Boże Narodzenie pierwszych chrześcijan
Początkowo nie przywiązywali większej wagi ani do miejsca narodzenia, ani do daty przyjścia Chrystusa na świat. Pierwsi chrześcijanie po Chrystusie nie obchodzili Świąt Bożego Narodzenia. Istotne dla nich było jedynie to, że Jezus przyszedł na ziemię i stał się człowiekiem. Celebracja i upamiętnianie Jego narodzin pojawiły się dopiero w I połowie IV wieku.
Pierwsze trzy stulecia po Chrystusie to okres, w którym chrześcijanie nie obchodzili Uroczystości Bożego Narodzenia. Po raz pierwszy obchodzono je 25 grudnia 336 roku w Rzymie. Tradycja, aby święto Bożego Narodzenia obchodzić właśnie 25 grudnia, wiąże się z przypadającym na ten dzień Świętem Niezwyciężonego Słońca, które poganie obchodzili od 256 roku. Chrześcijanie zastąpili to pogańskie święto świętem chrześcijańskim. Było to dość proste, ponieważ Chrystus jest Światłością – co znane było także z kart Pisma Świętego – a w dniu Święta Niezwyciężonego Słońca nastawało przesilenie dnia nad nocą, w czym chrześcijanie upatrywali symbol zwycięskiego Chrystusa. Chrystus-Światłość przychodząc na świat, przezwyciężył ciemności grzechu, podobnie jak światło słońca coraz dłuższego dnia przezwycięża ciemności nocy.
W Grecji i Egipcie nie od razu jednak obchodzono dzień narodzin Jezusa. Najpierw pojawiło się tu bowiem Święto Objawienia Pańskiego, które obchodzono 6 stycznia – data również wiązała się ze świętem pogańskim. Podobnie jak w Rzymie czczono wówczas narodzenie boga światła, co wyznawcy Chrystusa zamienili na święto chrześcijańskie. Na to, że początkowo nie obchodzono tu Bożego Narodzenia wpływ miała m.in. sekta Bazylidesa. Jej członkowie uważali, że Chrystus jest Bogiem i człowiekiem od momentu chrztu dlatego nie uznawano Bożego Narodzenia.
W początkach V wieku Wschód i Zachód uzgodniły praktykę i ustaliły, że rocznica narodzenia Chrystusa obchodzona będzie 25 grudnia, podczas gdy 6 stycznia będzie świętem pokłonu mędrców (Trzech Króli).
Liturgia bożonarodzeniowa kształtowała się w IV wieku, a jej początki odnajdujemy w Jerozolimie. Podczas Uroczystości Bożego Narodzenia odprawiano wówczas trzy Msze św. – Pasterkę, Msze św. o świcie i w ciągu dnia. Pasterka odbywała się w Betlejem – miejscu narodzin Jezusa. Po jej zakończeniu patriarcha wracał do Jerozolimy, by celebrować drugą Mszę św. o świcie w Bazylice Zmartwychwstania Pańskiego. Następnie sprawował kolejną – trzecią Mszę św. w ciągu dnia, w której uczestniczyć mógł ogół wiernych.
Obecnie właściwe przeżycie Bożego Narodzenia wymaga od chrześcijanina odpowiedniego przygotowania – okres ten w Kościele nazywamy Adwentem. Pierwotnie jednak nie znano takiego Adwentu, jaki mamy dzisiaj.
– Nie było takiego Adwentu, jaki jest w dzisiejszym naszym rozumieniu. Pierwsza wzmianka o Adwencie to jest rok 380 – Kanon 4 Synodu w Saragossie w Hiszpanii. Tyle, że był to okres ascetyczny i też taka mała różnica czasowa. Ten Adwent ascetyczny zaczynał się dopiero 17 grudnia, dlatego że oni mieli to święto 6 stycznia. Pierwsze teksty liturgiczne na Adwent pojawiły dopiero w VI wieku w zwoju z Rawenny. (…) Tak więc pojawienie się Adwentu liturgicznego przyjmuje się na VI wiek – wyjaśnia ks. prof. dr hab. Jacek Nowak, liturgista.
W pierwszych latach po ustanowieniu Święta Bożego Narodzenia jego teologiczne znaczenie nie było określane w sposób jednoznaczny. Św. Augustyn (żyjący w latach 354 – 430) traktował je np. bardziej jak urodziny, które znamy dzisiaj. Z kolei papież Leon I Wielki (żyjący na przełomie III i IV wieku) poszedł o wiele dalej i zalecał, aby na Boże Narodzenie patrzeć w kontekście całego sakramentu paschalnego, bo również ono do niego należy. Nauczał, że Pascha nie jest tylko męką, śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa. Mówił, że trzeba ją rozumieć jeszcze jako przejście, gdyż Chrystus wyszedł od Ojca, przeszedł przez ziemię i odszedł do Ojca. Całe Jego przejście przez ziemię powinno było być zatem rozumiane jako jedna wielka Pascha.
Świętu Bożego Narodzenia towarzyszą od wielu lat różne zwyczaje i tradycje bożonarodzeniowe. Niektórymi z nich są np. kolędowanie czy konstruowanie szopek. W pierwszych wiekach po ustanowieniu Bożego Narodzenia nie było jednak takich tradycji. Pierwszą szopkę bożonarodzeniową zbudowano dopiero w 1223 roku we Włoszech. Podobnie jest z kolędami, które zaczęto śpiewać w późnym średniowieczu.
RIRM