Nowe dokumenty ujawniające kulisy działań rządu Margaret Thatcher wobec Polski

Opublikowana w piątek wewnętrzna korespondencja brytyjskiego rządu z lat 1988-1989 ujawniła skalę osobistego zaangażowania premier Margaret Thatcher w pomoc dla skupionej wokół „Solidarności” opozycji i wspieranie przemian demokratycznych w Polsce.

Nowy zestaw dokumentów opublikowany przez National Archives w Londynie zawiera 319 stron korespondencji między Margaret Thatcher i jej najbliższymi współpracownikami na Downing Street, w kluczowych ministerstwach i ambasadzie brytyjskiej w Warszawie.

Materiały źródłowe, wśród których są także wersje robocze pism do komunistycznego rządu w Warszawie, pochodzą z okresu od lutego 1988 r. do sierpnia 1989 r.

W pismach brytyjska premier wielokrotnie interweniuje osobiście w sprawach dotyczących Polski, m.in. krytykując swoich ministrów za zbyt powolne opracowywanie programów wspierających reformy gospodarcze.

W notatce po spotkaniu z ówczesnym ministrem spraw zagranicznych Geoffreyem Howe’em w kwietniu 1989 r. sekretarz Margaret Thatcher odnotował „niepokój, że tracimy rolę lidera, którą ustanowiliśmy w relacjach z Polską” podczas wizyty szefowej brytyjskiego rządu w listopadzie 1988 r. i zaznaczył, że premier domagała się „przyspieszonej pracy (służby cywilnej) z rychłymi rekomendacjami dla odpowiednich ministrów”.

Gdy doradcy zasugerowali Thatcher w czerwcu 1989 r. – zaledwie kilkanaście dni po pierwszych częściowo wolnych wyborach parlamentarnych w Polsce – że nie ma w kalendarzu czasu na nieformalne spotkanie z reprezentującym „Solidarność” Bronisławem Geremkiem, premier odpisała krótko: „Muszę się z nim zobaczyć”.

W trakcie spotkania szefowa rządu otrzymała m.in. szczegółowo rozpisaną propozycję „programu pomocy międzynarodowej dla Polski”, w szczególności dotyczącą redukcji długu zagranicznego i przyszłych relacji Polski z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, Bankiem Światowym i Klubem Paryskim.

W innym dokumencie, datowanym na 27 sierpnia 1989 r. – tuż po nominacji Tadeusza Mazowieckiego na pierwszego niekomunistycznego premiera w Europie Wschodniej i złożeniu mu oficjalnych gratulacji, których szkice znajdują się w archiwach – szefowa brytyjskiego rządu odręcznie dodała do notatek sekretarza prośbę o przekazanie liderom „Solidarności” <<gratulacji za ich niebywałe osiągnięcia – oczy całego świata zwrócone są na nich; tak wiele zależy od ich sukcesu>>.

Z tego samego okresu pochodzi także jedna z notatek ambasadora w Warszawie Stephena Barretta, który ocenił, że „porozumienia Okrągłego Stołu były unikatowe w powojennej historii Europy Środkowej, zarówno jeśli chodzi o jakość, jak i wagę zmiany, którą obiecały w kwestiach politycznych, społecznych i ekonomicznych”.

Archiwa ujawniają też bliskie relacje administracji Margaret Thatcher z polskimi środowiskami w Wielkiej Brytanii, co pokazują m.in. wielokrotne odmowy na prośby o zwrócenie Polsce szczątków pochowanego w Newark generała i byłego premiera RP na uchodźstwie Władysława Sikorskiego.

Szefowa brytyjskiego rządu odpowiedziała wielokrotnie – w tym podczas wizyty w Polsce w listopadzie 1988 r. i podczas debaty w Izbie Gmin – że zgodnie z życzeniami polskiej społeczności w Wielkiej Brytanii nie będzie to możliwe, dopóki Polska nie będzie w pełni demokratycznym i niepodległym państwem. Ostatecznie ekshumacja została przeprowadzona w 1993 r., a szczątki Władysława Sikorskiego spoczęły na Wawelu.

To nie pierwsza publikacja dokumentów z okresu urzędowania Thatcher na Downing Street. W lipcu br. opublikowano zapis korespondencji dotyczącej wizyty Thatcher w Polsce na jesieni 1988 r., włącznie ze szczegółowymi opisami spotkań z ówczesnym przewodniczącym Rady Państwa Wojciechem Jaruzelskim, premierem Mieczysławem Rakowskim i przedstawicielami „Solidarności”, a także listami Thatcher do polskiego papieża Jana Pawła II.

PAP/RIRM