Bzura – manewr zaczepny

Najdłuższą i największą bitwą wojny 1939 roku, której celem było powstrzymanie napierających w głąb Polski niemieckich dywizji, był wykonany siłami dwóch polskich armii atak znad Bzury na Stryków i Łowicz. Hitler przyznał, że śmiały polski manewr kosztował go więcej nerwów niż cała operacja związana z agresją na Polskę.

Główne natarcie niemieckie było skierowane na południu Polski na styku Armii „Kraków” i Armii „Łódź”. Mająca za zadanie obronę Wielkopolski Armia „Poznań” gen. Tadeusza Kutrzeby nie była atakowana. Jednak pod wpływem ogólnego rozwoju sytuacji na obu skrzydłach Kutrzeba musiał wycofać się bez walki z Wielkopolski. Wcześniej żołnierze Armii „Poznań” dokonali kilku wypadów na teren Niemiec.
Generał Tadeusz Kutrzeba zaproponował w pierwszych dniach września Naczelnemu Wodzowi, że siłami swojej armii zaatakuje lewe skrzydło i tyły niemieckiej 8. Armii nacierającej ze Śląska w kierunku Łodzi i Warszawy. Zgodę na manewr zaczepny marszałek Edward Rydz-Śmigły wydał w nocy z 8 na 9 września. W bitwie wzięła udział oprócz Armii „Poznań” także Armia „Pomorze” dowodzona przez gen. Władysława Bortnowskiego, która odniosła poważne straty w walkach w „korytarzu pomorskim”. Nad obiema armiami dowództwo objął generał Kutrzeba. Jego plan przewidywał wykonanie zwrotu na południe i atak na lewe skrzydła niemieckiej 8. Armii w rejonie Łęczycy.
Walki rozpoczęły się 9 września 1939 roku. Armia „Poznań” z okolic Łęczycy natarła w kierunku południowym. Znajdująca się w tym rejonie niemiecka dywizja piechoty została całkowicie rozbita. Sukcesem zakończył się także atak na Łowicz. Miasto odbito z rąk niemieckich. Polskie oddziały wyparły Niemców też z Łęczycy i Ozorkowa.
Sukcesy polskie poważnie zaniepokoiły niemieckie dowództwo. Przeciwko jednostkom Kutrzeby Niemcy skierowali 8. Armię, a spod Warszawy przerzucili część 10. Armii. W związku ze wzmocnieniem sił niemieckich generał Kutrzeba nakazał przerwanie natarcia. Rozkazał podjęcie ofensywy w kierunku na Skierniewice. Natarcie miała wykonać Armia „Pomorze”. Pozostałe siły Armii „Poznań” miały się przegrupować na podstawy wyjściowe do natarcia w rejonie Sochaczewa i dalej przebijać się w kierunku Warszawy.
Większość polskich jednostek (w tym gen. Władysław Bortnowski) dostała się w okrążenie i skapitulowała. Do Warszawy udało się przedrzeć przez Puszczę Kampinoską sztabowi Armii „Poznań” z generałem Kutrzebą, a także dwóm brygadom kawalerii i dwóm dywizjom piechoty.
W bitwie nad Bzurą poległo 15 tysięcy żołnierzy polskich, zaś 100 tysięcy dostało się do niewoli. Blisko 50 tysiącom udało się przebić do Warszawy. Straty niemieckie wyniosły około 8 tysięcy poległych.
Bitwa nad Bzurą, największa batalia wojny obronnej 1939 roku, była również największą operacją o charakterze zaczepnym przeciwko wojskom niemieckim przed 1941 rokiem. Doprowadziła do powstrzymania na tydzień niemieckiego natarcia na Warszawę, umożliwiając lepsze przygotowanie obrony stolicy. Odciążyła też Warszawę od ataków bombowych, gdyż lotnictwo niemieckie znaczne siły powietrzne skierowało przeciwko armiom generała Kutrzeby.