi z Frysztaka,
Jasła i Markuszowej, którzy przebywali w okolicach Markuszowej, Kozłówka i
Oparówki. Było ich ok. 40. Przy solidarnym zaangażowaniu mieszkańców
wspomnianych wsi Żydzi wykopali kilka ziemianek, w których mogli
przetrwać. Otrzymywali żywność oraz inne potrzebne im rzeczy. Czasem sami przychodzili
do gospodarstw i prosili o jedzenie oraz o tymczasowe przechowanie.
Niemcy
dowiedzieli się o ukrywających się w lesie Żydach i zorganizowali kilka obław.
Pomimo tego niebezpieczeństwa Polacy nadal pomagali Żydom. W jednej z takich
łapanek wiosną 1943 r. zginął Józef Fąfara z Kozłówka. Wskazał go złapany przez
Niemców Żyd. I Polak, i Żyd zostali aresztowani i przewiezieni do
jasielskiej siedziby gestapo. Tam byli brutalnie przesłuchiwani. Potem obu
zakutych w kajdankach Niemcy przewieźli na cmentarz żydowski i rozstrzelali.
Niektóre źródła podają, że Józef Fąfara został rozszarpany przez psy w trakcie
przesłuchania.
Latem na
początku lipca 1943 r. w czasie następnej obławy na skutek donosu zginęli
kolejni Żydzi i Polacy z Kozłówka i Markuszowej. Żandarmi z Wiśniowej pod
dowództwem Karla Perschke przyjechali do Kozłówka i przechodząc od gospodarstwa
do gospodarstwa, likwidowali Polaków zaangażowanych w pomoc Żydom. Tak zginęła
Aleksandra Pirga, którą Niemcy spotkali po drodze, idącą z dwiema córkami
Moniką i Heleną do pracy przy sianie. Pochwycili Aleksandrę i zabrali do jej
gospodarstwa. Zrewidowali dom, a następnie wyprowadzili Aleksandrę i
zastrzelili przy piwnicy.
U
Katarzyny Fąfary zginął Feliks Ciołkosz z Markuszowej, który pomagał jej
w gospodarstwie (najprawdopodobniej ofiarami byli też i inni członkowie
tej rodziny: Ciołkoszowa, Jan Ciołkosz). Inny mieszkaniec Kozłówka, Piotr
Zagórski został zastrzelony na polu w czasie pracy w obecności jego dwóch
synów: Stanisława i Józefa. Potem w gospodarstwie Anieli Śliwy
rozstrzelano Wojciecha Śliwę i Stanisława Oparowskiego, który przyszedł do
Śliwy z rozporządzeniem od sołtysa. Z tej obławy niektórzy Żydzi uszli z
życiem.
Po
egzekucjach pomordowanych Polaków pochowano przy przydrożnej kapliczce Matki
Bożej. Ciało Feliksa Ciołkosza bliscy zabrali i pochowali w ogrodzie. Dopiero
gdy Niemcy wycofali się z tych terenów w 1944 r., rodziny przeniosły szczątki
swoich krewnych na cmentarz w Dobrzechowie.
Bibliografia:
1.
IPN BU 392/1056.
2.
IPN BU 392/1057.
3.
IPN BU 392/2033.
4.
RFWA, List od Mariana Irzyka, Rzeszów, z dn. 6.09.2013 r.
5.
RFWA, List od Zenona Sobolewskiego, z dn. 28.01.2014 r.
6.
W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny
mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 606.
7.
W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez
hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 20, 24, 49, 52, 64,
71.
8.
S. Datner, Las sprawiedliwych. Karta z dziejów
ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968, s. 98.
9.
J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s.
177, 342, 358, 439, 475.
10. A. Poray (ed.), Those Who Risked Their
Lives, Chicago 2007, s. 22, 40, 42, 50, 54.
11. E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności
żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008, s. 68.
12. Polacy ratujący Żydów na Rzeszowszczyźnie w
latach 1939–1945 (Poles
rescuing Jews in the Rzeszów Region in the years 1939–1945),
oprac. E. Rączy, I. Witowicz, teksty wstępne E. Rączy, tłum. S. Bińczycki,
Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu, Rzeszów 2011,, s. 202-204.
13. R. Walczak (ed.), Those
Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa
1997, s. 60, 100, 104, 122, 132.
14. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi
1939–1945, Warszawa 1971, s. 421.
15. W. Zajączkowski, Martyrs
of Charity, Washington D.C. 1988, s. 168, 183.
16. www.straty.pl (5.11.2014).
17. www.straty.pl (25.06.2015).
18. www.straty.pl (28.10.2015).
19. http://www.nowiny24.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130914/WEEKEND/130919821
(30.06.2015).
20. http://naszdziennik.pl/polska-kraj/31510,upamietnia-polakow-ktorzy-ratowali-zydow.html
(30.06.2015).
21. http://ipn.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0011/117398/leaflet.pdf (28.10.2015).
Uwagi:
§ J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa
2014, s. 342, podaje nazwisko Oporowski.
§ S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945,
Warszawa 1971, s. 421 i W. Zajączkowski, Martyrs of Charity,
Washington D.C. 1988 s. 168, podają imię i nazwisko Władysław Śliwa.
§ W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez
hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 52 i W. Zajączkowski,
Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 168, podają imię Aleksander
Pirga.
§ A. Poray (ed.), Those
Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 42, 50, 54; R. Walczak (ed.), Those
Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa
1997, s. 60, 104, 122, 132; S. Datner, Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968, s. 98; S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi
1939–1945, Warszawa 1971, s. 421; W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane
przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 20, 24,
52, 64, 71; W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny mojej.
Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 606;
W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C s. 168, 183), podają, że kolejna obława została zorganizowana w
czerwcu 1943 r.
§ A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives,
Chicago 2007, s. 22 i S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945,
Warszawa 1971, s. 421, podają, że zginęli także Jan Ciołkosz i Ciołkoszowa o
nieznanym imieniu.