Garbulińscy
Andrzej i Władysław, Owca Stanisław
Andrzej Garbuliński z żoną
Kazimierą, synami Władysławem i Marianem oraz sześciorgiem pozostałych dzieci
mieszkał we wsi Czermna (pow. jaselski). W czasie okupacji Żydzi z Czermnej i
okolicznych wsi musieli przenieść się do zorganizowanego przez Niemców podobozu
w Bieczu. Później zostali umieszczeni w obozie w Płaszowie. Niektórym z nich
udało się uciec i wrócić do wiosek, z których pochodzili.
Sara Elfenbein, jej córka Heneli i
syn Major przedostali się do Czermnej, gdzie schronili się w gospodarstwie
Stanisława Owcy, a następnie w stodole Garbulińskich. Gdy Andrzej Garbuliński
znalazł ich, prosili o ukrycie. To Żydzi, którzy
byli (…) znajomi byli Żydzi, z naszej miejscowości, troje ich było – matka
i syn, i córka [RFWA, relacja
Mariana Garbulińskiego]. Andrzej z rodziną
przyjął Elfenbeinów i zatroszczył się o nich. Przynoszono Żydom jedzenie,
Marian dostarczał książki i gazety oraz dowiadywał się, o czym rozmawiają
ludzie we wsi.
Heneli pomagała w kuchni. Miała tam
też swoją kryjówkę na wypadek, gdyby ktoś obcy przyszedł do domu. Cała żydowska
rodzina opuszczała czasem kryjówkę i udawała się do okolicznych miejscowości.
Przebywali także u Stanisława Owcy: Do nas
przychodzili wieczorami, a rodzice się wystrzegali, żeby my nie widzieli, ale
ja to słyszałam, udzielali im jedzenia, szykowali, dawali, bo biedne
[RFWA, relacja Bronisławy Sołtys].
Żydzi ukrywali się u Garbulińskich
około 3 lat. Najprawdopodobniej na skutek donosu któregoś z mieszkańców,
wczesnym rankiem 4 kwietnia 1944 r. do gospodarstwa Garbulińskich przyjechało
gestapo z Jasła i policja. Andrzej zaczął krzyczeć. Na ten sygnał Żydzi
zareagowali ucieczką, ale pomimo tego, że Sarze i Majorowi udało się opuścić
gospodarstwo, zostali zastrzeleni. Nasze zabudowania gospodarskie zostały
otoczone przez gestapo, a za uciekającymi osobami żydowskimi padły strzały. W
krótkim czasie wzięli Niemcy mojego ojca skierowanymi do niego lufami
automatów, aby szedł po ranną Hanię. Po przyjściu ojca z ranną, Niemcy w stajni
dostrzelili ją. Pozostałe osoby już nieżyjące, matkę i syna przywiózł gospodarz
na sankach pod nadzorem gestapo [RFWA, List od Mariana Garbulińskiego]. (…) wykopali dół i pod lipą zakopali [RFWA, relacja Mariana Garbulińskiego].
Andrzej i Władysław Garbulińscy oraz
Stanisław Owca zostali zabrani do aresztu w Jaśle. Tam
Andrzej i Stanisław, na mocy wyroku sądu powiatowego, zostali skazani na karę
śmierci. Władysław został zabrany do aresztu na Montelupich w Krakowie. Napisał jedyny list tylko do nas z tego więzienia, aby mu
przysłać chleba, cebulę i koszulę, i więcej ślad po nim zaginął [RFWA,
relacja Mariana Garbulińskiego]. Andrzeja Garbulińskiego i Stanisława Owcę
rozstrzelano na cmentarzu w Warzycach, położonym niedaleko lasu. Po śmierci
ojca Marian Garbuliński z trudem zajmował się gospodarstwem i szóstką
rodzeństwa.
Ciała Żydów zostały po wojnie
ekshumowane i pochowane na cmentarzu żydowskim w Bieczu.
W 1997 r. Andrzej Garbuliński i jego
synowie Władysław i Marian oraz Stanisław Owca zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwy
wśród Narodów Świata.
Bibliografia:
1.
IPN
BU 392/1102.
2.
IPN
BU 392/1570.
3.
IPN
BU 392/2033 (na podst. GKBZH WB VI 4, 5).
4.
RFWA,
Garbuliński, nagrania audio sygn. 405_1192; 405_1193, relacja Mariana
Garbulińskiego [syn, pomagający], z dn. 26.09.2013 r.
5.
RFWA,
Garbuliński, nagranie audio sygn. 811_0713, relacja Bronisławy Sołtys,
z dn. 29.01.2014 r.
6.
RFWA, Owca, nagranie audio sygn. 140613_0265,
relacja Tadeusza Owcy [syn], z dn. 13.06.2014 r.
7.
RFWA, Owca, List od Tadeusza Owcy, Krosno, 09.2014
r.
8.
RFWA, Garbuliński, List od Mariana Garbulińskiego,
Wrocław, 10.10.2013 r.
9.
RFWA, Garbuliński, List od Mariana Garbulińskiego,
Wrocław (artykuły, list z Ambasady Izraela).
10.
W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez
hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 26, 50.
11.
J. Chodorska CSL (red.), Godni synowie naszej
Ojczyzny, cz. 1, Warszawa 2002, s. 35-36, 157-159.
12.
Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Polska, cz. 1, I.
Gutman i in. (red.), Kraków 2009, s. 176.
13.
Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za
pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt
(red.), Warszawa 2014 s. 306-307.
14.
S.
Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 431.
15. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington
D.C. 1988, s. 142.
16.
http://www.sprawiedliwi.org.pl/pl/family/111/article=382%2Cwiecej-o-rodzinie-garbulinskich
[MDK 107] (18.12.2014).
Uwagi:
§ S. Wroński, M.
Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 431
i W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za
pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 26 oraz W. Zajączkowski, Martyrs
of Charity, Washington D.C. 1988, s. 119, podają nazwisko Garboliński,
ukrywana była 4-osobowa rodzina Morgensternów, gospodarstwo ukrywających
zostało spalone, wydarzenia działy się w 1943 r.
§ Artykuł z
„Gazety Warszawskiej”, artykuł ze „Słowa Polskiego” oraz list z Ambasady
Izraela podają nazwisko Żydów: Alpenbeim.
§ Dokument z
teczki IPN BU 392 2033 podaje, że ukrywane były 4 osoby o nazwisku Morgenstern.