Tradycja szopek bożonarodzeniowych w Polsce
Szopki betlejemskie każdego roku przyciągają tysiące zwiedzających. Ich oglądanie sprawia dla wielu ogromną radość, rodzinne przybywanie do stajenki w czasie świąt, dla wielu stało się tradycją. Z najpiękniejszych szopek bożonarodzeniowych słynie Kraków.
Każdego roku w pierwszy czwartek grudnia organizowany jest konkurs na najpiękniejszą szopkę krakowską. W Krakowie szopki bożonarodzeniowe i konkurs z nimi związany to wieloletnia tradycja.
Tradycyjnie szopki upamiętniają narodzenie Chrystusa, dlatego w każdej z nich znajdujemy całą Świętą Rodzinę: figurki Dzieciątka, Marii i Józefa. Najczęściej towarzyszą im aniołowie, Trzej Królowie i pasterze. Z czasem szopka coraz bardziej się „aktualizowała”.Coraz częściej przy żłóbku, Świętej Rodzinie towarzyszą charakterystyczni przedstawiciele danego narodu – np. chłopi, mieszczanie, rzemieślnicy, górale, przedstawiciele władzy, wojsko, itd.
– Szopki są bardzo mocno zakorzenione w naszej tradycji. Nie wyobrażamy sobie świąt bez symbolicznej szopki. Historia szopki związana jest z św. Franciszkiem z Asyżu. Z czasem wokół żłóbka pojawiały się kolejne figurki osób świeckich. Szopki są cały czas uwspółcześniane – powiedział ks. Grzegorz Kwitek.Pierwotnie szopki stawiano i budowano dla celów parafialnych. Przyjmuje się powszechnie, że szopki te zaczęły pojawiać się także w domach prywatnych dopiero od XVIII wieku. Polskie szopki są pochodzenia włoskiego.
Wśród wielu tradycji polskich szopek, najbardziej znane są tzw. szopki krakowskie. W Krakowie zrodził się fenomen szopki krakowskiej. Taka forma szopki wykształciła się w XIX w., a rozpropagowana w XX w., do dziś kultywowana, stała się wzorem dla współczesnych. Wykonywane są specjalnie na „Konkurs na Najpiękniejszą Szopkę Krakowską”. Ich twórcami są amatorzy, zarówno dorośli, jak i dzieci.
– Konkursy zaczęły się jeszcze przed II wojną światową. Pierwszy był w 1937 roku. Wojna przerwała te konkursy. Zostały wznowione w 1945 roku. Konkursy były organizowane tuż przed świętami, aby dochować tradycji kolędowania z szopką, z szopką krakowską, która ma tradycję od XIX wieku takiej innej formy szopki – budowli z wieżami i elementami architektury krakowskiej. Z czasem w tej szopce obok tradycyjnych kukiełek przedstawiających scenę Bożego Narodzenia zaczęły dochodzić postacie legendarne i historyczne związane z Krakowem i tradycją Polską – powiedziała Małgorzata Niechaj, kurator wystawy.Obecnie organizatorem konkursu jest Muzeum Historyczne Miasta Krakowa (MHK). To właśnie na Rynku, pod pomnikiem Adama Mickiewicza, co roku w pierwszy czwartek grudnia, krakowianie i turyści mogą podziwiać wspaniałą architekturę krakowskich szopek, natomiast od pierwszej niedzieli tego miesiąca wszystkie zgłoszone do konkursu szopki można oglądać na wystawie.
W tym roku 6 grudnia Muzeum Historyczne Miasta Krakowa obchodziło ważny jubileusz. Tego dnia odbył się 70. Konkurs Szopek Krakowskich. Z okazji jubileuszu Muzeum przygotowało specjalną atrakcję: mapping – nowoczesną formę szopki wraz z przedstawieniem jasełkowym.
– W tym roku do konkursu zgłoszono 163 szopki w tym 46 szopek seniorów oraz 117 szopek dzieci i młodzieży. To dla nas bardzo ważne, że rośnie młode pokolenie szopkarzy. W konkursie może wziąć udział każdy kto zrobi szopkę krakowską. Tegoroczne szopki były na bardzo wysokim poziomie. Jury miało trudne zadanie żeby je ocenić. W wielu szopkach były elementy odwołujące się do tradycji konkursu typu: daty, postaci, które na przestrzeni tego okresu zajmowały się tymi konkursami. Coraz więcej jest w tych szopkach elektroniki, mechaniki. W tym roku pierwszy raz do jednej szopki autor włożył Tabletana którym wyświetla się historia konkursu – dodaje Małgorzata Niechaj.Jednym z tegorocznych laureatów był Filip Fotomajczyk, który zdobył III miejsce w kategorii szopek miniaturowych.
– Zaczynałem jako trzynastolatek, zachęcony przez ciocię, która pracowała w Muzeum Historycznym w Krakowie. Zaczęło się 9 lat temu i tak do teraz tę tradycję kultywuję. Całą miłość do tego miasta zawieram w tych szopkach. Wszystkie elementy szopki wykonuję ręcznie. Używam podstawowych materiałów typu folia aluminiowa, karton czy koraliki. Z tego wszystkiego powstaje moja szopka. W tym roku zająłem III miejsce. To była moja 9 konkursowa szopka – powiedziałFilip Fotomajczyk.W dotychczasowych konkursach wzięły udział setki twórców, niektórzy po kilka, kilkanaście razy, rekordziści – ponad 50 razy. W wielu rodzinach wytworzyła się przekazywana z pokolenia na pokolenie tradycja, którą kultywuje się do dziś. Szopkarze to bardzo zróżnicowana grupa twórców, których łączy wspólna pasja. Szopki budują ludzie różnych profesji, wszystkich jednak cechuje bogata wyobraźnia i ogromna cierpliwość.
Każdego roku po zakończeniu wystawy MHK kupuje najpiękniejsze eksponaty, wzbogacając swoje zbiory. Zgromadzone w zbiorach muzealnych szopki są bardzo zróżnicowane, zarówno pod względem rozmiarów, sposobu wykonania, jak i doboru materiałów.
Tradycja szopek bożonarodzeniowych zapoczątkowana została przez św. Franciszka z Asyżu. Są one niezbędnym elementem Bożego Narodzenia. Od samego początku otoczona szczególną czcią chrześcijan jest miejscem narodzin Chrystusa. Buduje się je w kościołach, zdobią nasze domy, nie rozstają się z nimi kolędnicy.
Wypowiedź Małgorzaty Niechaj:
Wypowiedź ks. Grzegorza Kwitka:
RIRM/Małgorzata Niechaj