Obywatel na uwięzi

Orzeł i reszka

Informatyzacja kraju w deklaracjach rządzących jest jednym z najważniejszych elementów przebudowy i modernizacji Polski. Tymczasem według „Rzeczpospolitej”, gabinetowi Donalda Tuska grozi „komputerowa” klęska. Rządowa strategia informatyzacji, która miała być gotowa w czerwcu, zostanie opublikowana najwcześniej w październiku. Oznacza to opóźnienie budowy najważniejszych systemów informatycznych w Polsce, na których tworzenie miano wydać do 2011 roku nawet 14 mld złotych. Rząd Jarosława Kaczyńskiego również miał problemy z komputeryzacją kraju. Ludwik Dorn, ogłaszając swoją dymisję z funkcji szefa MSWiA w lutym 2007 roku, dał do zrozumienia, że jedną z przyczyn były kwestie związane z programem informatyzacji kraju.

Chodziło o niebagatelne środki z funduszy europejskich liczone w miliardach euro. Miały być one przeznaczone na budowę m.in. systemu PESEL 2, wprowadzenie biometrycznych dowodów osobistych, wdrożenie systemu możliwości monitorowania przez obywatela obiegu dokumentów i załatwiania spraw w instytucjach publicznych. Za to odpowiadać miało MSWiA. Jednak w wyniku działań lobbingowych w końcu stycznia 2007 roku pojawił się pomysł, aby powołać odrębny urząd koordynujący te prace, który przede wszystkim rozstrzygałby ogromne przetargi. Ludwik Dorn obawiał się, że realizacja takich zamówień powierzona prywatnym firmom, poza dysponującym odpowiednim aparatem kontrolnym resortem spraw wewnętrznych, stanowi zachętę do korupcji oraz grozi bezpieczeństwu informatycznemu kraju. Warto przypomnieć, że obecnie administracja państwowa nie ma pełnej wiedzy o niektórych systemach już wdrożonych i wadliwie działających, a dostęp do gigantycznych baz danych uzyskują firmy prywatne i mogą tę wiedzę wykorzystywać w celach sprzecznych z ich przeznaczeniem. Problem jest jednak znacznie poważniejszy i dotyczy podstawowych praw człowieka i swobód obywatelskich.

Informatyzacja jest nieodzownym rysem współczesności i wyznacznikiem nowoczesności. Z jednej strony ułatwia życie, ale z drugiej oznacza dla obywateli permanentną elektroniczną kontrolę, bardziej skuteczną niż przy zastosowaniu środków tradycyjnych stosowanych w przeszłości w państwach totalitarnych. Dlatego kłopoty z wdrożeniem programu informatyzacji stanowią swoiste memento mori. Na przykład system PESEL 2 ma gromadzić wszystkie dane o Polakach. Wystarczy kliknięcie myszką, by uzyskać informację, kto ile zarabia, jakie płaci podatki, czy zalega ze składkami ZUS albo czy rozliczył się z urzędem skarbowym, w jakim banku ma konto, czy był notowany przez policję, czy korzysta z pomocy opieki społecznej, gdzie się leczy i na co choruje, a nawet ile dostał mandatów za złe parkowanie. To nie jest science fiction, to reality show z „wielkim bratem”, który cały czas patrzy…

W Polsce już obowiązuje ustawa nazywana „przestępca na uwięzi”, wprowadzająca dozór elektroniczny jako nowy sposób odbywania kary pozbawienia wolności. Obecnie trwa walka rywalizujących firm wokół ogłoszonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości przetargu na system dozoru elektronicznego (SDE), który pozwala na odbywanie wymierzonej przez sąd kary poza więzieniem poprzez specjalną bransoletę wysyłającą sygnał do kontrolowanego przez komputer odbiornika. Na razie elektroniczną obrożę można zakładać skazańcom, jutro – w ramach programu „obywatel na uwięzi” – zapewne każdemu. Czyżby zaczynała się epoka totalnej inwigilacji, w której nasza wolność będzie ściśle programowana i limitowana? Dlatego – by postęp nie oznaczał zniewolenia – niebywałemu rozwojowi nauki i techniki musi towarzyszyć rzetelna refleksja etyczna.