Świadectwa ofiar stalinizmu trafiły do Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami
Świadectwa polskich ofiar okupacji sowieckiej, pochodzące ze zbiorów Instytutu Hoovera, zostaną opublikowane przez Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego. Materiał historyczny obejmuje ok. 30 tys. świadectw z lat 1939-1941.
Dokumenty ze zbiorów amerykańskiego Instytutu im. Hoovera trafią w formie zdigitalizowanej do Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami. Materiały zostaną następnie uporządkowane przez pracowników Ośrodka, którzy przygotują również transkrypcje dokumentów, z których wiele zachowało się w formie rękopisów.
Przetłumaczone na język angielski świadectwa opublikowane zostaną na portalach ZapisyTerroru.pl oraz anglojęzycznego ChroniclesofTerror.pl. Porozumienie w tej sprawie podpisano w środę – poinformował Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami w komunikacie, przesłanym PAP w środę.
„Zbiory dokumentów, które zostaną przekazane Ośrodkowi to świadectwa, składane przez obywateli polskich, ofiary zbrodni i represji sowieckich w trakcie II wojny światowej” – oceniła podsekretarz stanu w ministerstwie kultury i dziedzictwa narodowego dr hab. Magdalena Gawin. Jak przypomniała, relacje gromadzone były przez specjalne biuro, utworzone przez generała Władysława Andersa.
Materiały te, zawierające relacje polskich żołnierzy i cywilów, którzy opuścili Związek Radziecki wraz z Armią Andersa, po zakończeniu wojny znalazły się w zbiorach Instytutu Hoovera w Kalifornii. Rząd Polski na Uchodźstwie przekazał je amerykańskiej instytucji, obawiając się zniszczenia lub przejęcia cennych dokumentów przez władze komunistyczne. Biblioteka Hoovera (jak wówczas nazywał się dzisiejszy Instytut) w dalekiej Kalifornii pozostawała w rękach prywatnych, dzięki czemu w mniejszym stopniu narażona była na ewentualne naciski, by zwrócić zbiory Polsce Ludowej.
„Świadectwa zgromadzone w Instytucie Hoovera stanowią zapis poruszających przeżyć mieszkańców Kresów Wschodnich podczas II wojny światowej. Są wśród nich relacje osób aresztowanych przez NKWD jako +wrogowie ludu+, torturowanych w czasie śledztw i skazywanych na wieloletni pobyt w łagrach” – wyliczała Gawin.
„Deportowani na Wschód opowiadają o wielotygodniowej podróży w bydlęcych wagonach, ciężkich warunkach życia na zesłaniu, pracy ponad siły, głodowych racjach żywnościowych i śmierci najbliższych” – dodała.
Marzeniem żołnierzy Andersa i towarzyszącej im ludności cywilnej było powrócić do wolnej, niepodległej Polski.
„Wielka epopeja, w wyniku której polskie wojsko walczyło na froncie włoskim, a cywile trafili na kilka kontynentów – do Meksyku, przez Afrykę i Indie, aż po Nową Zelandię – dla wielu skończyła się, niestety, trwałą emigracją. Dzięki współpracy z Instytutem Hoovera i naszemu projektowi świadectwa ich wojennych przeżyć trafią do zbiorowej świadomości Polaków” – ocenił zastępca dyrektora ds. programowych Ośrodka Wojciech Kozłowski.
„Mamy nadzieję, że ten symboliczny powrót ożywi pamięć o doświadczeniach okupacji sowieckiej w latach 1939-1941 na Kresach Wschodnich II RP i o niezwykłym fenomenie Armii Andersa” – zauważył.
Jak tłumaczyła p. o. dyrektor Ośrodka Anna Gutkowska, choć część dokumentów była dostępna już wcześniej, dopiero teraz dostęp do indywidualnych świadectw będzie powszechny.
„Dzięki podpisanemu dziś porozumieniu z Instytutem Hoovera nasze zbiory już od września będą systematycznie uzupełniane o świadectwa ofiar zbrodni, dokonanych przez Związek Radziecki” – podkreśliła, dodając, że po raz pierwszy materiały przetłumaczone zostaną na język angielski.
Na mocy podpisanej umowy Ośrodek współpracować będzie także z Archiwum Akt Nowych oraz z Narodowym Archiwum Cyfrowym.
Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego służy interdyscyplinarnej refleksji nad polskim doświadczeniem konfrontacji z dwoma totalitaryzmami XX w. Został powołany do życia wiosną 2016 r. Jego zadaniem jest włączanie polskiego głosu w „pamięć świata” o II wojnie światowej.
PAP/RIRM