Odkrycia archeologiczne w miejscu bitwy pod Żyrzynem w 1863 r.

Miejsca pochówku prawdopodobnie żołnierzy poległych w bitwie pod Żyrzynem w 1863 r. odnaleziono podczas prac archeologicznych na terenie budowy drogi ekspresowej S-17  Lublin – Warszawa.

Nowa droga przebiega przez miejsca, gdzie w sierpniu 1863 r. rozegrała się zwycięska bitwa powstańców styczniowych z wojskami rosyjskimi. Wskazują na to wyniki dotychczasowych prac archeologicznych.

„Odsłonięto zarys trzech miejsc pochówku – dwóch indywidualnych i dużej zbiorowej mogiły. Można przypuszczać, że pochowano w nich uczestników bitwy” – powiedział rzecznik prasowy lubelskiego oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Krzysztof Nalewajko.

Znaleziono też liczne pociski z broni palnej, małe działko wiwatowe, armatni wycior, guziki i przypinki z umundurowania. Odsłonięto również zarys ogrodzenia i elementy dawnego pomnika, postawionego tam przez Rosjan w 1888 r., w hołdzie poległym rosyjskim żołnierzom.

Nalewajko zaznaczył, że badania archeologów nadal trwają. Nie wiadomo jeszcze, ile osób pochowano w zbiorowej mogile. Można przypuszczać, że są to żołnierze rosyjscy.

„Źródła historyczne podają, iż polscy powstańcy spoczęli na cmentarzu w Baranowie” – dodał rzecznik.

Po zakończeniu badań i opracowaniu wyników w Urzędzie Wojewódzkim w Lublinie zapadnie decyzja o miejscu ponownego pochówku znalezionych szczątków ludzkich. Natomiast o losach znalezionych przedmiotów zdecyduje Urząd Ochrony Zabytków.

Badania archeologiczne przeprowadzono w okolicy wioski Żerdź, gdzie znajdował się współczesny pomnik upamiętniający sukces powstańców styczniowych pod Żyrzynem. Potwierdziły one wcześniejsze przypuszczenia, że w okolicy pomnika mogą znajdować się groby uczestników bitwy.

Pomnik został zdemontowany i przeniesiony w inne miejsce (po wschodniej stronie drogi), gdzie ma być ponownie ustawiony.

Bitwa pod Żyrzynem miała miejsce 8 sierpnia 1863 r. Oddział powstańców pod dowództwem gen. Michała Heydenreicha zaatakował konwój wojsk carskich – liczący ok. 500 żołnierzy i dwa działa – przewożący pieniądze z dęblińskiej twierdzy do Lublina. Oddział powstańców był znacznie większy – liczył 2,5–3 tys. ludzi – ale słabiej uzbrojony; powstańcy wyposażeni byli głównie w kosy, ok. 1400 miało broń. Walka trwała kilka godzin. Powstańcy zdobyli ok. 400 karabinów i przejęli – według różnych źródeł – 140 tys. lub 200 tys. rubli.

Różne są także zapisy dotyczące poległych po obu stronach. Straty wojsk rosyjskich to od 77 do ok. 180 żołnierzy, ok. 150 zostało rannych i prawie drugie tyle wziętych do niewoli. Wśród powstańców straty były mniejsze – od 10 do 40 zabitych i kilkudziesięciu rannych.

PAP/RIRM